دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

بایگانی

۵ مطلب با موضوع «دیوان کامل :: قسمت چهارم» ثبت شده است

----------------------------------------------393-----------------------------------------

--------------------------------------------گاه نماز----------------------ذوالحجه1406ه ق

بر بند بی تراخی در کا دل میان را                                                                                                                                                                                                          چندان که خیره سازی از خویشتن تو أمان را

از درد بی امانم  گر ناله ام  بر آید                                                                                                                                                                                                                                          ترسم بلرزه آرد ارکان کهکشان را

محبوب دلگشایم ار طلعتش گشاید                                                                                                                                                                                                                        بینی به پایبوسشسرهای مهوشان را

رازی که بُد نهفته از آن مه دو هفته                                                                                                                                                                        خورشید خاورش گو در دشت خاوران را

کشف محمدی را بر جان و دل نشانی                                                                                                                                                                                                       خواهی اگر نشانی زان یار بی نشان را

روح القدس دمادم چون مهر می فروزد                                                                                                                                                                                                             جانرا بدار سویش یابی جهان جان را

در خلوت سحرگه بنموده اند آگه                                                                                                                                                                                                      از رمز نغز پیری      فرزانه نوجوان را

گاه نماز خواهم کز شوق و ذوق و نجوی                                                                                                                                                                                                                    از عرش بگذرانم آوازۀ اذان را

                                                                                                                                                                              از درس و بحث قرآن سرّ حسن نماید

                                                                                                                                                                              تابنده اختران و رخشنده آسمان را

---------------------------------------------394-----------------------------------------

---------------------------------------سوز سحرگاهی----------6ج1  1408  7/10/1366

دیدی ایدل شرف سوز سحرگاهی را                                                                      ز خداوند دل آیات دل آگاهی را

بنموده است و ربوده است چنانی که مپرس                                                                 تا که دیده است برآورده دل آهی را

هر دم از عشوۀ نو نور جمالش دارد                                                                                        زهره رقص کنان از مه و تا ماهی را

بوالعجب صورت حق را به تباهی زده ایم                                                                                        رو نگر نقش دل بندۀ اوّاهی را

منبع خیر یکی و صور اسمائی                                                                                                    آن یکی راه و دگر فتنۀ گمراهی را

خیر محض است و محال است که شرّ بعرض                                                                               نبود در اثر صنع یداللهی را

حمدلله دل غمدیدۀ ما در ره دوست                                                                                   نشناسد سمت آمری و ناهی را

آنکه را کام بیک کومۀ نی بست خوشست                                                  چه کند وسوسۀ خیمه و خرگاهی را

جان که با منطق وحی است و سروش است بهوش                                                    ندهد گوش دگر یاوۀ افواهی را

بگداییّ سر کوی تو دارم جاهی                                                                                                  که بیک جو نخرم تاج شهنشاهی را

-----------------------------------------------395-----------------------------------------

 دی مرا پیر جوانبخت بفرمود حسن

حذر از همدمی مرده دل ساهی را

شب ششم محرم1407 ه در عالم رؤیا از جانب جناب امام هشتم علی بن موسی الرضا علیهما الصلوة والسلام نقل و نبات و کتابی در پاکتی برای این کمترین ارسال شده است چند دانه نقل را خورده ام و از کثرت ابتهاج ازطرفی و از شدتاضطراب از جهتی گفته ام

هرروز روزگار به رسم دگر مرا                                                                                                     اشک بصر فزاید و خون جگر مرا

در حسرتم زعمر گرانمایه ای که رفت                                                                          کآخر چه بود از شجر من ثمر مرا

جز جمع اصطلاح صناعات گونه گون                                                   از سعی روز و شب چه اثر بوده مر مرا

از شیر پاک و دامن قدسی کنام امام                                                                                       وز لقمۀ حلال و مباح پدر مرا

وز عالمان دین بحق در سمای علم                                                                                   سیّاره و ثوابت والا گهر مرا

باید که در عداد اولی اجنحه بدی                                                                                                         سوی عروج ذروه دل بال و پر مرا

صاحبدلی کجاست که دل را دهم بدو                                                                                      تا از جهان دل بکند با خبر مرا

 

 

----------------------------------------------396----------------------------------------

خاک در ولیّ خدایست توتیا                                                                         یارب که بینمش شده کحل بصر مرا

گاه سحر که با سهرم بود الفتی                                                                 دل داشتم چنانه که دلبر به بر مرا

دوش از بشارتی که اشارت نموده پیر                                                                                شد در دیار باده گساران گذر مرا

ساقی بحقّ جام شراب طهور دوست                                                                     هرگز مدار تشنه دور از نظر مرا

در اعتلای فهم خطاب محمّدی                                                                           بینی در آب دیده همی غوطه ور مرا

از ضامن دو چشم حسن دی نبات ونقل

شیرین نموده کام چو شهد و شکر مرا

 

هو

یک  دار  وجود است بترتیب مراتب                                                                                    یک مرتبه اش ممکن و یک مرتبه واجب

ترتیب چه باشد که اضافت نشود راست                                                            آنجا که یکی هست و دگرهاست سوالب

ممکن چه بود خلق و خلق است چه تقدیر                                                     تقدیر چه حدّ است و حدّیست چه لازب

مظهر چه و ظاهر که و مَجلی چه و مُجلی                                                        اوّل که و آخر که و حاضر که و غائب

--------------------------------------------397-----------------------------------------

اطوار و شئونی است که یک ذات نماید                                                              از ظاهر و از باطن و از طالع و غارب

خلقت شده حاجب چه حجابی که ز واجب                                                   رو تافتی ای بیخبَر از واجب و حاجب

مطلوب تو آنست که اندر طلب تو است                                                             او طالب و مطلوب و تو مطلوبی و طالب

از زایجه دیده نجم است که حاسب                                                                     گفتش که بود طالع تو طلعت واجب

-----------------------------نور حقیقت-------------------------ماه مبارک1406ه ق

پیر ما گفت بجز بود خدا بودی نیست                                              با ادب باش جز او شاهد و مشهودی نیست

ساجد مزگتی و بتکده و دیر مغان                                                                   یک زبانند جز او قبله و مسجودی نیست

از حجازی و عراقی تویی ار پرده شناس                                      خوشتر از ساز نگارم نگری رودی نیست

مهر مهرش چه عجب داغ جبین دل ما است                                هرگزش روی علاج و ره بهبودی نیست

گذر از سود و زیانت که زیانست نه سود                                                            کآدمی را بجز از یاد خدا سودی نیست

-----------------------------------398--------------------------------------------------

حذر از رجس هوس در ره قدس ملکوت                                                                                            راه و رسمی که تو داری و تو پیمودی نیست

ببر از فکر و خیال کم و کیفت که چنو                                                                آتش حسرتش آن آتش نمرودی نیست

جان آن رند ز کف داده دو عالم جانست                                        کاندرو غصۀ معدومی و موجودی نیست

شب تار است و بسی شب پره در پروازند                    طلعت خور چو طلوع کرد دل آسودی نیست

نیست یک رشته در این پردۀ پر نقش عجب                                 کش تو را تاری از آن یا که از آن پودی نیست

حسنا نور حقیقت که نُبی گفت و نَبی

این صناعات که بر خویش بیندودی نیست

-------------------------------طفل ناخوانده الف با----------------------رجب1406ه ق

دهن آنست تو داری که چه شیرین سخن است                                  منبع آب حیاتست و بنام دهن است

نرگس دیدۀ روح القدس از شش جهتش                                    مات آن طرّۀ مشکین شکن در شکن است

چهرۀ گل چه حکایت ز تو بنمود که دوش                             سوسن و یاسمنش گفت عروس چمن است

-------------------------------------399-------------------------------------------------

ما شائالله قلم حسن ازل با رُخ لوح                                                نقش تصویر تو را گفت بهین صنع من است

از ثری تا به ثریّا به درود و به نوید                                                                 همه جا یاد تو در انجمن مرد و زن است

آنچه دوش از لب نوشین تو من نوشیدم                                                         به خداوند نه چون قصّۀ طفل و لبن است

چینۀ طایر طوبی سزد آن شاخ نبات                                                             که چنو مانده نی در خور زاغ و زغن است

شرف از ذکر تو دارا است نماز شب و روز                     صلوات تو چو روحست و صلاتش بدن است

طفل ناخوانده الف با است که ختم رسل است                                                            عامی اُمّی او نابغۀ هر زمن است

از صباح ازل آن نور و ضیای ابدیست                                               که سراج همه در عالم سرّ و علن است

دانش حافظ ناموس خداوند شده است                                        ور نه شمشیر برهنه به کف اهرمن است

صله خواهد غزل و حوصله باید که بسی                                                             صله ام داد که پیرایۀ درّ عدن است

چنگ زن زهره شد از کف زدن کف خضیب

کز دبیر فلک آوازۀ شعر حسن است

---------------------------------------400-------------------------------------------------

----------------------------------هفت اقلیم دل ------------------------ذوالقعده1406ه ق

قلم از نطق ازل تا به زبان آمده است                                             سخن از صورت انسان به میان آمده است

نقش صنع صمدی بر رخ لوح احدی                                          آنچه در پرده نهان بود عیان آمده است

اسم اعظم که بود قبلۀ اسماء و صفات                               مظرش مصطبۀ کون و مکان آمده است

دل غمدیدۀ ما بر اثر عشوۀ دوست                                             عرصۀ نزهت خوبان جهان آمده است

جز مطهّر نکند مسّ و نگردد ممسوس                            آنکه قرآن سمت اندر تن و جان آمده است

بطنه و فطنه دو ضدّند برو قصّه مخوان                           در خور آخور و آغل حیوان آمده است

مدّعی شعبده بازی کند اندر ره دین                                                       شیخ نجدی به لباس دگران آمده است

هفت اقلیم دل از صدق کسی پیموده است                                                که درین بادیه بی نام و نشان آمده است

از کران تا به کران ازلیّ و ابدی                                                                                    نقطۀ نطفه چسان در طیران آمده است

حسن از شعشعۀ جلوۀ قدس ملکوت                                ماشاءالله که چه خوش در هیمان آمده است

--------------------------------------401----------------------------------------------

-------------------------------نو گل نرگس-------------------------ذو الحجه1406ه ق

ملکوتست که در منظر من جلوه گر است                       تو بر آن باش که بحر و بر وشمس وقمر است

مردم دیده ندیده است بجز طلعت یار                                                               در خور تثنیه نی جوهر فرد بصر است

رتبت قرب مصلی شنو از سجده همی                                        خطّ تکوینی هوهیّات آن خوش خبر است

وادی بوالهوسی نیست مگر خوف و خطر                                                                                                 مأمن عشق نه آن وادی خوف و خطر است

بسکه در سجف ثخینی نشنیدی سخنی                                          لاجرم حال تو از حال بهائم بتر است

در کف سالک ره نور ولایت گهریست                                             شبچراغ ید بیضای وی اندر سفر است

شرط نسبت چو تجانس به ترازوی حق است                                                                            بحث ظلم است که در فضل علی بر عمر است

نور چشم همه آن نو گل نرگس پسر است                                                                                                                          که بر املاک و بر افلاک و عناصر پدر است

روح آدمی اگر از فوق طبیعت نبود                                                     پس چرا از همه احکام طبیعت بدر است

فسحت عرصۀ قلب جبروتیست که وی                                        مهبط صورت جمعی کتاب و اثر است

----------------------------------------402------------------------------------------------

بر دل از بارقۀ نور الهی شرری است                                                            حاصل عمر من اندر دو سرا این شرر است

آن خدایی تو پرستی نه خدای حسن است

که حسن را به خداوند خدای دگر است

------------------------طلعت دوست---------اوائل ماه مبارک1408ه اردیبهشت67

طلعت دوست چه خوش حسن دلارا دارد                                         دیده را مست جمالش به تماشا دارد

یک حیاتست که رخسار همه خرّم ازوست                                          بسکه زیباست جهان را همه زیبا دارد

آیت علم عنانیّ وجود صمدی است                                                                 کز ازل تا به ابد خلقت اشیا دارد

سخن دیر کهن از دهن وهم نکوست                                                                                 کلّ یومٍ هو فی شأن تبرّا دارد

بر حدوث و قدم فلسفی دیده دو بین                                                               خطّ بطلان بکشد عشق چه پروا دارد

نفحاتی که بجان میرسد از گلشن انس                                                                        دیدۀ غنچه دل لالۀ حمرا دارد

زینت بنده به پیرایۀ زیبندۀ اوست                                                                       به حیائی که ز ستّاری مولا دارد

-----------------------------------403---------------------------------------------------

محضر عشق مهین هیمان است وادب                                       مکتب عشق دگر حرف الف با دارد

لوحش الله که به هر نقطۀ لوح قلمش                                                                          ید بیضای کلیم و دم عیسی دارد

دیدۀ نو گل صحرا که به شش سو نگرد                                                              به قضایای ریاضی چه نظر ها دارد

دخت رز از هنر ساعد سیمین صنمی                                                     عِقد عُنقود زرین سان به ثریّا دارد

زآنچه خواندیم به آدم نرسد بوالعجبی                                                وآنچه دیدیم و شنیدیم به یکجا دارد

درس حیرت حسن از پیر طریقت آموخت

لب فرو بست و بدل شورش دریا دارد

-----------------------کشف محمّدی--------------------------اوائل صفر1408ه

کشف محمّدی اگر بارقه ای عطا کند                                                                ناطقه ادّعای از لو کشف الغطا کند

نفس نفیس احمدی جامع لوح سرمدی                                      نفث صد و چهارده سورت دلگشا کند

نور ولایت ولی وصیّ مصطفی علی                                            فسحت عرصۀ دلت  نزهت ماسوا کند

--------------------------------------------404-----------------------------------

سورت هل اتی بسرّ غایت صورتش دهد                                                                                                                                                                  طلعت طینت تو را فضّۀ هل اتی کند

درد مجازی آ ن بود چارۀ او دوا کند                                                                                      درد حقیقی آن بود چارۀ او دعا کند

این همه لطف خواجه با  بندگی مجاز ماست                                                                                            ار به حقیقت آن بود خواجه به ما چه ها کند

هر که لسان قال او وفق زبان حال او                                                                       حاجت خود ادا کند حاجت او روا کند

مظهر اسم هادی است آ ن که تو را صفا دهد                                                                             کیست مضلّت آنکه دو را ز صفت صفا کند

چشمۀ خور نه در خور شب پره چشم آمده است                                            سرّ قدر که یادش عرضۀ بر ملا کند

غافر و تائب آمدند طالب مذنب از ازل                                                                                                      بی شمر اسم حق همی این سمت اقتضا کند

تشنه بسوی آب و خود تشنۀ تشنه است آب                                                              خدا گداگدا کند گدا خداخدا کند

مایۀ عزتّ حسن آمده لطف ذوالمنن

هر چه بدو قَدَر دهد هر چه بر او قضا کند

--------------------------------------405--------------------------------------










---------------------------------------------368-------------------------------------------

یح

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که عارف فارغ از امید و بیم است
 
بیا ازا بیم و از امید بگذر                                                                             بیا از هر چه جز توحید بگذر
 
بیا در بندگى آزاده میباش                                                                          بیا حسن حسن زاده میباش
 
بیا یک عاشق فرزانه میباش                                                       بیا جز از خدا بیگانه میباش
 
عبادت در امید حور و غلمان                                                       کشیدى بر سر او خط بطلان
 
عبادت ار ز بیم نار باشد                                                                               براى عاشق حق عار باشد
 
بلى احرار چون عبد شکورند                                                      بصرف بندگى اندر سرورند
 
بیا زا صحبت اغیار بگذر                                                                              بیا از هر چه جز از یار بگذر
 
که اغیارند با کارت مغایر                                                                             چه خواهى مسلمش خوانى چه کافر
 
سخن بنیوش و میکن حلقه گوش                                                              مکن این نکته را از من فراموش
 
حذر بى دغدغه از صحبت غیر                                                    چه در مسجد بود غیر و چه در دیر
---------------------------------------------369-----------------------------------------

که اغیارند نامحرم سراسر                                                                         چه از مرد و چه از زن ای برادر
 دل بى بهره از نور ولایت                                                                            بود نامحرم از روى درایت
 ز نامحرم روانت تیره گردد                                                                          قساوت بر دل تو چیره گردد
 چه آن نامحرمى بیگانه باشد                                                     و یا از خویش و از همخانه باشد
 ترا محرومى از نامحرمان است                                                  که نامحرم بلاى جسم و جانست
 مرا چون دیده بر نامحرم افتد                                                     ز اوج انجلایش در دم افتد
 بروز روشن است اندر شب تار                                                   بنزد یار خود دور است از یار
همین نامحرم است آن ناس نسناس                                                          که استیناس با او آرد افلاس
 بیا یکباره ترک ما سوا کن                                                                           خودت را فارغ از چون و چرا کن
 به این معنى که نبود ما سوایى                                                 خدا هست و کند کار خدایى
 به این معنى که او فردیست بى زوج                                                         به این معنى که او جمعیست بى فوج
 به این معنى که وحدت هست قاهر                                                            نباشد کثرتى غیر مظاهر
------------------------------------------370----------------------------------------

 به این معنى که کثرت عین ربط است                         چه جاى نقش و رقش و ثبت و ضبط است
 زضیق لفظ گفتم عین ربط است                                                                 که وهم ربط هم از روى خبط است
 مثال موج و دریا سخت سست است                                         مثال بیم و نم هم نادرست  است
 ولى چون نیست ما را راه چاره                                                   تمسّک جوییم از آنها دوباره
 بلى اندرمقام فرق مطلق                                                                         همه بى شبهه خلق اند و  بلا حق
 ولى اندر مقام جمع مطلق                                                                        نباشد خلق و بى شبهه بود حق
 ترا کامل چنین فرموده تنبیه                                                       که باید جمع در تنزیه و تشبیه
 حکیم فلسفى چون هست معلول                                                             همى گوید که علّت هست و معلول
 ندانم کیست علت کیست معلول                                                               که در وحدت دویى چونست معقول
 بلى علّت بیک معنى صوابست                                                  که اهل کثرت از آن در حجابست
 یکى پرسیده از بیچاره مجنون                                                    که اى از عشق لیلى گشته دل خون
 بشب میلت فزونتر هست یا روز                                                 بگفتا گر چه روز است عالم افروز
-------------------------------------------371------------------------------------

ولیکن با شبم میل است خیلى                                                  که لیل است و بود همنام لیلى
 همه عالم حسن را همچو لیلى است                                                        که لیلى آفرینش در تجلّى است
 همه رسم نگار نازنینش                                                                             همه همنام لیلى آفرینش
 همه سر تا بپا غنج و دلالند                                                                       همه در دلبرى حد کمالند
 همه آیینه ایزد نمایند                                                                                 همه افرشته حسن و بهایند
 همه احوال او اندر تعدّد                                                                               ولکن عین او اندر توحّد
 چه نبود این دو را از هم جدایى                                                  خدا هست و کند کار خدایى
 چه اندر کعبه باشى و چه در دیر                                                                 ترا قبله است وجه الله و لاغیر
 نگارستان عالم با جلالش                                                                           حکایت مى نماید از جمالش
 چو حسن ذات خود حسن آفرین است                                        جمیل است و جمال او چنین است
 شئون ذات حق معلول او نیست                                                                عجب از آنکه این معقول او نیست
 لذا او را نه حدّى و نه ضدّیست                                                   نه جنسى و نه فصلى و نه ندّ یست
---------------------------------------372----------------------------------------

جز این یک حدّ که او حدّى ندارد                                                   قلم اندر نگارش ‍ مى نگارد
 بگویم حرف حق بى هیچ خوفى                                                                صمد هست و صمد ار نیست جوفى
 نباشد صرف هستى غیر مصمود                                                               و گرنه عین محدود است و معدود
 ندارد حق مطلق هیچ نامى                                                                       که مطلق از اسامى هست سامى
 منزّه باشد از هر رسم و اسمى                                                                چو ناید نسبت با روح و جسمى
 تو از عکس خود از سایه خود                                                      بیابى نامهاى بى عدو حد
 گهى بینى صغیرى و کبیرى                                                       گهى بینى طویلى و قصیرى
 به حق مطلق از احوال عالم                                                                      اسامى میشود اطلاق فافهم
گهى گویى که رافع هست و خافض                                                            گهى گویى که باسط هست و قابض
 معاذ الله ز پندار فضولى                                                                             بخوانى اهل وحدت را حلولى
 چه یک ذاتست و در حدّ کمال است                                                            مرا و را قدّ و خد و خطّ و خال است
که یارد وصف قد دلربایش                                                                            نظر بگشا به خدّ جانفرایش
-------------------------------------373---------------------------------------

مپرس از من حدیث خط و خالش                                                 نمیدانى ز دل چونست حالش
 که اینک همچو مرغ نیم بسمل                                                  همى در اضطر ابست و در افکل
 در آتش همچو اسفنجى ز خالش                                                               چه پندارى زخط بى مثالش
 اگر حرفى ز خط او بخوانى                                                                        اگر یک نقطه از خالش بدانى
 شود آن حرف و آن نقطه دلیلت                                                  فروبندى دهن از قال و قیلت
 شود خال و خطش ورد زبانت                                                      نخایى ژاژ و بر بندى دهانت
مجره بین و بیضا کز برایت                                                                           ز خط و خال او دارد حکایت
 بیا با یاد او مى باش دمساز                                                                       بیا خود را براى او بپرداز
 بیا در بندگى میباش صادق                                                        که ما خلقیم و او ما را است خالق
 همى اندر اطاعت باش کوشا                                                     که ما عبدیم و او مارا است مولى
 زمین و آسمان و ماه و خورشید                                                                 همه تسبیح او گویند و توحید
 سخن از عارفى آزاده دارم                                                                         که هر چه دارم از سجادّه دارم
------------------------------------------374----------------------------------------

چرا در بندگى دارى تو رفتى                                                                       نیابى مثل خود خلق شگفتى
 چگونه قطره ماء مهینى                                                                             بیابد صورتى را اینچنینى
 بخلوت ساعتى را در تفکر                                                                         بسر آور برون از خواب و از خور
که تا از حرفهاى دفتر دل                                                                             مراد تو شود یکباره حاصل
 اگر آرى بر اى من بهانه                                                                             سخن بسیار آید در میانه
 اگر خواهى که یابى  پایه دل                                                                      بکار بندگى میباش کامل
 اگر خواهى که یابى قرب درگاه                                                   حضورى مى طلب درگاه و بیگاه                                                           اگر خواهى مراد خویش حاصل                                                             زیاد حق مشو یک لحظه غافل
 چو قلب آدمى گردید ساهى                                                                      زساهى مى نبینى جز سیاهى
 دل ساهى دل قاسى عاصى است                                                            دل عاصى است کو از فیض قاصى است
 تهى دستى در این بازار هستى                                                                نمى دانم چرا از خود نرستى
 برون آیکسر از وسواس و پندار                                                   که تابینى حقیقت را پدیدار
----------------------------------375-------------------------------------------

خوشا صوم و خوشا صمت و خوشا فکر                                       خوشا اندر سحرها خلوت ذکر
خوشا ان جذبه هاى آتشینى                                                      که رهرو یابد اندر اربعینى
 خوشا شوریده اى منزل بمنزل                                                   کشد با رغمش را با سر دل
 خوشا شور و خوشا سوز و خوشا آه                                           که سالک را رباید گاه و بیگاه
خوشا حال سجود ساجدینش                                                     مناجات و قنوت عابدینش
خوشا آن ذاکر فرخنده خاطر                                                        که دارد خاطرى از ذکر عاطر
 خوش آنگاهى که با ماه و ستاره                                                                 دو چشم سالک آید در نظاره
خوشا وقتیکه دل اندر خروش است                                             که نظم دفتر دل با سروش ‍ است
 خوش آنگاهى که در سرّ فواد است                                                            فزون از اوج عقل مستفاداست
 خوشا وقتى که اندر صحو معلوم                                                                مرا او را حاصل آید محو موهوم
 خوش آنگاهى که خاموش است و گویا                                        حجاب دیده هشت و هست بینا
 شده یکجایى هر جایى آندم                                                      نه در عالم نه در بیرون عالم
-----------------------------------------------376------------------------------------

 زهى قرب تدنّى و تدلّى                                                                            ز اشراقات انوار تجلّی

-----------------------------------------------377----------------------------------------

یط

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

تجلّى ها چو صرصر تا نسیم است
 تجلّى گاه مانند نسیم است                                                                      که زونه جسم و جانرا  لرز و بیم است
نسیمى کان و زد بر غنچه گل                                                     شکوفایش نماید بهر بلبل
 بسالک مى فزاید انبساطش                                                                      که دنیا را کند سمّ الخیاطش
دو عالم را کند یکجا فراموش                                                      بگیرد شاهد خود را در آغوش
سفر بنماید از هر چه نموده است                                                               بسوى آنکه او عین وجود است
 مرا ورا زمزمه است و سوزو آه است                                          چه آهى خود نسیم صبحگاه است
 در اول ذکر آرد انس با یار                                                                            در آخر ذکر از انس است و دیدار
 چنانکه مرغ تا بیند چمن را                                                                         نیارد بستنش آنگه دهن را
 شود مرغ حق آن فرزانه سالک                                                   که با ذکر حق است اندر مسالک
 هلال اینک بود با من مقابل                                                                         که هوش از سر برد آرامش از دل
-------------------------------------------378----------------------------------------------

 ز تقدیر عزیز است و علیم است                                                                که شکلش همچو عرجون قدیم است
 هوا از بس که صاف و زلال است                                                                 فضا از بس که آرام است و لال است
هلالم را جمالى در کمال است                                                   که وصف آن بگفتگو محال است
 فزون از آنکه گفت ابروى یارا است                                             و یا همچون کمان شهریار است
 و یا نعلى که از زرّ عیار است                                                      و یا گوش فلک را گوشوار است
 شنیدم ناگهانم این مقال است                                                  هلال است و هلال است و هلال است
 چگونه مرغ حق ناید به حق حق                                                                 چو مى بیند جمال حسن مطلق
 تجلّیات اسماء و صفاتى                                                                            کشاند تا تجلیّات ذاتى
 تجلیّات ذاتى اى برادر                                                                               که فوق آن نمیباشد مصوّر
 تجلیات اسماء و صفاتى                                                                            خفیف است و تجلیات ذاتى
 نماید سینه ات را جرحه جرحه                                                   چو همّام شریحت شرحه شرحه
تجلّى گاه همچون باد صرصر                                                                       فرود آید بدل الله اکبر
-----------------------------------------379------------------------------------

بسان گرد باد و برگ کاهى                                                                          نماید با تو ار خواهى نخواهى
 تجلّى چونکه اینسانت ربودت                                                     بلرزه آرد آندم تارو پودت
 زجایت خیزى وافتى و خیزى                                                      همى افتان و خیزان اشک ریزى
 بود این جذبه هاى بى مثالى                                                     ندارد هیچ تصویر خیالى
چو با مرآت صافى چشمه هور                                                    مقابل شد بتا بد اندر او نور
زنور خور چنان آیدش باور                                                             که میگوید منم خورشید خاور

 
انا الشمسى که او گوید در آنحال                                                              انا الطمس است زان فرخنده اقبال
 
خزف چون بى بها و بى تمیز است                                                             با آیینه همیشه در ستیز است
 
حدیث چشم با کوران چه گویى                                                  خدا را از خدا دوران چه جویى
 
ظهور عین سالک بهر سالک                                                       ظهور حق بود اندر مسالک
 
چه عین ثا تبش با حضرت حق                                                    مغایر نیست در هستى مطلق
که عین اوست شأنى از شئونش                                                               بود وصفى و رسمى در کمونش
-----------------------------------------380-----------------------------------------------

 چرا که حق شده مرآتش آنگاه                                                   زمر آتش شود از خویش ‍ آگاه
 
چنانکه بنده مرآت است و مظهر                                                                 خدایش را در اطوارش سراسر
 
چو مومن هم ز اسماى الهى است                                                           چنانکه آخر حشرت گواهى است
تو مومن باش و پس میباش آمن                                                  که مومن هست خود مرآت مومن
تو در او عین خود بینى مقرّر                                                                       به بیند صورتش در تو مصوّر
 
به بیند در تو اسماء و صفاتش                                                    تو خود را نیز در مرآت ذاتش
 
چو گردد این دو آیینه برابر                                                                          نهادى تاج کرّ مناش بر سر
 
چو عین بنده خود اسمى ز اسماء است                                     همه اسماى حق عین مسمى است
 پس این مرآت عبد عبد است یا حق                                                           تمیز مشتق منه است و مشتق
دراینجا امر مرئى گشت مبهم                                                    به مر آتین حق و عبد فافهم
 بده آیینه دل را جلایى                                                                                که تا بینى جمال کبریایى
 بدان حدّى که آیینه است روشن                                                                نماید روى خود را مثل گلشن
--------------------------------------------381----------------------------------------

چه گلشن صد هزاران گلشن ایدوست                                        بسان سایه اى از گلشن اوست
 ترا در وسع استعداد  مرآت                                                                       ظهور ذات مى باشند ز آیات
 بز یبایى که صورت اینچنین است                                                                چه باشد آنکه صورت آفرین است
 شنیدى زلف او پوشیده رویش                                                   حجاب اوست آیات نکویش
 چو با خلق خودش اندر خطاب است                                            خطاب او وراى این حجاب است
حجاب او نقابى بر رخ او                                                                              رخ ماه آفرین فرّخ او
 نقابش بر رخش نور على نور                                                      که روشن گردد از او دیده کور
 از این نور است یکجا طلعت حور                                                 از این نور است یکجا چشمه هور
 ز زلف و چهره اش اینست منظور                                                                چو از ساتر سخن گویند و مستور
 چو زلفش را چنین غنج و دلال است                                           ندانم چهره او در چه حال است
 ز زلف او دل اندر پیچ و تاب است                                                                که آرامش بسى امر عجاب است
 دگرگونم دگرگونم دگرگون                                                                         جگر خونم جگر خوم جگر خون
---------------------------------------------382----------------------------------------

چو پیش آید تجلّیات ذاتى                                                                           کجا دل را بود صبر و ثباتى
 ز گلبن هاى این گلشن دمادم                                                    به سو نفخه ها آید به آدم                                                                                                                                             چو یابى نفخه اى را در مشامت                                                         در آنگه بام امید است شامت
 همه نورى ز دنیا تا قیامت                                                                          رهایى یابى از خوف حمامت
 همه عالم نسیم روضه او                                                                          تو بیمارى که بیزارى از آن بو
 چو با نفس و هواى خود ندیمى                                                  نیابى هرگز از کویش ‍ نسیمى
 ولى روض الُانُف باشد بهر دم                                                     که تکرار تجلّى نیست فافهم
 ز شأن کل یوم هو فى شأن                                                                       در عالم هر چه میباشد از ایشان
دو آن هیچ چیزى نیست یکسان                                                                 ز اجرام و ز ارکان و ز انسان
 ز بس تجدید امثالش حدید است                                                                و هم فى لبس من خلق جدید است
 بهر آنى جهانى تازه بینى                                                                          چو در یک حدّ و یک اندازه بینى
 ز چابک دستى نقاش ماهر                                                                         ترا یک چیز بنماید بظاهر
----------------------------------------------383-----------------------------------------

ز بس تجدید امثالش سریع است                                                                ندانى هر دمت شکل بدیع است
 جهان از اینجهت نامش جهانست                                               که اندر قبض و بسط بى امان است
 دمادم در جهیدن هست آرى                                                      که یک آنش نمیباشد قراری

تمثیل در تجدد مثال

چو باشى در کنار نهر آبى                                                                           که از شیبى روانست باشتابى
 ببینى عکس تو ثابت در آن است                                                                همى دانى محلّ آن روان است
 گمانت عکس ثابت آب سیّال                                                      به یکجا جمع گردیدند فى الحال
 ولى این رأى حسّ ناصوابست                                                    که گوید عکس تو ثابت در آبست
 خرد از روى معیار دقیقى                                                                           بگوید این بود حکم حقیقى
 کز آب و انعکاس نور دیده                                                                            شود عکس تو هر آنى پدیده
 نماید این توالى مثالت                                                                               چو عکس ثابتى اندر خیالت
 نمیدانم در این حالت چه هستم                                                 که میخواهد قلم افتد ز دستم
-----------------------------------------384----------------------------------------

چرا آهم جهد از کوره دل                                                                             چرا دل شدچو  مرغ نیم بسمل
 چرا اشکم زدیده گشت جارى                                                    مگر این گریه شوق است بارى
 و یا از درد هجران است آرى                                                       که ناله آمده است و آه و زارى
 بمن اقرب من حبل الورید است                                                  چرا این بنده در بعد بعید است
 بما نزدیکتر از ما عجیب است                                                    که ما را اینچنین بعد غریب است
 زجمع قرب و بعد اینچنینى                                                                         چه مى بینى بگو اى مرد دینى
 ز قربش عقل را حیرت فزونست                                                 ز بعدم دل همى غرقاب خونست
 نه مهجوریم یا رب چیست این هجر                                            نه رنجوریم یارب چیست این ضجر
 بخوانم رقیه جفّ القلم را                                                                           بپوشانم سر بئر العَلَم را

--------------------------------------------385------------------------------------------

وصیّت

گرت فهم سخن گردید مشکل                                                    بخوارى منگر اندر دفتر دل
 ندارد گفته هاى ما تناقض                                                          اگر رو آورد و هم تعارض
 صوابست اینکه بنمایى تثبّت                                                      زبان را باز دارى از تعنّت
 بعقل روشن باریک بینت                                                                             به ارشاد خداوندان دینت
 بر آن میباش تا یابى سخن را                                                     به آرامى مى گشاد رج دهن را
 هنر در فهم حرف بخردان است                                                  نه تعجیل سخن در ردّ آن است
ترا گردیده تنگ است و تاریک                                                       مکن عیب نکات تیز و باریک
خدایت دیده بینا عطایت                                                                              نماید تا بیابى مدّ عایت
 بدان الفاظ را مانند روزن                                                                             که باریک است چون سوراخ سوزن
 معانى در بزرگى آنچنان است                                                    زمین و آسمان ظلّى از آن است
 تو میخواهى که ادارک معانى                                                     ز الفاظى نمایى آنچنانى
-----------------------------------------386------------------------------------------

چو لفظ آمد برون از عالم خاک                                                     چه نسبت خاک را با عالم پاک
 مرادت را به الفاظ و عبارات                                                        رسانى ار به ایماء و اشارات
همى دانى که دشوار است بسیار                                                              چنانست لفظ با معنى دو صد بار
چو جانت پاک گردید از مشائن                                                      معانى را بیابى از خزائن
 هر آنکو دور باشد از حقیقت                                                       چه لذّت میدهد او را رقیقت
 حقیقت معنى بى احتجابست                                                   که فهم اکثر از آن در حجابست
 تواند ر ربط الفاظ و معانى                                                                           نمیدانم چه خوانى و چه دانى
وجود کتبى و لفظى معنى                                                                         نه چون ظلّ است و ذى ظلّ است صلا
 نه همچون محتوى و محتوایند                                                   که پندارى چو مظروف و  وِعایند
بدان هر لفظ را مثل علامت                                                        بمعنایش ز دنیا تا قیامت
 که دنیا سایه معناى عقبى است                                                               که عقبایش برون از حدّ احصاست
 هر عقبى را هزاران نحوه عقبى است                                                       لذا مثل علامت لفظ و معنى است
-------------------------------------------387-------------------------------------------

قلم را باز دارم از اطاله                                                                                من و معنى تو و مدّ و اماله

------------------------------------------------------------------------------------------

خاتمه

خدایا دفتر دل شد حجابم                                                                           چو دیگرها رساله یا کتابم
که نفس نوریم گردیده عاجز                                                        زکسب نورش از اینگونه حاجز
 به حبّ سنگ و گل عامى جاهل                                                                فرو ماند همى از عالم دل
 حجاب ار سنگ وار گل شد حجابست                                         حجاب ار دفتر دل شد حجابست
چه میخواهم من از نام و نشانه                                                  که دلخوش باشم از شعر و ترانه
 اگر یاد توام بودى بخاطر                                                                             برویت دیدگانم بود ناظر
 دلم بودى اگر نزد تو حاضر                                                                          کجا دم میزدى از شعر و شاعر
حسن تا شاعرى شد پیشه او                                                   بسجع و قافیه است اندیشه او
کجا دارد حضورى با خدایش                                                         که از روى قافیه کرده جدایش
 بخوابش قافیه در خواب بیند                                                       چنانکه تشنه چشمه آب بیند
همینش مجد و وجد و ابتهاج است                                                             که هم قافیه با تاج   باج است
-----------------------------------------------389----------------------------------------

مگر بر شیشه صبرش خوردسنگ                                               بخشم آید چو گردد قافیه سنگ
 ز نظم و نثر خود در انفعال است                                                 خموشى بهتر از این قیل و قال است
 بچندى دفتردل  را بیاراست                                                       نداند گیردش از چپ و یار است
 الهى یا الهى یا الهى                                                                                نباشد جز  توام پشت و پناهى
 منم یک ذرّه از ارض و سمایست                                                                منم یک جلوه از نور و بهایت
 منم یک قطره از دریاى جودت                                                     منم یک لمحه از شمس ‍ وجودت
 منم یک نکته از غیب و شهودت                                                  منم یک شمه از فیض ‍ نمودت
 منم یک نقطه از علم عنایى                                                      منم یک صورت رسم خدایى
 منم هم بوته اى از بوستانت                                                                      منم هم در عداد دوستانت
 منم هم نقشى از ایوان حسنت                                                                منم هم شمعى از دیوان حسنت
 منم دل داده روى نکویت                                                                            منم شیداى حسن ذات و خویت
 دل من در میان اصبعینت                                                                            نمود من بود از علم و عینت
----------------------------------------------390----------------------------------------

ز لطف تو گر نبود فنایم                                                                               براى تا ابد باشد بقایم
 عطا کردى ز الطاف خدایى                                                        مرا این منصب فقر و گدایى
 ز احسانت مرا آواره کردى                                                         گرفتار دلم یکباره کردى
دل من شد چو یک زنبور خانه                                                       ز بس از داغ تو دارد نشانه
 چه شیرین است داغت کآتشین است                                       فداى تو شوم که داغت این است
 
بیامد رائد موى سپیدم                                                                              که از سوى توام داده نویدم
کزین زندان سراى تنگ و تاریک                                                    زمان ارتحالت گشت نزدیک
 
بقدر معرفت کردم عبادت                                                           که علم تو دهد بهتر شهادت
 
به وفق اقتضاى عین ثابت                                                                          زمین شوره نبود مثل نابت
 
ز عین ثابتم تشویش دارم                                                                          نمیدانم چه اندر پیش دارم
که در اولّ هر آنچه شد مسجّل                                                   همانست و نمى گردد مبدّل
 
چه خواهى کردن اى سلطان مطلق                                                           به رسمى کان ز ذات تست مشتق
--------------------------------------------391---------------------------------------------

چه بتوان گفت در کار خدایى                                                       ندارد کار او چون و چرایى
 
چو ذاتش فعل او حق مبین است                                                               ولا یسئل عما یفعل این است
کرم فرما عطاپاش و خطاپوش                                                     خطایى کرده ام خود از فراموش
بخواب غفلت از قد خاب بودم                                                      جواب ارجعون کلا شنودم
من آن چوپان موسایم الهى                                                        که دریاد  تو گویایم الهى
قلم باشد عصاى من نِىِ من                                                                      گلویم دفتر دل هى هى من
چه باشد هى هى من یار الهى                                                  عصاى من نى من یا  الهى
 
خداوندا دل دیوانه ام ده                                                                             بصحراى غمت کاشانه ام ده
 
مرا از کار من بیزاری م ده                                                                          به اذکار خودت بیداریم ده
 
چه خوش از لطف خاص کردگارى                                                                به امیدش رسد امیدوارى
 
مرا محو جمال خویش فرماى                                                     دمادم جلوه هایت بیش ‍ فرماى
 
بذات و خوى خود محشور میدار                                                                 ز  زرق  و  برق  دنیا دور میدار
-----------------------------------------392----------------------------------------------

به احسانت حسن را احسنش کن                                                              مر این یک دانه را صد خرمنش ‍ کن
 
دگر دعواى آخر باشدم این                                                       

الحمدلله رب العالمین

----------------------------------------------393-----------------------------------------

-------------------------------------------341-------------------------------------------------

یج

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                              

که قبض و بسط بر اصل قویم است
وجود صرف کان بیحّد و عدّاست                                                                  چو دریایى است کاندر جزر و مدّ است
 زقوسین نزولى و صعودى                                                                                          بدانى رمز این سیر وجودى
 که ادبارست و اقبال است دورى                                                                                پس از ادبار اقبال است فورى
 بود دریاى دل در بسط و در قبض                                                                                 مرا و را ساحل آمد حرکت نبض
 دهد هر ساحل از لجّه نشانه                                                                     نظر کن از کرانه تا کرانه
چو ساحل بدهد از لجّت گواهى                                                                  زساحل پرس هر چیزى که خواهى
چو ساحل آیتى از لجّت آمد                                                                        ترا پس ساحل عین حجّت آمد
 اگر از لجّت آیى سوى ساحل                                                                    تویى دریا دل آن انسان کامل
 خدا لجّه است در دریاى هستى                                                                                نظر کن در بلندیها و پستى                                                                                          شئونش را چو امواج و سواحل                                                                               در این دریا نگراى مرد عاقل
-----------------------------------------342-----------------------------------------------

چه امواجى که هر موجى جهانى است                                                       جداگانه زمین و آسمانى است
 جهانها در جهانها در عیان است                                                                  هزاران در هزاران در نهانست
 نهانى که مرا وراشمس ذرّه است                                                                              وزان قطره اى او را مجرّه است
 چو در نسبت تجانش شرط ربط است                                                         مثال از ذرّه و از قطره خبط است
 چه نسبت بین پنهان و عیان است                                                                              که این چون قطره اى نسبت به آن است
 چو ذات حق بود بیحّد و بى عدّ                                                                   شئون او بود بى عدّو بى حدّ
 نگو بنگر تواند رچرخ دوّار                                                                            که دارد حرکت اقبال و ادبار
 ز صنع متقن پروردگارى                                                                                              نباشد میل کلى را  قرارى
 کنون اندر نتاقض هست دائم                                                                     تناقض را تزاید هست لازم
 به رتق و فتق قرآن الهى                                                                                           نظر بنما اگر خواهى گواهى
 در اینموضوع بیک نیکو رسالت                                                                    که بنوشتم ترا باشد حوالت
 زمیل کلّى و اقبال اد بار                                                                                             ترا زان نیل کلّى هست یکبار
------------------------------------------243-------------------------------------------

 بیا از میل و از اقبال دادبار                                                                                          به خلق اوّل آن عقل نکوکار
 چو ایزد آفریدش در همانحال                                                                      بفرمودش به ادبار و به اقبال
 نموده امتثال امر دادار                                                                                               که دائم هست در اقبال و ادبار
 شئون عینى از اوّل به آخر                                                                                         بحرکت اندرند در سیر دائر
 شئون کتبى و لفظى هم این است                                                                           که از تقدیر رب العالمین است
 نباشد جز بدین بود و نمودى                                                                      تعالى الله ازین صنع وجودى
 به صنعتها نگر هم وفق طبع اند                                                                  بحرکت همچو سماوات سبع اند
 مدارى کاندر آن سیر جماداست                                                                                 نباتش مرکز عشق و  وداد  است
 چو حیوان مرکز دور نبات است                                                                   مر حیوان را به انسان التفات است
 بود انسان بدور عقل دائر                                                                                           که حق مطلق است و نور قاهر
 که حسن مطلق است و مبدأ  کل                                                                              بود او قبله کل ملجاء کل
 شده اطلاق عقل اندر رسائل                                                                    به حق سبحانه نقل از اوائل
---------------------------------------343-------------------------------------------

همه در مدح و تمجید جمالند                                                                      به تنزیه و به تسبیح جلالند
 زبان هر یک آید از بر و بوم                                                                                           عنت الوجوه للحى القیّوم
 زشوق داستان کعبه عشق                                                                       همه در آستان کعبه عشق
 حنین کلّ و جزء از هر دو جانب                                                                    در عشق و عاشقى باشد چه جالب
 بلى طبع نظام کل بر این است                                                                   که هر کلى بجزء خود حنین است
 تویى پس عشق و هم معشوق و عاشق                                                  بیا آن عاشقى میباش ‍ صادق
 که هر جزئى بکلّ خود حنین است                                                                              یحبّهم و یحبّونه این است
ندارد جزء و کل از هم جدایى                                                                      خدا هست و کند کار خدایى
 حنین جزء و کل دور از ادب نیست                                                                               تو ار نقدش کنى میکن عجب نیست
 زجرء و کل سخن گویم دگر بار                                                                    زگوشت پنبه غفلت بدر آر
 گمانت جزء و کلّى مثل جسم است                                                                           تعالى الله که این خود یک طلسم است
 شئونش را ظهور گونه گون است                                                                                سبحان الله عمّا یصفون است

------------------------------------345--------------------------------------------

ید

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

ظهورى کز حدیث و کز قدیم است
 عوالم را که بیرون از شماراست                                                                 بدور محور نوزده مدار است
 اشارت شخص عاقل را بسند است                                                           حروف بسلمه بنگر که چند است
 وجود و  واحد اندر علم اعداد                                                     دو جسم اند و بیک روح اى نکو یاد
 ولى در روحشان سرّى عظیم است                                                          که بسم الله الرحمن الرحیم است
 بود پس مر ترا این جمله شاهد                                                  که هستى نیست جز یک شخص ‍ واحد
 در آغاز حدید و آخر حشر                                                                           تمام سوره نسبت بود نشر
که این شخص است حق جل جلاله                                                            که این شخص است حق غم نواله
 جلال او شئون کبریایى است                                                     نوال او شجون ما سوایى است
 بترویج جلالش با نوالش                                                                             تماشا کن بدین حسن جمالش
 زمین حسن و زمان حسن آسمان حسن                                    عیان حسن و نهان حسن و میان حسن
------------------------------------------346----------------------------------------------------

همه حسن اند و ظلّ حسن مطلق                                                             همه فرعند و از آن اصل مشتق
 همه حسن و همه عشق و همه شور                                       همه وجد و همه مجد و همه نور
 همه حىّ و همه علم و همه شوق                                                            همه نطق و همه ذکر و همه ذوق
 درین باغ دل آرا یک ورق نیست                                                   که تار و پودش از آیات حق نیست
 گلش حسن هست و چون گل هست خارش                                               تو خارش راکنى تحقیر و خوارش
 زحسن و قبح در تشریع و تکوین                                                                 بباید فرق اندردین و آیین
چه خوش گفتند دانایان یو نان                                                      که عالم قوسموس است ایعزیزان
 بدان معنى قوسموس است زینت                                                              مگر در دیده ات باشد جز اینت
جهان را وحدت صنع است و تدبیر                                                مر او را  وحدت نظم است و تقدیر
 ندارد اتّفاقى نظم دائم                                                                              نه بر آن وحدت صنع است قائم
پس از اتقان  صنع دلربایش                                                                          نگر در غایت حسن و بهایش
 که زینت غایت حسن و بهایى است                                           فزون از دلربایى جان فزایى است
----------------------------------------347----------------------------------------------

تویى حق را بوسع خویش جویان                                                 ولى حق با تو اینسانست گویان
که اندر سیر اطوار شهودى                                                         زبود من ترا باشد نمودى                                                                                                                                                                                                                                                             بلى بیرون بیا از کفر و بدعت                                                       بده جانرا از نور علم وسعت
 تو از چشم دل بى نور تاریک                                                                       نبینى یاکه بینى تنگ و باریک
 زدست تو بنفس تست ظلمت                                                    که بیچاره بود دائم به ظلمت
 بهر سور و کنى الله نور است                                                     چرا چشم دل و جان تو کور است
 تو از نور خدایا بى جوانى                                                                           نشاط اینجهان و آنجهانى
 بیا بشنو ز اوصاف جوانان                                                                           که حق فرمود اندر کهف قرآن

------------------------------------------348------------------------------------------------

یه

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که آن اصحاب کهفست و رقیم است
 بیا در کهف قرآن اى برادر                                                                           ببین احوال انسان را سراسر
 ازین گنجینۀ سرّ الهى                                                                               بوسع خویش یابى هر چه خواهى
 در این سوره بود انواع عبرت                                                      براى آنکه باشد اهل خبرت
 چو قدر خویشتن را ناشناسى                                                   به نعمت هاى ایزد ناسپاسى
 خدا را بین چه گفتارى است در کهف                                          تدبّر کن چه اسرار ی است در کهف
 گمانم اینکه زان فتیه چو خوانى                                                                 مر آنان را جوانانى بدانى
 ولیکن گوش دل بگشا زمانى                                                      شنو از غائص بحرمعانى
 امام صادق آن قرآن ناطق                                                                          که فتیه بوده اند پیران صادق
 ولى از قدرت روحى ایمان                                                                          به قران وصفشان آمد جوانان
 بیا پیر جوان میباش اى پیر                                                                         بیا روشن روان میباش اى پیر
---------------------------------------------349---------------------------------------------

توهم اصحاب کهفى در قیمى                                                                     چو بسم الله الرحمن الرحیمى
 نه هر پیرى بود روشن روانى                                                     نه هر پیرى بود پیرجوانى
جوانى گر در ایام جوانى                                                                             به پیرى بگذراند زندگانى
 به عقلش از بدیها پاک باشد                                                       براه بندگى چالاک باشد
 بیاض دفتر دل را تباهى                                                                             نداده است از سیاهى گناهى
 شود پیر جوانى آن نکو فام                                                                        که یزدانش به فتیه مى برد نام
کند احوال هر پیرى حکایت                                                          ز اوصاف جوانیش برایت
 چو هر طفلى بود آغاز کارش                                                      کتاب شرح حال روزگارش
هر آن خویى پدر یا مادرش راست                                                                همان خو نطفۀ او را بیاراست
 غذاى کسب باب و شیر مامش                                                 بریزد زهر یا شکّر بکامش
چو از پستان پاکت بود شیرت                                                      تویى فرخنده کیش پاک سیرت
 منى بذرو نساحرث و تو حارث                                                    بجز تو حاصلت را کیست و ارث
-----------------------------------------350--------------------------------------------------

 اگر پاک است تخم و کشتزارت                                                   هر آنچه کشته اى آید بکارت
 و گرنه حاصلت بر باد باشد                                                         ترا از دست تو فریاد باشد
 نفخت فیه من روحى شنیدى                                                    ولى اطوار نفخش را ندیدى
 که اندر نطفه هم بابا و مادر                                                                       نماید نفخ هر یک اى برادر
 تو سبحان الذى خلق الازواج                                                     بخوان در خلقت نطفة امشاج
 دمد هر یک ز روح خویش در وى                                                  ازین ارواح طومارش شود طى
 دگر باره از آن پیران صادق                                                                          بیا بنیوش اى یار موافق
سگشان را نشاید در عبارت                                                        نمایى مس گرت نبود طهارت
 چگونه مس کنى اسرار هستى                                                                 که از پا تا سرت آلوده هستى
 طهارت بایدت در مسّ فرقان                                                       چه پندارى تواند رمسّ قرآن
 طهارت چون کسى را گشت حاصل                                             جواز مسّ فرقان است نائل
 ولى در لفظ مس بنما تامل                                                                        که یابى فرق او را با تعقّل
---------------------------------------351-----------------------------------------------

 چو مس آمد به معنى بسودن                                                    بسودن هست مانند نمودن
 تعقّل اینکه آن شد عین ذاتت                                                     که افزوده است بر نور حیاتت
 براى مس معنى و عبارت                                                                          طهارت بایدت اندر طهارت
 بباید جملگى از مغز تا پوست                                                     طهارت یابى از هر چه جز از دوست
بیا برتر از اینگونه مدارج                                                                              که انسان است شخص ‍ ذوالمعارج
 طهارت تا بدین معنى کامل                                                         نشد اندر تن و جان تو حاصل
 مبادا نخوتى گاه تجلّى                                                                              بگیرد دامنت را در محلّى
 خطر آرد کز آن نبود رهایى                                                          که سر آورد از کبریایى
 چه فرق لمّۀ رحمان و شیطان                                                    نباشد بى طهارت کار آسان
مرا شد دفتر دل پاره پاره                                                                            که دردم را چه درمانست و چاره
 همى در آتش سوزان لهفم                                                                       که کمتر از سگ اصحاب کهفم
 نه بگرفتم پی اصحاب کهفم                                                      که خود را وارهم از نار لهفم
------------------------------------------------352----------------------------------------

چه میگویم من این قول شطط را                                                 بخواهم عذر تمثیل غلط را
 امامان من از امر الهى                                                                              مقام هر یک است فوق تناهى
 
ببرهانست و نى از قول زهفست                                                               که هر یک کهف صد اصحاب کهفست
 
امامى را که من گویم چنین است                                                              امام مرسلین را جانشین است

امامی باید از سرّ امامت                                                                            بگوید از برایت تا قیامت

----------------------------------------------353------------------------------------

یو

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که در عالم امام لطف عمیم است
 
 امامت در جهان اصلى است قائم                                                              چو اصلش قائمش نسلى است دائم
 
امام اندر نظام عقل و ایمان                                                       یدور حیثما ید ور  القرآن
نشاید افتراقش را ز قرآن                                                                            بقرآن و بعرفان و ببرهان
که بین خلق و خالق هست رابط                                                                 فیوضات الهى راست واسط
بود روح محمّد را مظاهر                                                                             در عالم ز اول آن تا به آخر
امام عصر آن قطب زمانست                                                       که با هر مظهرش اکمل از آنست
لذا او را رعیت هست و منقاد                                                     ز افراد و ز ابدال و ز اوتاد
همه بر گرد او هستند دائر                                                                          چو بر مرکز مدارات و دوائر
مرا باشد ده و دو پیشوایى                                                                         که هر یک مى کند کار خدایى

 
یکایک ظرف قرآن عظیم اند                                                        دو صد اصحاب کهف اند و رقیم اند
-----------------------------------------354---------------------------------------------

امامى مذهبم از لطف سبحان                                                    بقرآن و بعرفان و ببرهان
من و دیندارى از تقلید هیهات                                                     برون آ ز دعابات و خیالات
خداوندم یکى گنجینه صدر                                                          ببخشوده است رخشنده تر از بدر
در این گنجینه عرفانست و برهان                                                                در این گنجینه اخبار است و قرآن
چو تقلید است یک نوع گدایى                                                     نزیبد با چنین لطف خدایى
چو این گنجینه نبود سینه تو                                                       بود آن عادت دیرینه تو
على مارا  امام اولین است                                                                        امام اولین و آخرین است
که سر انبیاء و عالمین است                                                       لسان صدق قرآن مبین است
دو فرزندش حسن هست و حسین است                                    که هر یک عرش حق را زیب و زین است
على سجّاد  زین العابدین است                                                                  محمد باقر اسرار دین است
امام صادق آن بحر معانى                                                                           امام کاظم آن سبع المثانى
رضا بین و مقام رهبرى را                                                                            تقى و هم نقى و عسکرى را
----------------------------------------355---------------------------------------------

امام قائم آن سر الهى                                                                               پناه جمله از مه تا به ماهى
ولّى ختم مطلق آنجناب است                                                    که جان پاک او امّ الکتاب است
زنسل فاطمه بنت رسول است                                                   همان ام ابیهاى بتول است
سمّى حضرت خیر الانام است                                                    قیامش در جهان حسن ختام است
در او جمع آمد از آیات کبرى                                                        ز موسى و ز عیسى و زیحیى
ز خضر و یونس و ادریس و الیاس                                                                 امام عصر خود رانیک بشناس
حسن باب است و نرجس هست نامش                                      میم و حا و میم و دال است نامش
حسن بادا فداى خاک پایش                                                                         که باشد خاک پایش تو تیایش
امام عصر میر کاروان است                                                         هر آنچه خوانمش برتر از آنست
مرا چون نور خورشید است روشن                                                              که عالم از وجود اوست گلشن
چو اسماى الهى راست مظهر                                                   که از دیگر مظاهر هست برتر
ترا باشد یکى قسطاس اقوم                                                      که قطب عالم است و اسم اعظم
-----------------------------------------356-------------------------------------------

چگونه غایبش خوانى و دورش                                                    نبینى خویشتن را در حضورش
تویى غایب که دورى در بروى                                                      نهادى نام خود را بر سر وى
سبل بر دیدگانت گشته چیره                                                      که خورشید است در چشم تو تیره
مه و خورشید در این طاق مینا                                                    چراغ روشن اند و چشم بینا
مثالى از نبى و از ولى اند                                                                          چو مه از خور، خور از حق منجلى اند
نپاید بى مه و خورشید عالم                                                       بر این تکوین و تشریعند با هم
ز پیغمبر بپرسیده است سلمان                                                  ز سرّسوره و الشّمس قرآن
پیمبر گفت من آن شمس دینم                                                   که نور آسمانها و زمینم
قمر باشد على کز شمس نورش                                                                کند کسب از اهلّه تا بدورش
بر این معنى بیا تا حجّت عصر                                                      خداوندش فزاید قدرت و نصر
ز سرى کان بود در لیلة القدر                                                       امام حىّ بود روشنتر از بدر
که قرآن خود در اینمعنى است کافى                                                           چه قرآن از الف گردید شافى
---------------------------------------357-------------------------------------------

الف کافى و قرآنست کافى                                                                        تعالى الله ازین حسن توافى
سر آغاز این سخن اندر حروف است                                           زاعداد و حروفت ار وقوف است

--------------------------------------358------------------------------------------------------

یز

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

کنوزى کان الف و لام و میم است
 
به چندین سوره قرآن انور                                                                           حروفى را همى بینى مصدّر
حروفند و ز آیات رموزند                                                                               اشاراتى به اسرار و کنوزند
 مکرّر را چو بنمایى به یک سو                                                     على صراط حق نمسکه
سخنها گفته شد بسیار پر مغز                                                   بحل یک بیک این احرف نغز
 مرا میدان بحث اینجا وسیع است                                                              که در این صنعتم صنع صنیع است
 ولیکن هر مقالى را مقامى است                                                               سخن از لیلة القدر و امامى است
 در ابتث یا در ابجد یا در اهطم                                                     الف اول بود و الله اعلم
 در ادوار یکایک از دوایر                                                                                الف در اوّل است و هم در آخر
 دوایر را نه حدّ است و نه غایت                                                   شنو از جفر جامع این حکایت
که دور ابجدیش بیکرانست                                                         چو این یک دور دور دیگرانست
------------------------------------------------359-------------------------------------------

به هر دورى که میخواهى کنى طى                                                            بر آن دورت تسلسل هست در پى
 على اندر غزا بودى ندایش                                                                        حروف منفصل اندر دعایش
 ندا میکرد به کهیعص                                                                                 به حمعسق آن قطب عبّاد
 الف و لام و میم در صدر فرقان                                                   اشارت دارد اندر جمع قرآن
 چه قرآن تا شود فرقان تفضیل                                                    که از انزالش آید تا به تنزیل
 بسمع صدر ختمى از ره دور                                                       حروف منفصل مى گشت منظور
 چو عجز از حمل این قول ثقیل است                                                          الف الله و لامش جبرئیل است
 محمد را بود میمش اشارت                                                       الف و لام و میم اندر عبارت
مقام جبرئیل روح الامین است                                                    رسول وحى رب العالمین است
نزول وحى را بر قلب عالم                                                                          رساند او ز آدم تا به خاتم
 همى ترسم که از تعبیر کثرت                                                    سه واحد در عدد دانى بصورت
 یکى این و یکى آن و دگر آن                                                       تعالى الله از توحید نادان
----------------------------------------360-------------------------------------------

اگر چه بحث آن در پیش دارم                                                       ولى از فهم آن تشویش دارم
 خزائن را که از احصا فزون است                                                  شنیدى آنکه بین کاف و نون است
 بود این کاف و نون امر الهى                                                                       که اندر کن بود هر که چه خواهى
 ز کن بشنیده اى مشتى زخروار                                                                بیا بشنو ز کن حرفى دگر بار
 دگر سرّى که اندر این سخن هست                                                           حسن گوید که بس شیرین و من هست
خزائن از زمان و دهر و سرمد                                                      همه جمعند در جبرئیل و احمد
 میان کاف و نون  در دور   اتبث                                                    نهفته لام و میم مقرون و منبث
 بدور ابجدى هم اینچنین است                                                   که با اتبث در این معنى قرین است
 سفر بنمازتد و نیش به تکوین                                                     که تکوین را بیابى اصل تدوین
 بدانى پس خزائن لام و میم است                                                              ز بسم الله الرحمن الرحیم است
که عین کنت کنزا آنجنابست                                                       دهن بندم که خاموشى صوابست
 بوضع جعفر جامع گاه تکبیر                                                         بیابى وصف احمد را به تکثیر
------------------------------------------361--------------------------------------------

که امدح هست و مادح هست و حامد                                         که حماد است و مدّاح محامد
 چو قرآن وفق اسم جامع آمد                                                     ترا پس عین جفر جامع آمد
 که جفر جامع قاموس الهى است                                                               که قرآنست و ناموس الهى است
 مر این قاموس ناموس الهى                                                                      محمد را بود آنسان که خواهى
 چه میپرسى ز وسع عالم دل                                                    چه روییده است از این آب و از گل
 مقام قلب عقل مستفاد است                                                  اگر چه دائماً در ازدیاد است
 بلى قلب است و در تقلیب باید                                                  به هردم مظهر اسمى در آید
چه پندارى ز قلبى کو فؤاداست                                                  که اندر اوج عقل مستفاداست
 مقام قلب را نشناختى تو                                                                          که خود ر ااینچنین در باختی تو
 بود اورق منشور الهى                                                                              بداند سرّ اشیا را کماهى
نه تنها واقف اسرار اسما است                                                  که هم اندر تصرّف جان اشیا است
 ز قران و ز آیتهاى قدرش                                                                            ببین این خاک زاد و شرح صدرش
---------------------------------------362------------------------------------------

تبارک صنع صورت آفرینى                                                             چه صورت ساخت از ماء مهینى
 ازین حبّه که رویانید از گل                                                                           در او قرآن شود یکباره نازل
 تبرّک از حدیث لیلة القدر                                                                            بجویم تا گشاید مر ترا صدر
 حدیثى کان ترا آب حیاتست                                                       برایت نقل آن  اینجا براتست
 به تفسیر فرات کوفى ایدوست                                                 نظر کن تا در آرى مغز از پوست
 امام صادق آن قرآن ناطق                                                                          یکى تفسیر همچون صبح صادق
 بفرموده است و بشنو اى دل آگاه                                                              که لیله فاطمه است و قدر الله
 چو عرفانش بحق گردید حاصل                                                   به ادراک شب قدر ید نائل
 دگر این شهر نى ظرف زمان است                                                             که مؤمن رمزى از معنى آنست
 ملایک آن گروه مومنین اند                                                         که اسرار الهى را امین اند
 مر آنان را بود روح مؤیّد                                                                              که باشد مالک علم محمد
 مرا د  روح هم که روح قدسى است                                                          جناب فاطمه حوراى انسى است
------------------------------------------------363-----------------------------------------

بود آن لیلۀ پر ارج و پر اجر                                                                          سلام هى حتى مطلع الفجر
 بود این مطلع الفجر محمّد                                                                         ظهور قائم ال محمّد
 در این مشهد سخن بسیار دارم                                                                ولیکن وحشت از گفتار دارم
 که خلق اکثر افراد تنگ است                                                     نه ما را با چنین افراد جنگ است
 بجنگم با خودم از مرد جنگم                                                      که از نفس پلیدم گیج و منگم
 چرا با دیگرى باشد حرابم                                                                          که من از دست خود اندر عذابم
 چه در من آتشى در اشتعال است                                                             که دوزخ را ز رویش انفعال است
مرا عقل و مرا نفس بدآ یین                                                                       گهى آن میکشد گاهى برد این
 بسى از خویشتن تشویش دارم                                                                همه از نفس کافر کیش ‍ دارم
 اگر جنگید مى با نفس کافر                                                                      کجا این وحشتم بودى بخاطر
 چنان در حسرتم کز اخگر دل                                                      همى ترسم که سوزد دفتر دل
 رسیده کشتى عمرم بساحل                                                    نمیدانم از این عمرم چه حاصل
--------------------------------------------------364------------------------------------------

مرا پنجاه و پنج است عمر بیگنج                                                                تو گیرش پنجهزار و پانصد و پنج
 که کرکس سال عمرش ار هزار است                                         ولیکن عاقبت مردار خوار است
 چه انسان خواهد از طول زمانى                                                                 گرش بى بهره باشد زندگانى
 چو غافل بگذراند روزگارش                                                         چه یکسال و چه صد سال و هزارش
 و گر آنى ز خود گردید فانى                                                                        به کف آورده عمر جاودانى
 ولیکن باز با رمز و اشارت                                                                           بیارم اندکى را در عبارت
نزول یازده قرآن ناطق                                                                                 در ان یک لیلة القدر است صادق
 وجود اندر نزول و در صعودش                                                      بترتیب است در غیب و شهودش
 در این معنى چه جاى قیل و قال است                                       که طفره مطلقا امر محال است
 توانى نیز از مکان اشرف                                                                           نمایى سیر از اقوى به اضعف
 به امکان اخس بر عکس بالا                                                       نمایى سیر از اضعف به اقوى
 لذا آنرا که بینى در رقیقت                                                                          بیابى کاملش را در حقیقت
-------------------------------------------------365-----------------------------------------

نظر کن نشأت اینجا چگونه                                                         از آن نشأت همى باشد نمونه
 شنو در واقعه از حق تعالى                                                                        لقد علمتم النشاة الاولى
 اگر عارف بود مرد تمامى                                                                           تواند خود به هر حد و مقامى
 بباطن بنگرد از صقع ظاهر                                                           ز اول پى برد تا عمق آخر
 محاکاتى که اندر اصل و فرع است                                                             بسان زارع و مزروع و زرع است
 بیا بر خوان تو نحن الزارعون را                                                    بیابى زارع بى چند و چون را
 که بر شاکلت خود هست عامل                                                                 چه کل یعمل را اوست قائل
 نزول اندر قیود است و حدود است                                                             صعود اندر ظهور است و شهود است
 خروج صاعد از ظلمت بنور است                                                                 که یوم است و همیشه در ظهور است
 چو صاعد دمبدم اندر خروج است                                                               پس او ایام در حال عروج است
 چو عکس صاعد آمد سیر نازل                                                    لیالى خوانیش اندر منازل
نگر اندر کتاب آسمانى                                                                               به حم سجده تا سرّش بدانى
----------------------------------------366--------------------------------------------

عروج امر با یوم است و آن یوم                                                   بود الف سنه مقدارش اى قوم
 ز الف سنه هم مى باش عارج                                                   به خمسین الف که سنه معارج
 ولى این روز خود روز خدایى است                                                              نه هر روزى بدین حدّ نهایى است
 نه هر یومى ز ایام الهى است                                                   چه آن پیدایى اشیا کماهى است
 شب اینجا نمودى از حدود است                                                                بسى شبها که در طول وجود است
 لیالى اندر اینجا همچو اشباح                                                    لیالى اندر آنجا همچو ارواح
 بدان بر این نمط ایام و اشهر                                                      که میاید پدید از ماه و از خور
 چنانکه روز رمزى از ظهور است                                                  ظهور است هر کجا مصباح نور است
 شب قدر اندر این نشاه نمودى                                                  بود از لیلة القدر صعودى
 چو ظلى روز اینجا روزها را است                                                                که یوم الله یوم القدر اینجا است
 مر انسانى که باشد کون جامع                                                  شب قدر است و یوم الله واقع
 
شدى آگه ز جامع اندرین فصل                                                    تو فرعى و بود جامع ترا اصل
-------------------------------------------367------------------------------------------

 تویى همواره در مرئى و منظر                                                    بنزد جامعت اى نیک محضر
 
تو مشهودى و جامع هست شاهد                                                             تو یکجائى و جامع در مشاهد
 بدیدارش شب و روزت بسر کن                                                  و گرنه خاک عالم را به سر کن
 بوصلش عاشقى میباش صادق                                                                 منافق را جدا کن از موافق
 ز عاشق آه و سوز و ناله آید                                                                      که عشق و مشک را پنهان نشاید
 ترا از عاشقى باشد چه آیت                                                                     برو در راه درمان و دوایت
 که با نامحرمانش آشنایى                                                                          که در بیم و امیدت مبتلایی

---------------------------------------------368-------------------------------------------











-------------------------------------------322-----------------------------------------------

یا

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که بینى نطفه اى در یتیم است
 
ببین از قطره ماء مهینى                                                                            فرشته آفریده دل نشینى
 
ز سیر حبى ماء حیوتى                                                                             بروید ز ابتدا شاخ نباتى
 
همى در تحت تدبیر خداوند                                                        در آید صورتى بى مثل و مانند
 
که در ذات و صفات و در فعالش                                                   به نحو ا کمل است عین مثالش
 
تعالى الله که از حماء مسنون                                                     مثال خویش را آورده بیرون
 
نگر در صنع صورت آفرینت                                                           بحسن طلعت و نقش جبینت
 
به یک یک دستگاههاى چنانى                                                    که دارى از نهانى و عیانى
 
ازین صورت که یکسر آفرین است                                               چه خواهد آنکه صورت آفرین است
 
تعالوا را شنو از حق تعالى                                                         ترا دعوت نموده سوى بالا
 
چه بودى مرتعالى را تو لایق                                                      تعالوا آمدت از قول صادق
--------------------------------------------323---------------------------------------

چه میخواهى درین لاى و لجنها                                                                                  چرا دورى ز گلها و چمن ها
 
تویى آخر نگار هم نشینش                                                                        بزرگى جانشین بى قرینش
 
نبودت هیچ فعلى و تمیزى                                                                        درین حدى که سلطان عزیزى
 
چه بعدى حال چون سرمایه دارى                                                               براه افتى و کام دل برآرى
 
طریق کام دل یابى دوگونه است                                                                                یکى اصل و دگر فرع و نمونه است
 
یکى اکلو امن فوق است و دیگر                                                                                بود از تحت ارجل اى برادر
 
بود از تحت ارجل علم رسمى                                                                    که پابندت شود همچون طلسمى
 
بود علم لدنى اکل از فوق                                                                                         که فوقانى شوى با ذوق و با شوق
 
ز اکل فوقت ار نبود نصیبى                                                                         ز تحت ارجل است دیو عجیبى
 
تو انسانى غذاى تو سماوى است                                                                            علوم رسمیت صرف دعاوى است
 
اگر اهل نمازى و نیازى                                                                                              برون آ از دعاوى مجازى
 
علوم رسمى ار نبود معدت                                                                        ترا رهزن شود مانند ضدت
---------------------------------------------324----------------------------------------------

چو کردى علم اصلى را فراموش                                                                                 گرفتى علم رسمى را در آغوش
 
گرت سجف ثخینى نیست حاجب                                                              ترا بودى لقاء الله واجب
 
همى خواهم زدرد خود بنالم                                                                      مپندارى که از این قیل و قالم
 
بخواهم فضل خود را بر شمارم                                                                                  که من از این دعاوى برکنارم
 
کسى کو بر جناح ارتحال است                                                                                  کجایش اینچنین فکر و خیال است
 
همه دانند کاین آزاده از پیش                                                                      نبوده در پى آرایش خویش
 
مرا از خود ستایى عار آید                                                                          که جز نابخرد  دون را نشاید
 
چو این آرایش است آلایش من                                                                                   نبوده هیچگاهى خواهش ‍ من
 
مرا دردى نهفته در درونست                                                                      که وصف آن زگفتگو برونست
 
بسى روز و بسى ماه و بسی سال                                                                           گذشته از من برگشته اقبال
 
که سر گرم به قیل و قال بودم                                                                                   یکى دل مرده بیحال بودم
 
صرفت العمر فى قیل و قال                                                                       اجبت النفس عن کل سوال
-------------------------------------------325-----------------------------------------------

 به چندین رشته از منقول و معقول                                                             تسلط یافته ام معقول و مقبول
 
نعت با صرف و نحو انسان که خواهى                                                         چنانکه هست آثارم گواهى
 
بدیع و با بیان و با معانى                                                                                             بدان نحوى که میخوانى و دانى
 
بتدریس و به تعلیق مطول                                                                          بچندین دروه اش بودم معطل
 
به شرح شاطبى در علم تجوید                                                                                  کلام اندر شروح متن تجرید
 
اصول و فقه و تفسیر و روایت                                                                    دگر علم رجال و با درایت
 
ریاضى و نجوم و علم آلات                                                                         بمن ارجاع میگردد سوالات
 
فنون حکمت و تدریس عرفان                                                                     چنان هستم که در تفسیر قران
 
بقران اشنایى آنچنانم                                                                                               که خود یک دوره تفسیر آنم
 
نه تفسیر عبارات و ظواهر                                                                         که ساحل بین در آن حد است ناظر
 
به تفسیرى که باشد انفسى آن                                                                               کز آفاقى فزون باشد بسى آن
بسالى چند اندر علم ابدان                                                                         بنزد اوستاد طب فنان
-----------------------------------------326---------------------------------------

زقانونچه گرفته تا بقانون                                                                                             فرا بگرفته ام مضبوط و موزون
 
دگر هم شد فنونى پاى بندم                                                                     که شاید بر جنون خود بخندم
 
فنونى هر یکى علم غریب است                                                                               نه هر کس را به نیل آن نصیب است
 
دلم از اشنا غرقاب خون است                                                                                   چه پندارى که از بیگانه چونست
 
بتعلیقات اسفار و اشارات                                                                          ترا باشد فتوحات و بشارات
 
حواشى بر شفاهم آنچنان است                                                                               که مراهل بصیرت را عیان است
 
به تمهید و به مصباح فنارى                                                                        حواشى باشدم مثل درارى
 
بشرح قیصرى کو بر فصوص است                                                              حواشى ام همانند نصوص ‍ است
 
فصوص فارابى و شیخ اکبر                                                                        نمودم شرح زاول تا به آخر
 
به تعلیقات تحریر مجسطى                                                                       چنانکه بر اکر شرح و بسطى
 
یکى بر اکر مانالاووس است                                                                      دگر بر اکر تاوذوسیوس است
 
اصول او قلیدس را سراسر                                                                        نمودم تحشیه تا شکل آخر
----------------------------------------327----------------------------------------------

به شرح کامل زیج بهادر                                                                              بسى سر برده ام بیخواب و بیخور
 
به چندین رشته در علم اوائل                                                     نوشتم من بسى کتب و رسائل
 
نمودم نقد عمر خویش تزییف                                                     که اینک باشدم بسیار تالیف
 
چه حاصل اریکایک را کنم یاد                                                       که درهاون چه سودى سودن باد
 
گهى با جیب و ظلم کار بودى                                                     شب و روزم عروسم یار بودى
 
زظلل مستوى قدم دو تا شد                                                     گه بگرفتن جیب عصا شد
 
گهى ربع مجیب بود دستم                                                                        گهى ذات الحلق را کار بستم
 
گهى درس شفا بود و اشارات                                                    گهى بحت قضا بود و تجارات
 
گهى در گفتن اسفار دل خوش                                                                   گهى از سفتن اشعار دل خوش
 
گهى در محضر استاد لاتین                                                        سه لا آن باشد و سه سى بود این
 
علاقه با کولداژه و لاروس                                                           چنان بودى که با مغنى و قاموس
 
گهى در جدول اوفاق بودم                                                                         گهى با اطلس آفاق بودم
-----------------------------------------328-------------------------------

 بسى با نقشه هاى آسمانى                                                                    نمودم آسمان را دیده بانى
 
بسى شبها نشستم گاه و بیگاه                                                                               که از سیر کواکب کردم آگاه
 
بقدر و طول و عرض و برج و صورت                                                              جهت ها یک به یک مى یافت صورت
 
من و ماه و شبانگاه و ستاره                                                                      بروى یکدیگر اندر نظاره
 
مرا با شاهد ان آسمانى                                                                                           به شبها بود بس راز نهانى
 
بسویم صورت هر یک ستان بود                                                                                  ستان بود و چه نیکو دلستان بود
 
مرا صورت بدانها هم ستان بود                                                                                   تفاوت از زمین تا اسمان بود
 
بر مز عاشقى چشمک به چشمک                                                                             شدم تا آشناى با یکایک
 
زمینى آسمانى شد چنانه                                                                        نبینى فاصلى اندر میانه
 
که اینک نقشه اى از اسمانم                                                                     چو بینى اطلس بى نقش جانم
 
چنان دل بر سر افلاک بستم                                                                      که عمرى با مجسطى مى نشستم
 
چنان در فن اسطرلاب ماهر                                                                       که هم بر صنعتش استاد قادر
----------------------------------329------------------------------------------

چنان در پیشه ام ستوار بودم                                                                      که روز و شب همى در کار بودم
 
بدست خویشتن چندى رسائل                                                                                  نوشتم از بزرگان اوائل
 
بعمرى در پى جمع کتابم                                                                                           کتاب من فزوده بر حجابم
 
چو با خود آمدم زان گیر و دارم                                                                    بگفتم اى یگانه کردگارم
 
دلى کو با جنابت نیست مانوس                                                                                  بیفتد سرنگون چون ظل معکوس
 
اگر دنیا نکردى از تو دورم                                                                           اگر از من نه بگرفتى حضورم
 
نبودى مر مرا تدریس و تصنیف                                                                                   بدم فارغ زهر تکذیب و تعریف
 
درین دو روزه گیتى مرد عاقل                                                                     کجا دل مى نهد بر جیب و بر ظل
 
مرا از لطف تو امیدوارى                                                                                             و گرنه خاک بر فرق حمارى
 
زیادت گر نه این دل کام گیرد                                                                       زمامونى کجا آرام گیرد
 
اگر نام تو نبود در میانه                                                                                               متمم با علم باشد بهانه
 
زتتلیث و زتربیع و زتسدیس                                                                        بود بى یاد تو تزویر و تلبیس
---------------------------------------------330----------------------------------------------

اگر وجه دلار اى عروس است                                                                     بوجه تو فسوس اندر فسوس ‍ است
 
زجفر و زیج و اسطر لاب واعداد                                                                                 بر آید از نهادم داد و فریاد
 
رخام و لبنه و کره زرقاله                                                                                             نداده حاصلى جز آه و ناله
 
یکایک این هنرها و فنونم                                                                            جنونى را فزوده بر جنونم
 
بوفق اقتضاى وقت و حالم                                                                         حکایت از دلم کرده مقالم
 
سخن خاکستر است و حال آتش                                                                               چه آتش عین نار الله ذاتش
 
زخاکستر از و باشد نمودى                                                                        نمود سایه دورى زدودی
 
نگویى زین سخنهاى اساسى                                                                                   که نعمتهاى حق را ناسپاسى
 
نه کفر انست بلکه عزم و همت                                                                                 نمودم جزم در تحدیث نعمت
 
سپاس حضرت پروردگار است                                                                     نه روى افتخار و اغترار است
 
مقام شکر احسان فوق این است                                                                             کجا در طاقت این مستکین است
 
اگر خود صاحب حالى که دانى                                                                    و گرنه هر چه ام خواهى بخوانى
---------------------------------------322-----------------------------------

 علوم اصطلاحى نعمت اوست                                                                                   ولى بى سوز عشقش نقمت اوست
 
ترا انبار الفاظ و عبارات                                                                                               چه حاصل میدهد غیر خسارات
 
چو نبود نور علم یقذف الله                                                                         چه انبارى زالفاظ و چه از کاه
 
نه بلکه نزد مردان دل آگاه                                                                                          بقدر و قیمت افزونى است با کاه
 
یکى را گفته اند در علم منحط                                                                                   گرفتارى به اقوى بود و احوط
 
چو عارى بود از حلیت تقوى                                                                       همى بردین حق میداد فتوى
 
نه اهل دین و نه مرد عمل بود                                                                    اسیر نفسش آن دیود غل بود
 
کلام حضرت پروردگار است                                                                        مثله کمثل الحمار است
 
زگفتارم مباش ایخواجه دلریش                                                                                   برو در خلوتى در خود بینیدش
 
ترا تا وسوسه اندر نهاد است                                                                     هر انچه کشته اى در دست باداست
 
قیاسات توهم یکسر عقیم است                                                                               چرا که اهر من با تو ندیم است
 
به حرمان درونى و برونى                                                                                       ز ندمان برونى و درونى
---------------------------------------332--------------------------------------

ندیمان تو باشد رهزنانت                                                                                             که بسته ره زآب و ره زنانت
 
بسى فعل تو در محراب و منبر                                                                                  براى قرب جهال است یکسر
 
عوامت کرده بیچاره زبخ بخ                                                                        ازین بخ بخ ترا گرم مطبخ
 
ترا از مطبخ گرمت چه عارى                                                                      که در باطن خود آکل نارى
 
گل اندامى و جانت گند نازار                                                                       زبوى گند ناخلقی در آزار
 
بکن از بیخ و از بن گند نا را                                                                                         مرنجان اینهمه خلق خدا را
 
زنفس شومت اى حراف کربز                                                                     به لمز و همز و غمزى و تنابز
 
گمانت اینکه با خرج عبارات                                                                        به کر و فرو ایماء و اشارات
 
سوار رفرفستى و براقى                                                                                          ورم کردى و پندارى که چاقى
 
مر این نخوت ترا داء عضال است                                                                               علاجش جز  بمرگ تو محال است
 
بدر آخواجه از کبر و ریائى                                                                           گدایى کن که یابى کبریائى
 
در این درگه دل بشکسته باید                                                                    تن خسته دهان بسته باید
--------------------------------------------33--------------------------------------------------

 دل بشکسته مراة الهى است                                                                                   زآیات و زاخبارم گواهى است
 
شنیدى آنچه ازجام جهان بین                                                                    همین بشکسته دل باشد همین این
 
از و بینى عیان و هم نهان را                                                                      جهان و هم خداوند جهان را
 
که از این لذت دیدار هستى                                                                       رباید آنچنانت وجد و مستى
 
و گر لذات حیوانى دانى                                                                                             نه لذاتش بخوانى و نه دانى
 
ولیکن دیو نفست چیره گشته است                                                           که جان نازنینت تیره گشته است
 
چه دیوى بدتر از دیو زلاراست                                                                     که اندر کار خود بس نابکار است
 
ز وسواس هریمنهاى رهزن                                                                        زخرمنها بیک دو دانه ارزن
 
فتادى دور و نزدیکى بمردن                                                                        همى در مطبخ گرمى بخوردن

--------------------------------------------334---------------------------------------------------

یب

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که آدم ایمن از دیو رجیم است
 
به از این سنگر امن الهى                                                                          نباشد در همه عالم پناهى
 
ز وسواسست علّتهاى روحى                                                                   که نبود روح را هرگز فتوحى
 
همه وسواس از دیو رجیم است                                                                 عدوی آدم از عهد قدیم است
 
تو هم او را عدوی  خویش میگیر                                                                خلاف راه او را پیش مى گیر
 
که نسناس است و وسواس است و خناس                                                چه جویى لخلخه از دست کناس
 
ترا با عزم جزم و همّ واحد                                                                         کشاند روح قدسى در مشاهد
 
و گرنه با همه چندین دلى تو                                                      زکشت خود نیابى حاصلى تو
 
نشد تا جان توبى عیب و بى ریب                                                               درى روى تو نگشایند از غیب
 
بیا ایخواجه خود را نیک بشناس                                                                  که انسانى به سیرت یا که نسناس
 
به سیرت ار پلیدى چون یزیدى                                                                   چه سودى گر بصورت با یزیدى
-----------------------------------335----------------------------------------

 ترا تبلى السرائر هست در پیش                                                                نگر جوّانى و برّانى خویش
 
نمیدانى که در تبلى السرائر                                                     شود هر باطن آنجا عین ظاهر
 
حجابت شد در اینجا حکم ظاهر                                                                  در آنجا باطن هست قاهر
 
اگر از خود در آیى اى برادر                                                         شود اینجا و آنجایت برابر
 
اگر کشف غطا گردد عطایت                                                       دو جایت میشود یکجا برایت
 
که بینى اسم و آیین خودى تو                                                                   همانا مالک دین خودى تو
 
زدین خود بهشت و دوزخى تو                                                    سزاوار سزاى برزخى تو
 
تو هم کشت خودى هم کشتزارت                                                             هر آنچه کشته اى آید بکارت
 
چو تو زرع خودى و زارع خود                                                       ترا حاصل زبذر تو است لابد
 
جزا نفس عمل باشد به قرآن                                                     به عرفان و به وجدان و ببر هان
 
بلى علم است که انسان ساز باشد                                                          مرا وراهم عمل دمساز باشد
 
چو علم اند و عمل بانى انسان                                                                  هر آنکس هر چه خود را ساخت هست آن
------------------------------------------236--------------------------------------

لذا باشد قیامت با تو هشدار                                                       قیامت ر ابرون از خود مپندار
 
بخوانم از برایت داستانى                                                                          که پیش آمد براى من زمانى
 
شبى در را بروى خویش بستم                                                                  به کنج خانه در فکرت نشستم
 
فرو رفتم در آغاز و در انجام                                                        که تا از خود شدم آرام و آرام
 
بدیدم با نخ و سوزن لبانم                                                                          همى دوزند و سوزد جسم و جانم
 
بگفتند این بودکیفر مر آنرا                                                         رها سازد به گفتارش زبانرا
 
چو اندر اختیار تو زبانت                                                                               نمى باشد بدوزند این لبانت
 
از آنحالت چنان بیتاب گشتم                                                      که گویى گویى از سیماب گشتم
 
زحال خویش دیدم دوزخى را                                                      چشیدم من عذاب برزخى را
 
در اینجا مطلبى را با اشارت                                                       برایت آورم اندر عبارت
 
که عاقل را اشارت هست کافى                                                                 ازیرا قلب عاقل هست صافى
 
سراسر صنع دلدارم بهشت است                                              بهشت است آنچه زان نیکوسرشت است
-----------------------------------------------337-----------------------------------------

شنیدى سبق رحمت بر غضب را                                                                ندانستى یکى امر عجب را
 
که این رحمت نباشد زائد ذات                                                    که ذاتش عین رحمت هست با لذات
 
زذاتى کوست عین رحمت ایدوست                                            نباشد غیر رحمت آنچه از اوست
 
که این رحمت وجوب امتنانى است                                            وجود سارى عالى و دانى است
 
کجا باشد که این رحمت نباشد                                                                  گرت در فهم آن زحمت نباشد
 
کدامین ذره را در ملک هستى                                                    نیابى رحمت اربیننده هستى
 
گل و خارش بهم پیوسته باشد                                                                   که از یک گلبن هر دو رسته باشد
  مربّى در مقام جمع و تفضیل                                                    یکى باشد بدون عزل و تعطیل
 
بلى ربّ مضّل و ربّ هادى                                                         یک و دو  دانى اراهل  رشادى
 
مقام فرق را بینى تضاد است                                                                   مقام جمع را یابى توادّ  است
 
بنام خار و گل و شیطان و آدم                                                                   در آنجا و در اینجایند با هم
  
نگراندر قواى گونه گونت                                                          به اعضاى درونى و برونت
---------------------------------338-----------------------------------------------  

به فعل خویش در انزال و تنزیل                                                    دهى فرق مقام جمع و تفضیل
   سخن از نسبت و ایجاد افعال                                                                  به اجمالش روا مى باشد الحال
  
چه تفصیلش بیک نیکو رسالت                                                                  که بنوشتم ترا باشد حوالت
   
نه جبر محض و نى صرف قدر هست                                       وراى آن دو امرى معتبر هست
  
لان الباطل کان زهوقا                                                                               کلام کان فیها صدوقا
 
که هم جبر است و هم تفویض باطل                                         بل امر بین الامرین است حاصل
  
چه هر دو واحد العین اندو احول                                                                نبیند چشم احول جز محوّل
 
ولى جبرى زیک چشم چپ راست                                             که یک چشم چپ چپ مر قدر راست
 
چه تفویضى بتفریط غلط رفت                                                                   و هم جبرى به افراط شطط رفت
 
ولیکن صاحب چشمان سالم                                                     بر این مبناى مرصوص است قائم
 
که قول حق نه تفویض و نه جبر است                                        که آن گبر است و این بدتر  زگبر است
 
چه گوید بنده مانند جمادات                                                       چو برگ کاهى اندر دست باد است
---------------------------------339--------------------------------------------------- 

ندارد هیچ فعل و اختیارى                                                           زبادش جنبش آید اضطرارى
 
بلى این راى فائل از جماد است                                                                که هر یک را بباید گفت باد است
 
زکسبش اشعرى بى بهره بوده است                                        مگر لفظى بر الفاظش فزوده است
 
نه استقلال اهل اعتزال است                                                                  نه جبر است و سخن از اعتدال است
 
چه هر فعلى که در متن وجود است                                          مراهل عدل را عین شهود است
 
که ایجاد است و اسناد است لابد                                                              بحول الله اقوم و اقعد
 
زحق است صحّت ایجاد آن فعل                                                                 به خلق است صحبت اسناد آن فعل
 
زحق ایجاد هست از بیش و از کم                                                             که قل کل من عند الله فافهم
 
چو در توحید حق نبود سوایى                                                                   سخن از جبر چبود                                ژاژ خایى
 
کدامین جابر است و کیست مجبور                                           عقول نارسا را چیست منظور
 
هر آن بدعت که پیدا شد در اسلام                                                            چو نیکو بنگرى زآغاز و انجام
 
همه از دورى باب ولایت                                                            پدید آمد سپس کرده سرایت
-----------------------------------------340----------------------------------------

 که از تثبیت در افراط و تفریط                                                      همى بینى در احجامند و تثبیط
 
هر آنچه جز ولایت را رواج است                                                                چو نقش دومین چشم کاج است
  
بداند آنکه او مرد دلیل است                                                    جهّنم عارض و جنّت اصیل است
  
اگر دانى تو جعل بالعرض را                                                      توانى نیک دریابى غرض را
  
جهنم را نه بودى و نمودى                                                       اگر مد در جهان از ما نبودى
 
زافعال بد ما هست دوزخ                                                          فشار نزع و قبر و رنج برزخ
  
زحال خویش با فرزندت اى باب                                                                 درین باب از خدا و خویش ‍ دریاب
  
تویى تو صورت علم عنایى                                                       بیا در خود نگر کار خدایى
   ترا از قبض و بسط تو عیان است                                                              هر آنچه آشکارا و نهان است

-------------------------------------------341-------------------------------------------------












------------------------------306--------------------------------------------------

ح


 
به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                             

دوایى را که درمان سقیم است
 
شفاى دردهاى خویش یکسر                                                                    ز بسم الله میجو اى برادر
 
در این ماثور بسم الله ار قیک                                                                      من کل داء یعنیک نگر نیک
 
که درداء تن تنها نمائى                                                                                              چه نسبت داء تن را باروانى
 
که بیمارى تن آنرا چو سایه است                                                                               بود این ختنه و آن قطع خایه است
 
بلى بیمارى تن را أمد هست                                                                     ولى بیمارى جان تا ابد هست
 
ترا بسم الله از داء تن و جان                                                                       زآفات بنى انس و بنى جان
 
یگانه رقیه و عوذه واقى است                                                                    چه حق سبحانه شافى و باقیست
 
ولى اندر نظام آفرینش                                                                                              بباید آدمى را هوش و بینش
 
که با القاى اسباب و وسائط                                                                      شود تا ثیر بسم الله ساقط
 
امور توبه اسبا بند جارى                                                                                            جز این صورت نیابد هیچ کارى
--------------------------------------------------307--------------------------------------

تورب مطلقى را بى مظاهر                                                                                         زفکر نارسا دارى به خاطر
 
که بى خورشید و ابر و باد و باران                                                                               هر آن خواهى خدا بدهد ترا آن
 
نبارد دیده ابر بهارى                                                                                                   نبیند دیده تو کشت رازى
 
نباشد ماه و خورشید و ستاره                                                                    کجا کار جهان گردد اداره
 
ز رتق و فتق برق و غرش رعد                                                                   بیابى نعمت ما قبل و ما بعد
 
نباشد نقطه اى بر رق منشور                                                                   جز اینکه حکمتى در اوست منظور
 
روا نبود در آن یک نقطه تعطیل                                                                    ندارد سنتش تبدیل و تحویل
 
چه از یک نقطه اى انسان عینست                                                             که انسان را بقاء وزیب و زین است
 
نباشد نطفه ات جز نقطه اى بیش                                                                             درین دو نقطه اى خواجه بیندیش
 
که یک نقطه ترا باشد مقوم                                                                       دگر نقطه ترا باشد متمم
 
بود هر نقطه ات چندین کتابى                                                                    اگر اهل خطابى و حسابى
 
کدامین نقطه در این رق منشور                                                                                 تو پندارى که باشد غیر منظور
-----------------------------------------308---------------------------------

 اگر یک نقطه اش گردد مبدل                                                                      همه اعضاى او گردد مخبل
 
اگر یک نقطه اش گردد محول                                                                     ببینى چرخ عالم را معطل
 
نه عجز است این که محض حکمتست این                                                                 در اول هر چه مى بینى خدابین
 
اله آسمان است و زمین است                                                                   چه پندارى جدا از آن و این است
 
خدایى را که باشد غیر محدود                                                                   مر او را مى نگرد رظل ممدود
 
خدا بود است و جز او را نمود است                                                                            نمود هر چه مى بینى زبود است
 
برو در راه حق جویى کامل                                                                         برون آ از خدا گویى جاهل
 
که در ان سوى هفتم آسمان است                                                                            لذا از دیده مردم نهان است
 
مرا شهر و ده و کوه و در و دشت                                                                               بروى دلستانم هست گلگشت
 
حدیثى را که صرف نور باشد                                                                      در اینجا نقل آن منظور باشد
 
شنیدى آنکه موساى پیمبر                                                                       شده بیمار و افتاده به بستر
 
بدرد خویشتن افتان و خیزان                                                                      شکیبایى نمود و شکر سبحان
------------------------------------------309----------------------------------------

طبیبى را نفرموده است حاضر                                                                    زحق درمان خود را بود ناظر
 
که مى باشد حبیب من طبیبم                                                                                   چه درمانست و دردم از حبیبم
 
خطابش آمد از وحى الهى                                                                         که گراز من شفاى خویش ‍ خواهى
 
نیاید تا به بالینت طبیبى                                                                                             ندارى از شفاى من نصیبى
 
طبیبى آمد و داده دوایت                                                                                            دوا خوردى زمن یابى شفایت
 
که کار من بحکمت هست دائم                                                                                  بحکمت نظم عالم هست قائم
 
تو بى اسباب خواهى نعمت من                                                                                 بود این عین نقض حکمت من
 
طبیب تو دوا داده خدا داد                                                                                           دواى تو شفا داده خدا داد
 
طبیب تو خدا هست و خدا نیست                                                                              دواى تو شفا هست و شفا نیست
 
درایت دارز ینگونه روایت                                                                             که باشد بهر ارشاد و هدایت
 
روا نبود گمان ناروا را                                                                                                  حریم قدس سر انبیا را
 
روایتها چو آیتها رموزند                                                                               معانى اندر آنها چون کنوزند
---------------------------------------------310----------------------------------------

نه هر کس پى برد آن رمزها را                                                                     که عاشق مى شناسد غمزها را
 
بخواند چشم عاشق غمز معشوق                                                                           نه تو مصداق آنى و نه مصدوق
 
چه میخوانى زحم و زطس                                                                         چه میدانى زطه  و زیس
 
چه باشد ق و چه معنى دهدن                                                                   زن و القلم و ما یسطرون
 
چه دادیها که باید طى کنى طى                                                                                 که تا آن رمزها را پى برى پى
 
تحمل بایدت در تیه بلوى                                                                                            که بینى نزول من و سلوى
 
چه پیمودى تو از منزل بمنزل                                                                     هزار و یک بیابى دفتر دل
 
هزار و یک زاسماى خداوند                                                                        در این منزل بمنزل زاد راهند
 
اگر از آن بگویم اند کى را                                                                                           ندارى باورم از صد یکى را
 
نه تنها درس و بحث و مدرسه بود                                                                               تبرى از هوى و وسوسه بود
 
دل بشکسته و آه سحرگاه                                                                                        مرا از آن رمزها بنمود آگاه
 
زهر یک دانه در کوثر من                                                                                             به بینى خر منى را در بر من
----------------------------------------------------311----------------------------------------

بلى این دانه ها حب حصید است                                                                                امید اندر لدنیا و مزید است
 
نوید قاف قران مجید است                                                                                         صعود قاف صعب است و شدید است
 
زالفاظ همانند روازن                                                                                                   معانى را که مى باشد معادن
 
چگونه میتوانى کرد ادراک                                                                          چه نسبت خاک را با عالم پاک
 
ولى انفاس یاران حقیقت                                                                           مدد باشد دراین طى طریقت
 
مپندارى که از بعد مسافت                                                                        ترا رو آورد آسیب و آفت
 
چو با صاحبدلانت آشنایى است                                                                                 بهر وادى ترا راه رهایى است

---------------------------------------312----------------------------------------------------

ط


به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                              

دلى با دل حمیم است و صمیم است
 
چو ارواحند خلق دسته دسته                                                    همى پیوسته هستند و گسسته
 
دلى را با دلى پیوسته بینى                                                                       دلى را از دلى بگسسته بینى
 
در این معنى یکى نیکو روایت                                                     حکایت مى نمایم از برایت
 
چو بهر بیعت آمد ابن ملجم                                                        به نزد خسرو خوبان عالم
 
بنزد قطب دین و محور دل                                                          على ماه سپهر کشور دل
على نور دل و تاج سر دل                                                                           على سر لوحه سر دفتر دل
 
چو مولى عارف سر القدر بود                                                     پس از بیعت مر اورا خواند و فرمود
که بیعت کرده اى با من بیارى                                                     جوابش داد بن ملجم که آرى

 
دوبار دیگرش مولى چنان گفت                                                                                   میان جمع بن ملجم بر آشفت
 
که با من از چه رو رفتارت این است                                                             فقط با شخص من گفتارت این است
-------------------------------------------------------313--------------------------------------------

نمودم بیعت و بهر گواهى                                                                           مرا فرمان بده بر هر چه خواهى
 
بفرمود ار تو از یاران مایى                                                                          نباشد جان یاران را جدایى
 
دل من با دل تو آشنا نیست                                                                       دو جان آشنا از هم جدا نیست
 
روایتهاى طینت اندرین سر                                                                         براى اهل سر آمد مفسر
 
عجب احوال دلها گونه گون است                                                                                بیا بنگر که دلها چند و چون است
 
دلى چون آفتاب پشت ابر است                                                                                 دلى مرده است و تن او را چو قبر است
 
دلى روشنتر از آب زلال است                                                                    دلى تیره تر از روى ذغال است
 
دلى استاره و ماه است و خورشید                                                            دلى خورشید او را همچو ناهید
 
دلى عرش است و دیگر فوق عرشست                                                     که فوق عرش را عرشت چو فرشست
 
دلى همراه با آه و انین است                                                                     دلى همچو تنور آتشین است
 
دلى چون کوره آهنگران است                                                                    دلى چون قله آتش فشان است
 
دلى افسرده و سرد است چون یخ                                                                            سفر از مزبله دارد به مطبخ
----------------------------------------------314------------------------------------------

زمطبخ باز آید تا به مبرز                                                                                              جز این راهى نپیموده است یک گز
 
غرض اى همدل پاکیزه خویم                                                                     که اینک با تو باشد گفتگویم
 
چو دلها را خدا از گل سرشته است                                                                            بدلها مهر یکدیگر نوشته است
دلت را با دل من آشنا کرد                                                                                             نه تو کردى نه من کردم خدا کرد
درون سینه ام در هیچ حالى                                                                        نبینم باشد از مهر تو خالى

 
دل از دوران نزدیکش ببالد                                                                          زنزدیکان دور خود بنالد
 
چو روح ما بود نور مجرد                                                                                             درین ظرف زمان نبود مقید
 
نه از طى مراحل در عذابست                                                                    نه از بعد منازل در حجابست
 
یکى عنقاى عرشى آشیانست                                                                                 رسد جایى که بى نام و نشانست
یکى سیمرغ رضوان جایگاهست                                                                 که صد سیمرغ او را پرکاهست

 
ببین این گوهرى کو خاک زاداست                                                                               بسیط است و مبرى از فساد است
 
مرکب را که چندین آخشیج است                                                               تباهى در کیمن او بسیج است
--------------------------------------315-----------------------------------------

که بتواند زخاک مرده بیرون                                                                          نماید زنده اى بى چند و بیچون
 
که بتواند زخاک مرده خارج                                                                          نماید زنده اى را ذوالمعارج
 
بیابد رتبت فوق تجرد                                                                                                 رسد تا فیض اول در تو حد
 
پس آنگه ما سوى گردد شجونش                                                                              چنانکه حق تعالى و شئونش
 
حدیث من رآنى قدرأى الله                                                                         ترا در این معانى میبرد راه
 
بلى انسان بالفعل است و کامل                                                                                که او را این توحد گشت حاصل
 
چو بیند خویشتن را نور مرشوش                                                                                سلونى گوید از سرها رود هوش
 
بپرسید هر چه مى پرسید فى الحال                                                                         منم جبریل و اسرافیل و میکال
 
منم اسحق و ابراهیم و یعقوب                                                                                  منم موسى و هود و نوح و ایوب
بصورت هم نشین با شمایم                                                                        به معنى انبیاء و اولیایم

 
به تن فرشى بدل عرشى منم من                                                                            حجاب عرش دل شد پرده تن
 
بظاهر اندرین منزل مقیمم                                                                         بباطن حامل عرش عظیمم
----------------------------------------------316-------------------------------------------

قلم مى باشم و لوح الهى                                                                                         ازین لوح و قلم هرچه که خواهى
 
ندارد باورش نادان بى نور                                                                           چه بیند چشم کور از چشمه هور
 
قلم از صنع تصویر معانى                                                                            به لوح دل دهد نقش جهانى
 
ز تصویرش اگر آید به تقریر                                                                          که را یاراى تسوید است و تحریر
 
هزاران مثل آنچه دیده بیند                                                                         تمثلهاى آن بر دل نشیند

---------------------------------------------317--------------------------------------------

ی

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

تمثلها که در قلب سلیم است
 
چو در عالم زمین و آسمانى است                                                                             مر آدم را عیانى و نهانى است
 
نهان تو مثال آسمان است                                                                         عیان تو زمین زیر آن است
 
عیان تو نمودى از نهان است                                                                      نهان تو جهان بیکران است
 
عیان تو یکى نقش نهان است                                                                    نهان تو نهانى لامکان است
 
عیانت کارگاهى چند دارد                                                                           که در این نشاءه ات پابند دارد
 
چو در این نشاءه رو آورد کارى                                                                    یکایک را بکار خود گمارى
 
نهانت را بود هم کارگاهى                                                                                          تمثل میدهد هر چه که خواهى
 
چنان معنى بصورت میکشاند                                                                     که صد مانى در آن حیران بماند
 
صعود برزخى چون گشت حاصل                                                                 بیابى بس تمثلهاى کامل
 
تمثل باشد از ادراکت ایدوست                                                                                   برون نبود ز ذات پاکت ایدوست
----------------------------------------318----------------------------------------

همه اطوارت از آغاز و انجام                                                                        همه احوالت از لذات و آلام
 
ز ادراکات تست از نیک و از بد                                                                    تویى خود میهمان سفره خود
 
چو شد آیینه ذات تو روشن                                                                        ز گلهاى مثالى مثل گلشن
 
بوفق اقتضاى بال و حالت                                                                                           معانى را بیابى در مثالت
 
مثالى همنشین و همدم تو                                                                       فزاید نور و بزداید غم تو
 
رفیق خلوت شبهاى تارت                                                                          ترا آگه کند از کاروبارت
 
سخن از ماضى و از حال گوید                                                                    خبرهایى ز استقبال گوید
 
چویابى در خودت صبر و قرارى                                                                                   حضورى در سکوت اختیارى
 
نهان از دیده اغیار باشى                                                                                            عیان و کاتم اسرار باشى
 
به آداب سلوک اهل ایقان                                                                           بدانجایى رسى از نور عرفان
 
که تا کم کم ز لطف لایزالى                                                                                        بیابى کشف هاى بى مثالى
 
چو دادى تارو پودت را بتاراج                                                                        عروج احمدى یابى به معراج
--------------------------------------------319-----------------------------------------

 بیا در فهم سرى گوش دل ده                                                                     ز سبحان الذى اسرى بعبده
 
شب معراج احمد را شنیدى                                                                      مقامات محمد را ندیدى
 چو سر کامل آید در تمثل                                                                           تمثلهاست در دور و تسلسل
 
چو گویم اندکى از این تمثل                                                                       بگیرد جان جاهل را تزلزل
چه کامل هست عین ظل ممدود                                                                                 چو ذى ظلش ندارد حد محدود
 
تعالى الله ز دور ظل ممدود                                                                        ز احمد تا محمد تا به محمود
 
همه آیات قرآنند آیت                                                                                                 که انسان را نه حد است و نه غایت
 
شب اسرى رسول نیک فرجام                                                                                   قطارى دید بى آغاز و انجام
 
قطار بى کران اشترانى                                                                                            که هر یک را بدى بار گرانى
 
سوال از جبرئیل و این جوابست                                                                                 که اینها بار علم بوتراب است
 
وصى احمد اینجا بوتراب است                                                                                  در آنجا نام او ام الکتاب است
 
بلى ام الکتاب این بوتراب است                                                                                بلى این بوتراب ام الکتاب است
-------------------------------------------------320----------------------------------------------- 

که یکشخص است و فرش و فوق عرش است                                            همان که فوق عرش ‍ است تا بفرش است
  
هزاران نشاءه هست این شخص واحد                                                     مرا آیات و اخبارند شاهد
  
چو بینى آیت قرآن فرقان                                                                                         بدان آن عین عرفانست و برهان
  
نباشد این سه راهرگز جدائى                                                                  که هر یک نیست جز نور خدایى
  
خدا داند که صرف ژاژ خایى است                                                             که گوید این سه را از هم جدایى است
  
سه باشد ارذکا، و شمس و بیضا                                                              نباشد جز یکى از حیث معنى
  
ز فارابى شنو ار نکته یابى                                                                       که این یک نکته مى باشد کتابى
  
مرا انسانى بر انسانها امام است                                                            که اندر فلسفه مرد تمام است
   
بلى چون فیلسوف کاملست این                                                            امام امت است و رهبر دین
   
تمیز فلسفه از سفسطه ده                                                                   بیا اندر سواد اعظم  از ده
  
به قرآن و به عرفان و ببرهان                                                    جهانها در تو یک شخص است پنهان
  
بود یک دانه کنجد جهانى                                                                         اگر افتد بدست نکته دانى
---------------------------------------------321-----------------------------------------  

تو در حرث نسایى گر چه حارث                                                                   خداوند تو زارع هست و باعث
  
نگر در حبه نطفه چه خفته است                                              در این یک دانه هر دانه نهفته است
  
چو تو یک دانه هر دانه هستى                                                                  ندارد مثل تو یک دانه هستى
   
ز بالقوه سوى بالفعل بشتاب                                                                  مقام خویش را دریاب و دریاب
  
شود یک نقطه نطفه جهانى                                                     جدا گانه زمین و آسمانى

-------------------------------------------322-----------------------------------------------