در15/11/1346ه ش به محضر استاد بزرگوارم آیة الله آقا سید محمد حسن الهی که شنیدم
در تبریز مریض شده است نامه ای ارسال داشتم که این ابیات قسمتی از آن است
سلام الله ما کرّ اللیالی علی من لا یغبنّ ببالی
سلام ای مهر برج مهربانی سلام ای خضر راه آسمانی
الهی هیّئ الاسباب حتّی از ورا من الیه قلب یسعی
دلی دارم همی از شوق لبریز برای شهر شکّرریز تبریز
لانّ من به یشفی غرامی قد اختار بها دارالمقام
زبان من زبون و خامه ام خام چگویم در مقام آن دلارام
فیا ربّ اشرحن نطقی و صدری لعلّی انطق فی وصف بدری
شنیدم باز آن پیر زمانه شده تبگیر از تیر زمانه
نعم للدّهر من ریب المنون فنونٌ فی فنون فی فنون
الهی دور بادا از دواهی جناب اوستاد من الهی
-----------------------------------------202------------------------------------
وقاه الله من شر النّوائب سقاه الله من خیر المثارب
برای صحّت آن قدوۀ خاص قرائت می کنم الحمد و اخلاص
تصدّق میدهم بهر شفایش بود جان حسن زاده فدایش
و یا استاذنا عطفاً علینا فانّ العمر قد ضاع لدنیا
اگر چه سال اندر اربعینم ولی عقل هیولای خبینم
صرفنا الوقت فی قیل و قالٍ اجبنا النفس عن کل سؤالٍ
گهی با جیب و ظلّم کار بودی گهی شکل عروسم یار بودی
گهی ربع مجیّب بود دستم گهی ذات الحِلَق را کار بستم
ز ظل مستوی قدّم دو تا شد که باید حامل جیب عصا شد
به شرح کامل زیج بهادر بسی سر برده ام بیخواب و بیخور
دلی کو با خدایش نیست مأنوس بیفتد سرنگون چون ظلّ معکوس
در این دو روزه گیتی مرد عاقل کجا دل می نهد بر جیب و بر ظل
----------------------------------------203---------------------------------------
غرض ای اوستاد مهربانم فتاده آتشی در جسم و جانم
بسی از خویشتن تشویش دارم که میدانم چه ها در پیش دارم
مسیحا دم صباحی یا مسائی نما در حقّ درویشان دعائی
لعلّ ربّنا من بعد ذلک یرینا ما ینجّی من مهالک
ترا حشر است با استاد ماضی جناب حجة الاسلام قاضی
سقاک الله من کأس الکرام الیه بلّغن عنّی سلامی
مگر تا آن طبیب عیسوی دم رهاند مر مرا از همّ و از غم
فیا من نال ادراک حضوره و یا من ادرک اشراق نوره
از این بیچاره میفرمای یادی اخذت الاجر من ربّ العباد
و لمّا جاءنا الاستاذ فی قم حماها الله من کلّ التصادم
شربنا الرّاح من کأسٍ دهاقٍ لها سُکرٌ الی یوم التّلاقی
خداحافظ بده دست مبارک ببوسم ای مرا تاج تبارک
-----------------------------------------204-------------------------------------
که ار شعرم چنین پیوسته گردد وجود نازنینت خسته گردد
بخوانم رقیۀ جفّ القلم را بپوشانم سر بئر العَلَم را
خدیوا مر حسن را نیست چاره مگر باشد دعاگویت هماره
همی خواهد ز لطف لایزالی شفای عاجل سرکار عالی
----------------------------در نکوهش نفس بصنعت تعریب------------------------------
من کرّد نفسه پیرویا فلیقعدن فی الدّوزخ جثیا
من افکند بدستها زمامه فما له الخوشی و السّلامه
لأنها لحیّة لدغاء إن بگزد فعمرک فناء
من کان ذا درایة و هوشٍ شبّهها بالاستر الچموش
فالقرب منها لگد و گازٌ و الحرف فی رکوبها درازٌ
لا یوجد فی العالم الکبیر مانندها من رهزنٍ شریر
---------------------------------------------205---------------------------------
ان جاوزت عن حدّها بموئی فانّها امّارة بالسّوء
ربّ نهیت بک من هواها بدبخت من لا یترس اذاها
والحسن یا ایّها الهمادم
فی عجبٍ من هذه المرادم
---------------------------------------حسن و مجنون------------------------------
یکی پرسید از بیچاره مجنون که از عشق لیلی گشته دل خون
بشب میلت فزونتر هست یا روز بگفتا گر چه روز است روشن
ولیکن با شبم میل است خیلی که لیل است و بود همنام لیلی
همه عالم حسن را همچو لیلی است که لیلی آفرینش در تجلّی است
همه رسم نگار نازنینش همه همنام لیلی آفرینش
همه سر تا بپا غنج و دلالند همه در دلبری حدّ کمالند
----------------------------------------206---------------------------------------
همه افرشتۀ حسن و بهایند همه آئینۀ ایزد نمایند
نگارستان عالم با جلالش حکایت می نماید از جمالش
چو حسن ذات خود حسن آفرین است جمیل است و جمال او چنین است
بسرّ من بسی راز نهفته است ولیکن قوّت نطقم بخفته است
اگر مجنون حسن را دیده بودی
بعقل خویشتن خندیده بودی
------------------------------------------انتاج قیاس--------------------------------
آیا به تولیدست انتاج قیاس یا رأی اعدادش بود اصل و اساس
یا جریان عادت خدائیست لزوم نه مجرّد توافیست
قولی که گفتار محقّقین است اعداد حقست و نه آن و اینست
----------------------------------------------207-----------------------------------
بعد از حصول جملۀ معدّات از عالم قدسی بود افاضات
چه جری عادت خطا شدیدست علّت اعدادی کجا تولیدست
قولیست شیخ کرده نقل و نقدش صاحب اسفار فزوده عقدش
نتیجه صورت مقدّماتست چون خانه کز چوب و دگر آلاتست
شیخ اجل فرمود بی اساسست زیرا نتیجه لازم قیاس است
آری مقدّمات در شکل قیاس علل مادیش بود بی التباس
در نزد صدرا نظری مقبولست کز اتّحاد عاقل و معقولست
یا قوّت علم به مطلوبست در علم مقدماتش ای صاحب نظر
در نزد ناظم رأی شیخ و صدرا هر یک بود بی شبهه صدر آرا
هم رأی آن هم رأی این تمامست جز اینکه هر یک را دگر مقامست
با منطقی از صاحب شفا گو در حکمت از صدرای ذوالبها گو
-------------------------------------------208------------------------------------
---------------------------------------جلوه گاه ملکوت-------------------------------
جلوه گاه ملکوتست دلت بیخبری ور نه از جلوۀ معشوق ترا کو اثری
ار خداجوی و خداخوی شدی بیشک و ریب جانت از نور و ضیایست چو شمس و قمری
علم رسمیت حجابت شده زین مایۀ کبر که ابوالهول خلایق شدی از انس و پری
آدمی گر ادب آموز و ابد اندوزی ور نه یک جانوری نیست چو تو جانوری
ایدل آن علم لدنّیست که از لطف خدا کبریایی دهد اندر صغری و کبری
به رضا باش که رضوان بهشت است رضا این دو روز است چو دیروز و پری
کیست مانند تو فرزند کریم الابوین نفس کل مادری و عقل کل او را پدری
وقت آنست که در مدرسۀ عشق و ادب درس عشق و ادب آموزی و علم و هنری
یک درختست نظام ازلی و ابدی آدم او را ثمر است و چه گرامی ثمری
ذات یکتای وجودست و شئون صمدی جز خدا نیست درین کشور هستی دگری
به حسن آنچه که دادند ندادند مگر
همه از اشک بصر بوده و آه سحری
-------------------------------------209------------------------------------------
------------------------------------رباعیات----------------------------------------
--------------------------------------------210-----------------------------------
-------------------------------------------211-----------------------------------
این خلقت دل ربا مجازی نبود حق است و حقیقت است و بازی نبود
خاموش نشین و حرف بیهوده مزن جای سقط و زبان درازی نبود
من مات قد و قامت موزون تو ام مفتون جمال روی بیچون تو ام
حاشا که بگویمت تو لیلای منی امّا منِ دل باخته مجنون تو ام
مینو است یکی سایۀ روی تو نگارا خوبان همه یک پرتو خوی تو نگارا
افرشته و خورشید و مه و نجم تو یکسر دارند هوای سر کوی تو نگارا
8/4/52
ایدل غم دوست از دو عالم خوشتر یک زخم وی از هزار مرهم خوشتر
چون خاتمت امر به آشفتگی است در فاتحتش درهم و برهم خوشتر
------------------------------------------212------------------------------------
این دار وجود را نهایت نبود این صنع عجب بدون غایت نبود
خود غایت او نیست مگر علّت او جز این سخن از روی درایت نبود
آرام حسن که راه بس دشوار است بس گردنه ها که در ره رهوار است
گویم بمثل خسی کند سیر محیط گامی است ز کار دل که با دلدار است
گفتم که مگر دست دهد بیداری وانگاه رسم بدولت دیداری
بیداری و دیداری ما بود هوس افتاد تن از کار و نکردم کاری
صبح جمعه4/2/49
ای یک ده و دو که جمله روحید همه از صبح ازل مست صبوحید همه
افتاده بقلزم فنائیم و شما بر کشتی کائنات نوحید همه
-----------------------------------------213-------------------------------------
دل پر زهوس بود و یکی سود نکرد آنرا که خداوند بفرمود نکرد
باید که ز ما نام و نشانی نه بود دانی که چرا نشد خدا بود نکرد
عمری گذرانده ایم در درک مقام غافل که بود مقام در ترک مقام
نی درک مقام حاصل آمد نی ترک پس ما چکسیم اولئک کالانعام
ما جدولی از بحر وجودیم همه ما دفتری از غیب و شهودیم همه
ما مظهر واجب الوجودیم همه افسوس که در جهل غنودیم همه
تا مست ز صهبای ولایی ایدل تا صاحب رتبۀ رضایی ایدل
تا همدم مصحف و دعایی ایدل خوش باش بسنگر خدایی ایدل
------------------------------------------214-----------------------------------
گر شمع فروزان شبستان توام گر بلبل شوریدۀ بستان توام
گر شیر خروشان نیستان توام گریان تو نالان تو خواهان توام
در ظلمت شب سیر سماوات خوش است در خلوت شب بزم مناجات خوش است
اندر دل شب ز دل برآوردن آه در بارگه قاضی حاجات خوش است
شب ششم رمضان 1394
از سود و زیان گذر که باید گذری از هر دو جهان گذر که باید گذری
خود را چه کنی که رهزن تست خودیت از رهزن جان گذر که باید گذری
شب شنبه 30/3/49
سرمایۀ راهرو حضور و ادب است آنگاه یکی همّت و دیگر طلب است
ناچار بود رهرو ازین چار اصول ور نه بمراد دل رسیدن عجب است
-------------------------------------------215---------------------------------
دیدی حسنا ز خویش آگاه نئی دیدی حسنا حریف این راه نئی
دیدی حسنا مرد سحرگاه نئی ور نه ز چه رو قبول این درگاه نئی
دزدی بدرون خانه ات در کار است دزدت ز تو آنچه ز اندک و بسیار است
تو خفته و او بکار خود بیدار است چیزی شود عائدت بسی دشوار است
در راه خدا غصّه و تشویش چرا گر بنده ای حرفی از کم و بیش چرا
بیگانه شدن ز آشنا یعنی چه یا آنکه به بیگانه شدن خویش چرا
از حرف کسی رسد بجایی نرسد بانگ مگسی رسد بجایی نرسد
در بحر خسی رسد بجایی نرسد هر بوالهوسی رسد بجایی نرسد
---------------------------------------------216----------------------------------
از آمد و رفت روز و شب پیر شدیم کاری نرسیدیم و زمین گیر شدیم
یک عمر پی درس دویدن این بود در سلسلۀ جهل بزنجیر شدیم
در فکر شبانه روح نیرو گیرد چون ماه ز آفتاب پرتو گیرد
در فکر نشین که مرغ وحشی دلت پرواز کنان جانب مینو گیرد
از مردم دیو و دد بریدن چه خوش است در گوشۀ خلوت آرمیدن چه خوش است
بی دیدن چشم و راه پیمودن پا سیر دو جهان کردن و دیدن چه خوش است
صبح دوشنبه 1/4/49
هر کس که هوای کوی دلبر دارد از سر بنهد هر آنچه در سر دارد
ور نه بهزار چلّه ار بنشیند سودش ندهد که نفس کافر دارد
--------------------------------------217-----------------------------------------
آخر حسنا ز خود نکردی سفری آخر به حریم دل نکردی گذری
آخر ز درخت خود نبردی ثمری جز اینکه در افواه خلایق سمری
از هر چه که هست بیحساب التوبه از هر چه که میشود حجاب التوبه
حتی ز نماز و روزۀ بی قربت التوبه چو از چنگ و رباب التوبه
جز مهر تو ام اگر دگر کیشم باد راحت همه رنج و نوشها نیشم باد
جز سایۀ لطف تو مبادا به سرم گر یکسره ماسوای تو خویشم باد
ای آنکه بجز تو نام هستی نبود ما را بدرت دراز دستی نبود
سر مست ز جام باده مهر توایم مستی بود این و باز مستی نبود
----------------------------------------218-----------------------------------
دلبر که تویی ز جز تو دل بردارم دل را چکنم تا چو تو دلبر دارم
ار شاخه ای از طوبی عشق تو شوم در سایۀ خود هزار کوثر دارم
در خلوت شب شکار می باید کرد از بوالهوسی کنار می باید کرد
دل را به حریم یار می باید برد تن را بفدای یار می باید کرد
گفتم چه بود معنی دل ای دلبر گفتا که بود لوح معانی و صور
گفتم که هوس دیدن روی تو مراست گفتا که درآن لوح بخوبی بنگر
گفتم که مگر شود بیائیم بسوت گفتم که مگر دست دهد دیدن روت
دیدیم که جز سوی و روی تو نیست یعنی که ز کوی تو رسیدیم بکوت
----------------------------------------------219---------------------------------
آخر حسنا کشت ترا حاصل کو هشیار اگر تویی یکی غافل کو
دل داده به عاجل آنچنانی که مپرس پس ساز سرای ابد آجل کو
با یار به خلوتی بگفتم کای پرتوی از تو مهر خاور
حاجت به اشارتیست ما را گفتا لب خشک و دیدۀ تر
زنهار دلا ز نفس رهزن کو اهرمن است نی برهمن
با خلق خدای مهربان باش دشنام مده ولو بدشمن
گر چه همه از توییم مشتق ایدوست ماییم مقیّد و تو مطلق ایدوست
اطلاق حقیقت است و تقیید نمود این نکته مرا هست محقق ایدوست
----------------------------------------------220---------------------------------
آنی که تویی ما به کمالش نرسیم آنی که تویی ما به وصالش نرسیم
آنی که تویی ما به مثالش نرسیم آنی که تویی ما به خیالش نرسیم
ز هجرانت دل دیوانه دارم بصحرای غمت کاشانه دارم
به امید وصالت ای گل من چو بلبل نالۀ مستانه دارم
در کارگه انس نه تار است و نه پود در بارگه قدس نه غیب است و نه شهود
گر بگذری از کثرت اوهام و قیود بینی که یکی هست و دگر ها نمود
خاک وطنم بستر و بالین منست حبّ وطنم ز مهر و آیین منست
شیری که مرا مایۀ عیش است ز مام آن شیرۀ آب و خاک شیرین منست
------------------------------------------221-----------------------------------
دلدادۀ عشقم و نرفتم بیراه راهی بجز این نیست خدایست گواه
در هر چه نظر کنم نبینم جز عشق لا حول ولا قوة الّا بالله
هشدار که جز تو رهزنی نیست ترا جز نفس پلید دشمنی نیست ترا
این دم که در آنی به غنیمت میدار بگذشت و دگر آمدنی نیست ترا
با خلق خدای مهربانی چه خوش است بی جاه و مقام زندگانی چه خوش است
تقوای در این سرای فانی چه خوش است آنگه بجهان جاودانی چه خوش است
باید حسنا بندۀ یزدان بودن از اهرمنان سخت گریزان بودن
چاره نبود ز زیستن با مردم هم از همگی همیشه پنهان بودن
