دیوان قسمت پنجم بخش 6

------------------------------------------------489---------------------------------------

این دو بیت رادررساله{مثل}ودرتعلیقاتم برحکمت منظومه متاله سبزواری دربیان مثل گفته ام

والمثل لهذه الانواع                                                                                                        من کل نوع فرده الابداعی

فالمثل من عالم الانوار                                                                                                   ارباب الانواع باذن الباری

درکلمه299{هزارویک کلمه}واقعه ای رانقل کرده ام که بدان مناسبت این رباعی را گفته ام

مفتاح قفل خانه  دانش دودیده آبست                                                                                                                                                                                            یک دنده هست صرف ودگرنحوای خدا

درراه صرف ونحوبه صرف نهاروشام                                                                                                                                                                                                               ازنان وماست حافظه شدمحوای خدا

این بیت رادراول {باب الحمامه والثعلب ومالک الحزین}کتاب کلیله ودمنه که به ترجمه

آن اشتغال داشتم گفتم

درامرمعاش کمترازمرغ مباش                                                                                         اول پی خانه وپس فکرفراش

-------------------------------------------------490---------------------------------

گردویی اگرچه لیک گردولنگی                                                                                        باآن همه نان ونمکم بی نمکی

بامایی اگرچه لیک دورازمایی                                                                                          الحق کلکی وکلکی وکلکی

-----------------------------------------------491------------------------------------

این ابیات رادرپایان مقدمه ای که برکتاب گرانقدر{چهارخیابان باغ فردوس}مرحوم

الهامی کرمانشاهی به تفصیلی که درکلمه 306{هزارویک کلمه }تقریر کرده ام گفته ام

به نام خداوندگارجهان                                                                                                     خداوندبخشنده مهربان

نگارنده نقش بالاوپست                                                                                                  برآرنده حاجت دل شکست

به زینت درآرنده آسمان                                                                                                   به گلهای زیبای استارگان

روان بخش خاک سیه ازکرم                                                                                            روان آفرین ازسرای قدم

به صورت درآرنده قطره آب                                                                                               چه صورت چوقرص مه وآفتاب

خرددادوفهم سخن سازکرد                                                                                            زبان را کلیددر رازکرد

یکی مرغ را چینه آتش کند                                                                                             همان مرغ حق راستایش کند

یکی رانهد برسرش تاج رز                                                                                               شده درجهان هدهدنامور

یکی را دهد زینت از سوی دم                                                                                         چوطاووس گردد در اوعقل گم

ز زنبور شهد گوارا دهد                                                                                                    همی گوهراز کان ودریادهد

----------------------------------------------------492---------------------------------

چویادخداوندشودپیشه ات                                                                                              همیشه بخیراست اندیشه ات

به نزد خدابنده ارجمند                                                                                                    بود آنکه زوکس نیابدگزند

براین{باغ فردوس}رشک بهشت                                                                                     نوشتم یکی لوح مینو سرشت

گراین لوح من غالی وسامی است                                                                                 فروغی زالهام الهامی است

چوازنسل مردان آزاده ام                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       حسن نام وشهرت حسن زاده ام

28/8/1373ه ش

-------------------------------------------493------------------------------

وقتی حال شگفتی به من روی آورده بود که رساله ای به نام {من کیستم}نوشتم وچنان که

درکلمه509{هزارویک کلمه}اشارتی نموده ام در آن حال بادرخت بهی به گفتگو نشستم وگفتم

ای به به زبان بیزبانی                                                                                                     با من به سخن بیا زمانی

من آمده ام کنارت ای به                                                                                                 پرسم زتووزکارت ای به

دارم بسرتوباتومیلی                                                                                                      مجنون صفت ازبرای لیلی

برگو زچه روی زردداری                                                                                                   گویادل پرزدردداری

کان راکه نهاد آتشین است                                                                                             رخساره ورنگ اوچنین است

ازبهرچه قدتوخمیده است                                                                                               وزبهرچه رنگ توپریده است

آیاغم هجریارداری                                                                                                          یاباچک وسفته کارداری

یاآن که شدی دچارزردی                                                                                                 آنسان که ندیده هیچ فردی

یاروزوشبت حرام شدخواب                                                                                             چون عاشق بی قراربی تاب

یاآنکه زمحنت زمانه                                                                                                        تب کرده ای ای رفیق خانه

-------------------------------------------------494--------------------------------

یاآنکه به حال مستمندان                                                                                                دلسوخته ای و زارونالان

یاهست خطازدیده من                                                                                                    ای میوه نورسیده من

من غافلم ازنهادت ای به                                                                                                برگوکه چه اوفتادت ای به

دردیده من بجزتومیوه                                                                                                     دوشیزه تویی وجزتوبیوه

------------------------------------------495--------------------------------------

دراین ابیات به برخی ازبیوگرافی این کمترین اشارتی شده است

بسی روزوبسی ماه وبسی سال                                                                                   گذشته ازمن برگشته اقبال

چه بگذشت و چه بگذشت و چه بگذشت                                                                         بیامی پرس ازکوه ودرودشت

بیا می پرس ازکوه گل اندام                                                                                            چه برمامی گذشت ازبام تاشام

بیا می پرس ازکوه دماوند                                                                                               چه بامن کرده الطاف خداوند

بیا می پرس هم ازکوه مازش                                                                                          بیا می پرس ازرودهرازش

بیا می پرس هم ازرودآلش                                                                                             بگوباتوحسن چون بودحالش

بیا می پرس ازدریاوبیشه                                                                                                زدیه اهلم ودیه تمیشه

بیا می پرس ازشهرودیارم                                                                                              بیا می پرس ازاسک وزیارم

بنالم اززیارم اززیارم                                                                                                        زنیش ماربادست یسارم

چه گویم اززیاروزهرمارش                                                                                                که درانگشت دستم برده کارش

جوانی کمترازسن مراهق                                                                                              گزیده بنصرم رامارمارق

ززهرش آن چنان بی تاب گشتم                                                                                      که گویی گویی ازسیماب گشتم

----------------------------------------------496-------------------------------

چو مشکی ازهواآکنده گشتم                                                                                         بسی مردم دوباره زنده گشتم

زسوززهروازآماس اندام                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        نه درشب خواب ونه درروزآرام

نه مامم برسرم بودونه بابم                                                                                            پرستارم که بوده پیچ وتابم

زحیه ازحیاتم دست شستم                                                                                           شگفتاکه حیات تازه جستم

زلطف حق دوباره زنده گشتم                                                                                          چوخورشیدفلک تابنده گشتم

بیا می پرس ازلیل ونهارم                                                                                               شتاوصیف وپاییزوبهارم

بیا می پرس ازایران بی نون                                                                                            ازین مولداین یونس ذوالنون

بیاازماه وازاستاره می پرس                                                                                            زشبهای من بیچاره می پرس

بیا می پرس هم ازصبح صادق                                                                                        که مارابودیک یارموافق

به تقدیریگانه داورمن                                                                                                      زخردی مادرم رفت ازسرمن

پس ازچندی پدرهم شدروانه                                                                                          سوی خلدبرین جاودانه

چه گویم زانچه آمدبرسرمن                                                                                            پس ازفقدان آن دوگوهرمن

نمودم اندکی ازخودحکایت                                                                                              مپنداری که می باشد شکایت

-----------------------------------------------497------------------------------------------

چه باشدمشربم یعقوبی ای دوست                                                                                                                                                                                                                                        که نیش ونوش آن هردوچه نیکوست

مراآن مشرب درآورده درراه                                                                                             که اشکوابثی وحزنی الی الله

زمردم تاگران جانی بدیدم                                                                                               به القاآت سبوحی رسیدم

هر آن زخمی که دیدم اززمانه                                                                                          برای فیض حق بودی بهانه

زادباروزاقبال خلایق                                                                                                        ندیدم جزمحبتهای خالق

هرآن چیزی توراکزآن گزنداست                                                                                       برای اهل دل آن پسنداست

بدان راهست برماحق بسیار                                                                                           چوحق مردم پاکیزه کردار       

بسی درجزرومدّ روزگارم                                                                                                 بدان را دیده ام آموزگارم

مرااستادکامل کردآگاه                                                                                                    که التوحیدتنسی سوی الله

--------------------------------------------------498-----------------------------------

دردرس59کتاب{دروس هیئت}{ج 1ص321}ونیزدرکلمه116کتاب

{هزارویک کلمه}بمناسبت بحث ازکواکب خمسه متحیره درشرح حال خودگفته ام

درعهدجوانی درتهران برای تحصیل یک باب خانه اجاره ای آنقدربه این کوچه وآن کوچه

واین بنگاه وآن بنگاه سرگردان شده ام که متحیره به حیرت آمدندازهرکس سراغ خانه

می گرفتم نخستین پاسخ پرسشم این بود که بچه  داری می گفتم آری فقط دونفریم ویکطفل

 رضیع بنام عبدالله داریم جواب می شنیدم که خانه اجاره ای نداریم تابالاخره درمسافرخانه ای

یکباب اطاق محقراجاره کرده ایم ومدتی درآ«جابسرمی بردیم وبه درس و بحث خودوادراک

 محضراستادان بزرگوارم رضوان الله علیهم آرام وشادکام بودم درا«حال نامه ای بیش

ازیکصدوپنجاه بیت به پیشگاه خداوندسبحان تقدیم داشتم برخی ازابیات آن نامه این

چندبیت است

-----------------------------------------------499------------------------------------

ای خداوندگار سبحانی                                                                                                  ای که ناگفته راتومیدانی

فاعلاتن مفاعلن فعلن                                                                                                    لطف فرما نگربحال حسن

من به فرمان تو گرفتم زن                                                                                               اوفتادم بکوچه وبرزن

توخودای سرورمن آگاهی                                                                                               هرکجایی که بود بنگاهی

پاسخ پرسش من از خانه                                                                                               اولاًبچه داری تویانه

ازتحیر سر افکنده بزیر                                                                                                    چه کنم در جواب او تقریر

نه دروغ است وراست با اما                                                                                            با لن ولیس ولم ولما

با همه فضل و دانش وفرهنگ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      کج ومعوج شدم چویک خرچنگ

بس که گشتم بکوچه پس کوچه                                                                                      شدم ازلاغری چویک جوجه

کوچه وجوجه راپریشانی                                                                                                 کرده هم قافیه که خوددانی

گرتوباشی بگوچه چاره کنی                                                                                            خانه ای ازبهر خوداجاره کنی

ار حسن زاده ات گنهکاراست                                                                                          کاینچنین رنج را سزاوار است

رحم برطفل شیرخوارش کن                                                                                           یابه مامان دل فگارش کن

-----------------------------------------------500--------------------------------------

وحق تعالی نیزجواب نامه رابه بیش از شصت بیت بدین عنوان مرحمت فرموده است

ای جوان مردپاک آزاده                                                                                                    دوست مهربان حسن زاده

فاعلاتن مفاعلن فعلن                                                                                                    چشم ماشدبه نامه ات روشن

نامه ای کاینچنین بلندبود                                                                                                بایدازچون توارجمندبود

آفرین برتوبادونامه تو                                                                                                       نقش شیرین شهدخامه تو

آن دبیرفلک عطاردما                                                                                                      ازدبیری بداداستعفا

که کسی را چنین قلم باشد                                                                                           خوددبیری من ستم باشد

زهره ازوجدچنگ زددردف                                                                                                زده کف الخضیب کف برکف

شده برجیس مشتری که بها                                                                                          می دهم در ازای آن خود را

آنچه درآسمانم افرشته است                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  دست ازکارخودفروهشته است

مشک راباگلاب بسرشته است                                                                                                                                                                                                                                                                نسخه ای بهرخویش بنوشته است

شد فضای فلک پرازبه به                                                                                                زهره ازشعر توزند چهچه

------------------------------------------501---------------------------------

لیک ای پادشاه ملک سخن                                                                                            حسن آملی پاک دهن

هرچه بینی دراین نشیب و فراز                                                                                       همه با حکمتی بوددمساز

هرکه اوراروان بیداراست                                                                                                داندهرکجاگل است باخاراست

گربسرّالقدرخبریابی                                                                                                       خیربرخیرسربسریابی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          رباعی

ای آن که خودانجامی وآغازای دوست                                                                                                                                                                                                                          هستی توئی ونداری انبازای دوست

کارم بگره فتادچون جوزگره                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              بایدکه زدست توشودبازای دوست             

دیوان قسمت پنجم بخش 5

----------------------------------------------474-----------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   انّا لله و انّا الیه راجعون   

روز سه شنبه7ع1سنه1412 ه ق =26شهریور1370 ه ش درقم بعد از درس صبح حالم سخت دگرگون شد به نحوی که مقدّمات کفن و دفنم را فراهم کرده بودم و این غزل را از رویداد آنحال

 گفته ام

مژده ایدل که شب هجر به پایان آمد                                                                                                                                                                                                                              پیک روح القدس از جانب جانان آمد

زان دلا را که در این باغ وجودت آراست                                                                                                                                                                        جنّت ذات طلب کردی و خواهان آمد

جز خداوند نبوده است در اندیشۀ تو                                                                                                                                                                                                                                                که جزای تو خداوند به احسان آمد

سنگ زیرین رَحی بوده ای از گردش چرخ                                                                                                                                                                                        عرصۀ گردش تو روضۀ رضوان آمد

هر چه بُد محنت ایّام زَبَد بود و برفت                                                                                                                                                                                                       هر چه باقی است همه منحت یزدان آمد

آنچه در مزرع دل تخم وفا کاشته ای                                                                                                                                                                                                                                       همه نور و همه حور و همه غلمان آمد

آفرین بر قلم صنع که لوح و قلمی                                                                                                                                                                                                                                                  همه برهان و همه عرفان و همه قرآن آمد

چشمۀ آب حیاتست دهانی که از او                                                                                                                                                                                                   همه درس و همه بحث و همه تبیان آمد

--------------------------------------------475----------------------------------------------                                              

تن خاکی بسوی خاک روانست ولی                                                                                                                                                                                                                                                               دل عرشی بسوی عرش خرامان آمد                   

ای عزیزان من این نشأه دنیاوی ما                                                                                                                                                                                                                               به مثل این که چو زندان و چو زهدان آمد 

چو بگورم بسپردید نشینید به سور                                                                                                                                                                                                                                            نه که در سوگ کسی باشد و نالان آمد

خویش را بهر ابد نیک بسازید بعلم                                                                                                                                                                                                                                                                                علم و عمل دو سازندۀ انسان آمد            

                                                                                                                                                                                                                                                                                              حمدلله که حسن تا ز ندای خوش دوست

                                                                                                                                                                                                                                                                                         اِرجِعی را بشنیده است غزلخوان آمد

------------------------------------------476---------------------------------------------       

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              شکرانۀ موهبت الهی

در آمدیم ز پندار ناصواب                                                                                                                                                                                                                                                         گذشته ایم ز اوهام شیخ و شاب ای دوست 

ندیده ایم در اهل زمانه صدق و صفا                                                                                                                                                                                             بریده ایم از این دیو و دد مآب ای دوست

به صورت بشری آدمی و در سیرت                                                                                                                                                                                                                                           بسان بیشه انبوه از دواب ای دوست

سراب را بگمان این که آب حیوان است                                                                                                                                                                 سراب می طلبیدیم با شتاب ای دوست

به حق ساقی خمخانه شراب طهور                                                                                                                                                                                                                                   مدار تشنه ام از کوثر شراب ای دوست

سخن ز ذره چه گویم ز ذره پروریت                                                                                                                                                                                               شده است ذره تو رشگ آفتاب ای دوست

تراب تست که در دستگاه قدس ازل                                                                                                                                                                                    شده است حامل اسرار بو تراب ای دوست 

ز حمل بار امانت اگر چه تن خسته است                                                                                                                                                       به ن و القلم است لوح دل کتاب ای دوست  

اگر نه رفع حجاب از کتاب می شاید                                                                                                                                                                                                                                  چرا کتاب تو گردید بی حجاب ای دوست

اگر نه جدولی از بحر بیکران وجودیم                                                                                                        چگونه وهب و خطاب اوست اب تها ای دوست  

{مصرع قبلی را خیلی کنکاش کردیم که چگونه خوانده میشود نسخه ای که داریم بلحاظ خطاطی بگونه ای است که حدّاقلش اینست که ما سواد خواندن آنرا نداریم به خود کتاب رجوع شود     }

ز عشق و شوق عطایای تو غزلخوانم                                                                                                                                                   که شکر موهبت تست بیحساب ای دوست

حسن تویی و حسن را حسن نما کردی                                                                                                                                          عنایتی است که فرمود آن جناب ای دوست

-------------------------------------------477-----------------------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 تازه بتازه نو بنو                     

جلوه کند نگار من تازه بتازه نو بنو                                                                                     دل برد از دیار من تازه بتازه نو بنو                     

چهره بی مثال او وهله بوهله روبرو                                                                                 برده ز من قرار من تازه بتازه نو بنو                     

زلف گره گشای او حلقه بحلقه موبمو                                                                                                                                                                                                                                              موجب تارومارمن تازه بتازه نو بنو

عشوه جان شکار او خانه بخانه کو بکو                                                                                                                                                                                                                                 در صدد شکار من                    تازه بتازه نو بنو

دشت و چمن چمد چو من لحظه بلحظه دم بدم                                                                                                                                                                                           ز صنع کردگار من تازه بتازه نو بنو

لشکر بیشمار او دسته بدسته صف بصف                                                                        می گذرد کنار من تازه بتازه نو بنو

شکر و ثناب او بود کوچه بکوچه در بدر                                                                                                                                                                                                                                   شیوه من شعار من تازه بتازه نو بنو

محضر اوستاد من رشته برشته فن بفن                                                                          عزت و افتخار من تازه بتازه نو بنو

دشمن سنگدل برد گونه بگونه پی به پی                                                                                                                                                                                                                                                     سنگدلی بکار من تازه بتازه نو بنو

                                                                                                                                                                                                                                                      حسن حسن فروزد از سینه بسینه دل بدل

                                                                                                                                                                                                                                                      ز نور هشت و چار من تازه بتازه نو بنو

------------------------------------------------478--------------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   بنده بیدار                                                  

چه خبرهاست خدایا که ندارم خبری                                                                                                                                                                                                                          کو مرا خضر رهی تا که نمایم سفری

با که گویم که چه ها می کشم از دست دلم                                                                                                                                                                                                                              با تو گویم که ز احوال دلم با خبری

اسم اعظم که ز احصا و عدد بیرونست                                                                                                                                                                                             اسم آه است نصیبم نه که اسم دگری

حاصل آن همه از گفت و شنود شب و روز                                                                                                                      بجز از حیرت و دهشت چه مرا شد ثمری

دگر از ذره روا نیست دهن بگشادن                                                                                                                                                                                               فهم ذره است چو فهمیدن شمس و قمری

دیده آن که به روی تو نباشد نظرش                                                                                                                                                                                                                نتوان گفت مر او را که تو صاحب نظری

ای خوش آن بنده بیدار بدیدار رخت                                                                                                                                                                            دارد از عشق وصالت به سحرها سهری

صمت و جوع و سهر و خلوت و ذکر بدوام                                                                                                                                                                                    خام را پخته کند پخته شود پخته تری

چون که خود عین سلام است بهشت است نظام                                                     مظهر اسم سلام است هر آنچه نگری

از دغلبازی و سالوسی نسناسی چند                                                                                                                        دین حق را چه زیان است و چه خوف و خطری

                                                                                                                                                                                                                                                                           آن همه اشک بصر کز حسنت جاری شد

                                                                                                                                                                                                                                                                           باز از لطف تو داراست چه اشک و بصری       

--------------------------------------------479----------------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               علّم الاسماء

چون پدر ای پور آدم مظهر اسماستی                                                                                                                                                                                                                                         مظهر اسماستی        و شاهد یکتاستی

شاهد یکتاستی و لؤ لؤ لالاستی                                                                                                                                                                                                                                                                                    لؤ لؤ لالاستی     و بهترین کالاستی               

 بهترین کالاستی و در تو ناید کاستی                                                                                                                                                                                                                                                           در تو ناید کاستی   و روی در بالاستی

روی در بالاستی و برتر و والاستی                                                                                                                                                                                                                                                  برتر و والاستی        و بر همه مولاستی

بر همه مولاستی و با همه یکجاستی                                                                                                                                                                                                                                    با همه یکجاستی  و خود تن تنهاستی

علّم الاسماءنه از بهر پدر آمد فقط                                                                                                                                                                                                                                ای برادر هم برای جملۀ ابناستی

کیست آدمزاده تا تعلیم اسمایش نشد                                                                                                                                                                                                نیست آدمزاده آن کو ز آدم و حوّاستی

آن که شد بار دوم زائیده آدمزاده است                                                                                                                                                      این سخن خوش یادگار حضرت عیساستی

آدمی زاده چو در بار دوم زائیده شد                                                                                                                                                                                                                                                                        محرم اسرار حق از ذرّه تا بیضاستی

از خودی خود بدر آ     تا که گردی بی حجاب                                                                                                                                هر چه خواهی آن زمان  در نزد تو پیداستی    

آزمودم این سخن را بارها در ذات خود                                                                                                                                                                                                                      تا بدانی نیست گفتار من الّا راستی

کیست نجم آملی سرمست جام دست دوست                                                             زین سبب پیوسته اندر شورش و غوغاستی

------------------------------------------------480--------------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              لامّ عمرٍ و باللوی مربع

این ابیات ترجمه قصیده عینیه سید حمیری-رضوان الله علیه{            لامّ عمرٍ و باللوی مربع}

درباره روز مسعود و مبارک غدیر خم است که آن را به تفصیل در کلمه کتاب501کتاب

هزار و یک کلمه بیان کرده ایم و اینک به نقل همان ترجمه اکتفا می کنیم

در لوی بدیدار ما را خانه ای                                                                                             خانه رفت و شد ویرانه ای

زان فضای جانفزای دلربا                                                                                                 وحش اندر وحشت و مرغ هوا

یک نشانی زان دیار یار نیست                                                                                                                                                                                                                                                                                  همدمش جز عقرب جرّار نیست      

نیست یاری تا کزو دل خوش بود                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 غیر مارانی که آدم کش بود

آرمیدم چون در آنجای شگفت                                                                                         آسمان دیده باریدن گرفت

یاد آن جانانه ام آمد بسر                                                                                                 آتش حسرت ز قلبم شعله ور

تا خیال یار دیرینم فتاد                                                                                                     آتشی در جان شیرینم فتاد

در شگفتم از گروهی در جهان                                                                                        در حضور خاتم پیغمبران

کآمدندش در مکانی مشتهر                                                                                           عده ای راحب شاهی بد بسر

--------------------------------------------481------------------------------        

جمله گفتندش که ای خیر الانام                                                                                     بعد تو ما را که می باشد امام

مصطفی فرمود گر سازم عیان                                                                                                                                                                                                                                                                                  کیست بعد از من امام انس و جان  

با رسول خویشتن کاری کنید                                                                                          که به موسی کرد آن قوم پلید

ترک هارون وزیرش کرده اند                                                                                             دست اندر دم گوساله زدند

{پوزه ها زیر دمش اسپوختند                                                                                          خرمن هستی خود را سوختند}

این سخن از آن رسول پاک زاد                                                                                        حجتی گویاست بر اهل رشاد

بعد از آن بر آن رسول پاک بین                                                                                         آمده دستور رب العالمین

احمدا بر گو به مردم این پیام                                                                                          تا مر آنان را شود حجت تمام

ور نگویی نیستی بر ما رسول                                                                                         آن همه سعی تو کی باشد قبول

ترس گر تو را باشد از آن   واین                                                                                        من تو را باشم نگهدار و معین

پس زجا برخاست آندم مصطفی                                                                                     تا کند امر خدا را برملا

بود اندر دست او دست علی                                                                                          {افتخار هر نبی و هر ولی           }

وه چه نیکودست دست مصطفی                                                                                    وه چه نیکو دست شاه اولیا

-------------------------------------------482----------------------------------   

در میان جمله افرشتگان                                                                                                 حق تعالی شاهد اندر آن میان

{گفت هرکس رامنم مولی و دوست                                                                               ابن عمّ من علی مولای اوست}

اوست بعد از من امام انس و جان                                                                                   نی فلان و نی فلان و نی فلان

می نشد خرسند کس از کار او                                                                                       متهم کردندش از گفتار او

لب گشودند از پی چون و چرا                                                                                          چشم پوشیدند از خیر الوری

گمره آن قوم جهول بوالفضول                                                                                          ناپسندش اوفتد قول رسول

در غضب هر یک زخودبینیشان                                                                                         گوئیا ببریده شد بینی شان       

قصد حیله کرد با مولایشان                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     ای دو صد لعنت بر آن شورایشان   

تا که از تدفین او برگشته اند                                                                                           جملگی از دین او برگشته اند 

حرف دیروز پیمبر کز اله                                                                                                  آمده کردند مر او را تباه

آنچه شد زان بیخرد نامردمان                                                                                          سود دادند و گرفتندی زیان

قطع ارحامش نمودند از ستیز                                                                                         حق جزایشان دهددر رستخیز

چون که فردا شد قیامت راقیام                                                                                       آن همه لب تشنه وخشکیده کام

----------------------------------------------483------------------------------------------

نی مر آنان را زحوض اونصیب                                                                                                                                                                                                                                                                                    نی شفاعتخواهشان باشدحبیب

وسعت آن حوض چون دریا بود                                                                                         نی بقدر رایله تا صنعا بود

پرچمی در وی بود افراشته                                                                                            آب اندر وی بود انباشته

نهر کوثر می شود جاری از آن                                                                                         پرچم وی رهنمای مؤمنان

در سفیدی آمده بهتر زسیم                                                                                           سنگ ریزه اندر او درّیتیم

خرم است ورنگ رنگ و مشک فام                                                                                  بوی جنت آید از وی درمشام

ظرفهای آن بسی جالب بود                                                                                            ساقی آن پور بوطالب بود

سوی او آیند تا نوشند از آن                                                                                            بشنوند نفرین و رد بی امان

کای گروه اوفتاده در ظلال                                                                                               مر شما را نیست این آب زلال

این برای احمد و یاران اوست                                                                                          وانکه او را حب فرزندان اوست

رو بدست آرید دیگر آب خورن                                                                                                                                                                                                                                                                                    یست این حوض رااز برای گاو وخر

هر که از آن حوضشان نوشیده است                                                                                                                                                                                                                                                                  جامه عزت به خود پوشیده است

روز محشر پنج بیدق آشکار                                                                                            زان همه یک بیدقستی رستگار

----------------------------------------------284----------------------------------------

بیدق گوساله و فرعون او                                                                                               بیدقی از سامری زشتخو

بیدق ادلم سیاه نابکار                                                                                                    بیدقی از نعثل دور از شعار

این چهار و پیرو آئینشان                                                                                                 بینشان اندر هلاکت بی نشان

پنجمی را قائد او حیدر است                                                                                          این نه از من از خدای اکبر است

{ای گروه شیعیان شادی کنید                                                                                                                                                                                                                                                                                    همچوسرووسوسن آزادی کنید}

حمیری باشد ثناگوی شما                                                                                             گر چه بند از بند او گردد جدا

بر نبی و حیدر داماد او                                                                                                    رحمت حق بادتامیعاد او

از حسن داری خبر ای کردگار                                                                                                                                                                                                                                                                                    کو محّب احمداست و هشت وچار

نی به تقلید است بل دارد یقین                                                                                      رستگاری نیست اندر غیر این

در ازل شد با علی پیوند او                                                                                              گر جدا سازند بندازبنداو

------------------------------------------------485---------------------------------

ابیات ذیل رادرطلیعه کتابم{گشتی درحرکت}به عنوان{سرودگشت دردشتوچمن}سروده ام

صبا از من به اخوان صفایم                                                                                              پس از عرض تحیات وثنایم

نمالطفی بگوباهریکشان                                                                                                که ای آزاده باعزت وشأن

بحمدلله باغ و بوستانم                                                                                                   بود در انتظار دوستانم

گرت با دین و دانش همدمی است                                                                                  گلستانم یکی آکادمی هست

به گلزارش فراز شاخسارش                                                                                           سرود دلکش آید از هزارش

بیا گشتی دراین دشت و چمن کن                                                                                  دماغ روح را تازه چومن کن

بیا در عرصه مینوی راغش                                                                                              بیابی جانفزایش همچو باغش

چمن از خرمی چون آسمانست                                                                                                                                                                                                                                                                                            فضایش یکسره رنگین کمانست

ز شادابی گلهای دل افروز                                                                                              فروغ شب حکایت دارد از روز

ز گلبنهای باغ و گلشن او                                                                                               چمنهای بسان جوشن او

-----------------------------------------------486----------------------------------------

بهشت اندر بهشت اندر بهشت است                                                                                                                                                                                      همه با مشک و با عنبر سرشت است

ز هر یک دسته گلهای بهشتی                                                                                       همی بینی چه گشتی وچه کشتی

دراین کشتت بابی مدّعی را                                                                                           رهاسازی زخودچون وچرارا

مکن این نکته راازمن فراموش                                                                                                                                                                                                                                                                                                               مپنداری طبیعت هست خاموش

طبیعت تاروپودش جنب وجوش است                                                                                                                                                                                   خموش است و همی اندر خروش است

طبیعت مخزن اسرارهستی است                                                                                  بیان دفترادوارهستی است

طبیعت همچو تو باهوش وگویاست                                                                                  به راه خویشتن پویا وجویاست

سکوت اوبودرازنهانی                                                                                                     ازاین رازش چه دانی وچه خوانی

چه گویم ازافول وازفروغش                                                                                             چه گویم ازغروب وازبزوغش

طبیعت هست دایم درجهیدن                                                                                          برای رتبه بهتر رسیدن

طبیعت یکسره عشق وشعوراست                                                                                 طبیعت طلعت{الله نور}است

بروبرخوان{اتیناطائعین}را                                                                                                جواب آسمانهاوزمین را

زشأن{کل یوم هو فی شأن}                                                                                           در عالم هرچه می باشدازایشان

---------------------------------------------487---------------------------------------

دوآن هیچ چیزی نیست یکسان                                                                                      زاجرام وزارکان وزانسان

زبس تجدیدامثالش سریع است                                                                                                                                                                                                                                                                                                               جهان راهردمی شکل بدیع است

زبس تجدیدامثالش حدید است                                                                                                                                                                                                                                                                                                        {وهم فی لبس من خلق جدید}است

به هرآنی جهانی تازه بینی                                                                                             چودریک حدویک اندازه بینی

زچابک دستی نقاش ماهر                                                                                              تورایک چیزبنماید به ظاهر

جهان ازاین جهت نامش جهان است                                                                                که اندرقبض وبسط بی امانست

دمادم درجهیدن هست آری                                                                                            که یک آنش نمی باشدقراری

بیااندر طبیعت بین خدا را                                                                                                 پدید آرنده ارض وسمارا

دراین باغ طبیعت ای دل آگاه                                                                                           زهرشاخی شنو{انّی انا الله}

اله آسمانست و زمین است                                                                                           چه پنداری جداازآن واین است

بیادرراه حق جویی کامل                                                                                                 برون آازخداگویی جاهل

که درآن سوی هفتم آسمانست                                                                                     لذاازدیدۀ مردم نهانست

مراشهروده وکوه ودرودشت                                                                                                                                                                                                                                                                              به روی دلستانم هست گلگشت

-------------------------------------------------488---------------------------------

دراین باغ دل آرایک ورق نیست                                                                                       که تاروپودش ازآیات حق نیست

نماگشتی دراین باغ الهی                                                                                              نمایندت همه اشیاکماهی

                                                                                                                                                                                                                                                                               خدایاراست یاران حسن را

                                                                                                                                                                                                                                                                               برای گشت این دشت و چمن را

------------------------------------------------489---------------------------------------

دیوان قسمت پنجم بخش 4

------------------------------------------------463------------------------------------

والأنسان مفطورلفهم الحقائق                                                                                       ببرهان لمٍّ أوبإنٍّ بدِقَّةٍ

وطینتُه قدخُمِّرت بالتعقّلِ                                                                                                فإمّابمعلولٍ وإمّابِعلَّةٍ

فماخالف البرهانَ إلّٰا معاندٌ                                                                                               قدانسلخ بالخُرقِ عن دین فطرةٍ

ولایُنکرالعلم الشهودی عاقلٌ                                                                                          بل العقل فی النیل بِهِ کاذَّریعَةِ

                                                                                                                                                                                                                                                              وروحک مشتاقٌ اِلی سَیب رزقِهِ

                                                                                                                                                                                                                                                              وجسمک مفتاقٌ الی اکلِ طعمةٍ

فذاک بمامن سنخِهِ فِی اعتلائِهِ                                                                                      وهذابمٰامِن جنسِهِ فی غُضوضَةٍ

ولایشبع ذاک باَنواررزقِهِ                                                                                                  وقدشَبَعَ هذابِمَرّٰاتِ لقمةٍ

فذاک وراءالجسم من سوسة السَّنیّ                                                                             کبارِئِهِ فی الحیطَةِ والألُوهةِ

وهل تذکر العهدَالذی کنت تغتذی                                                                                    دمَ الطمث من اُنبُوبَةٍ بإسمِ سُرَّةٍ

فسُرَّتُکَ کان مَدٰی أشهرٍ فَماً                                                                                          کذلک سُرّاتُ کثیرِالأجِنَّةِ

وهذاالفمُ المُولودُ من أمرربّه                                                                                           قدانفتح والسّرةُ منه سُدَّتِ

--------------------------------------------------464-------------------------------

وفی الجنَّة کان الغِذاءلأهلها                                                                                            ببرنامجٍ فی بُکرةٍ وعشیَّةٍ

ودارُالسلام الجنّةُ وهی وصفُها                                                                                                                                                                                                                                                                                           وکان سلامُ الجسمِ فی حفظِ صحّةٍ

فمن جاوَزَعن مرّتین غذائه                                                                                              قدانجرّالامراض إلیه بأکلَةٍ

ففِی الأثَرمَن جاوَزَالأکل عنهما                                                                                        فهوحرٍبالمَعلَفِ والعلیقَةِ

والإنسانُ قدخصَّ بِأخذِغذائِهِ                                                                                            من السمعِ فالسمعُ فَمُ الأریَحیَّةِ

وعَلَّمَهُ اللهُ البیانَ بذاالفمِ                                                                                                به صارذانطقٍ بإنطاق نیَّةٍ

نَعَم کلَّ شئٍ أنطقَ الله ذوالعُلٰی                                                                                     فلاریب للإنسان مٰامِن مزیَّةٍ

سوی تلک الأفواه فمٌ آخرلهُ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          مسمّیً بقلبٍ یغتذی من حظیرةٍ

حظیرة قدسٍ وهی عین حیوتِهِ                                                                                        بل الکلُّ منهاکلَّ آنٍ تروَّتِ

ومایُدرِک القلبُ فذاک هوالغِذاء                                                                                        وغیره إعدادٌ بانحاءِعُدَّةٍ

واِدراکُ الإنسانِ جمیعَ العوالم                                                                                         دلیلٌ عَلٰی مافیهما مِن نظیرةٍ

ومدرک شئُ مُغتذیهِ ومُدرَکه                                                                                           غِذاء لَهُ فاثبُت بتلک الدَّقیقةِ

--------------------------------------------------465-------------------------------

مُغائِرُشئٍ لایکون غذائَهُ                                                                                                  فبَینَ الغِذاوالمغتذی نحوُ نِسبَةٍ

وأسرارالافعال العِبادیةِ لَنا                                                                                                هی کُلَّهاالأنوارُعندَالنَّتیجةِ

وماأمَرَالمولیٰ به فیه حِکمةٌ                                                                                            تعودُإلینامن صیامٍ و حجَّةٍ

وماقَدرُالإنسانِ وماوزنُهُ إذا                                                                                              تأنَّفَ کالشیطانِ مِن فِعل سَجدَةٍ

ومایُعباُبالمالِ وَالجاهِ لَوخَلَت                                                                                             صحیفةُ الأعمالِ من إعمالِ سَجةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          وَأنتَ تَشاءُ اللهَ رب العوالم

                                                                                                                                                                                                                                                                                                           فمِن سِرِّک اطلُب وجهَ تلکَ المَشیَّةِ

وطالبُ شئٍ وٰجِدُ الشئ مجملاً                                                                                      کحُکمِ النِّداءِحُکمَ أوّلِ وَهلَةٍ

فکیف تُنادِی اللهَ مالم تُشاهِدِ                                                                                          شُهودَالعیانِ أوشهوداًبخُفیةٍ

هوالصمدُ لایعزبُ عنه خردلٌ                                                                                             جداولُهُ کالبحرِأوکالبُحَیرَةِ

جَداوِلُ أخریٰ ماتریٰهاکأنهُرٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        وقدجَرَت عن أصلٍ کَنبتِ فَسیلةٍ

فمِن وَحدَةِعین الهویة إنَّکا                                                                                               بجدولک الحقَّ تُنادی بخُبرَةٍ

---------------------------------------------------466----------------------------

فالإنسان طبعٌ برزخٌ ومفارقٌ                                                                                            ویدعوالإلٰه کالعقولِ البسیطةِ

بسیطٌ یصیر نَفسَ مایُقبِلُ إلیه                                                                                         قدیمٌ حدیثٌ ذوسکونٍ وحرکةٍ

نباتٌ وحیوانٌ ونطقٌ ومعدِنٌ                                                                                              سماءٌوارضٌ جامِع کُلّ جُمعَةٍ

إمامٌ مُبینٌ فیهِ احصاءُ کلّ شئ                                                                                        کتابٌ حکیمٌ حائزکُلّ حکمةٍ

وَیَرقٰی إلی اُمِّ الکِتاب فیتّحد                                                                                           به ثم تُتلی فیهِ کلُّ قضیَّةٍ

وقدقیلَ فیهِ فوقَ حدّالتجرُّد                                                                                             ولکنَّهُ تَعریفُ رسمٍ بِخَصلَةٍ

مُواصلةُ الأجسادِعندَالتَّجاوُرِ                                                                                            فإنَّ النکاحَ جاءَ أعظم وَصلةٍ

وعنداتّجاهِ النَّفسِ شطرَ المُفارِقِ                                                                                    تَراهافناءً مثلَ بحرٍوَقَطرَةٍ

وهَذاالفَناءُذُومراتبَ لاتُعَدّ                                                                                                 عَلٰی حَسَبِ أحوال نفسٍ زکیَّةٍ

وَعرضُ المِزاج الآدمیِّ لَمایُحَدّ                                                                                         وأعدَلَه کانَ لِنفسٍ کریمةٍ

هوالمرکزفالأقرب منه أعدَلُ                                                                                            مِنَ الأبعَدِعن هذه المرکزیّةِ

-------------------------------------------------467-------------------------------

وأسباب هذاالإعتدالِ عدیدَةٌ                                                                                            مِن الفاعِلاتِ القابلاتِ العدیدَةِ

وأحوالُ الآباءِکذاالأمُّهاتُ مِن                                                                                             أمورٍلِأصل الإعتدال قَوِیَّةٍ

کماأنَّنَفخَ الرّوحِ فی الوالِدِینِ قَد                                                                                       تَلَوَّن أعنی نفخةً بعدَ نَفخَةٍ

ففی الأب والأمّ تَلَوُّنُ نفخِهِ                                                                                             تَعالی کماأنّ المیاهَ استَشَتَّتِ

ونالالنی مِن أنعُمِ اللهِ إنّها                                                                                               قِداسَتُه ما کانَت لِأُمیِّ العقیلَةِ

ولِلشئ أنحاءُ الخزائِنُ رُتَّبَت                                                                                            واُمُّ الکتابِ أصلُهامِن خزینةٍ

وماهوفوق العقلِ أوّلُ صادرٍ                                                                                              فَقَدصَدَرَعن ممکن الازَلِیَّةِ

هَباءًیُسَمّی الصادِر الأوَّل کما                                                                                           یُسَمّی عَماءًفی الروایاتِ العِدَّةِ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      وإیاکَ والتسویفَ والسّاعةُ دَنَت

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      هُشاشَةُ سوفَ ما تریٰمِن بقیَةٍ

وماهذه الدّارُلَنالِلإقامةِ                                                                                                    وقدکُتِبَت فی بابِها ادخُل لِرحلَةٍ

وَلاتَصحَبِ الأشرارَفی أیِّ محفلٍ                                                                                     ولا تَقبلِ الأفکارَ مِن غیرِنَظرَةٍ

-----------------------------------------------468----------------------------------

فلا تَترُکِ الأسحارَإن کنتَ ساهِراً                                                                                     ولاتُهمِلِ الأذکارَ فی أیِّ وَقعةٍ

وإن قیلَ قِدماًللحروبِ رجالُها                                                                                            کذاک رجالٌ لِلشَّریدوقَصعَةٍ

ولاتَجزَعی یانفسُ من عَوزِطارِفٍ                                                                                      ولاتَفرحی یانفس من فَوزِعیشَةٍ

وماقیمةُ الدّنیاالدَّنیَّةِ إنَّما                                                                                                 تری دَیدَنَ الدُّنیاالیفاًلِسِفلَةٍ

ثِقی بالذی ایّاه یقصدمَن سواه                                                                                        دَعی مادَعاه الغاغةُ مِن دنیّةٍ

وإیاک والدّون الذی کان فانیاً                                                                                            علیک بمافیهِ ابتغاءالأعِزّةِ

ولایشتکی الحرُّمِن أناسٍ وبَأسِهِم                                                                                   فإنَّ هوانَ الدهرِدونٌ لِشکوةٍ

ولیس مناصٌ من أناسٍ وبأسِهِم                                                                                       فلابُدَّمن إغماضِ أوهامِ فِرقةٍ

ویاقومِ هل من مَخلصٍ یُرتجی لَنا                                                                                    أمِ الحکمُ أن نرضی بتلک البَلیَّةِ

لکَ الویلُ والتَّعسُ لإن کنت جائراً                                                                                      علی أضعفِ المخلوقِ کان کنَملةٍ

اذا قیس ذنبٌ مّا إلی ذنب آخر                                                                                         فذاعندهذامِن ذنوبٍ صغیرةٍ

إذا ما نظرتَ اللهَ جلّ جَلالُهُ                                                                                              تری کلَّ ذنبٍ من ذنوبٍ کبیرةٍ

----------------------------------------469-----------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ونصبح فی أمرٍونُمسی بآخر

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                نروحُ ونغدُو فِی الأمانِی الرَّزیَّة

مضی الأمُدوالوقتُ قدأقبل الأبد                                                                                                                                                                                                                                                                       علی ماانقضَی العُمرَلقدضاع ثروتی

وادبرتِ الدُّنیافقددانَ ضجعتی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           واَقبلت الأخری فقدحانَ رحلَتی

کرهتُ أموراًکانت الخیرَکلَّهُ                                                                                                                                                                                                                                                                 وأحببتُ الأخری وَهیَ عین الکریهةِ

تمیُّنتُهاثُمَّ توخَّیتُ بعدَذا                                                                                                   بأن لم تک تلک الأمانی مُنیتی

وأُمنیَّةٍ فیهَاالأمانُ بِمَعزَلٍ                                                                                                 وأُمنیَّةٍ فیهَاانفِعالی وَخِفَّتی

وکنتُ ظَنَنتُ ما ظَنَنتُ وإنّها                                                                                              لَمانَفَعَت تاللهِ مثقال ذَرَّةٍ

فَخُلَّیتُ نفسی عن سوی حُسنِ ظَنِّها                                                                             بِرَبّی فَعاشَت فی سِراحٍ وفُسحَةٍ

مَواعید عرقوب سمعتَ و شَرُّها                                                                                      أمانِیُّ نفسٍ کانَ فیهامَنیَّتی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                وقَدنالنی رَیبُ المَنونِ عَلی الولاء

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                وأنقذنی الرّحمنُ من سوءِ مِیتَتی

-------------------------------------------------470--------------------------------

ولااَقدرُ تقریر تلک المهالکِ                                                                                              ولاأظهُرِ ماعندربّی لِحَسبَتی

ومشربُ یعقوب النبیِّ لموردی                                                                                        اِلی الله یشکوا البثَّ والحزنَ عفَّتی

ویُخبِرک عنهالساناتُ اَعیُنٍ                                                                                             جبالٍ وانهارٍ وبحرٍ وایکةٍ

ولابأس فی ذاک لماقدررأیتُه                                                                                           من اَنَّ سِنامَ العلمِ ذاقوامشقَّتی

وقدشهدالتاریخُ صدقاًبمثل ذا                                                                                          علی کلّ مَن فاق السَّباقَ بِسُبقَةٍ

وقدلَدَغَتنی حیَّةٌ فی جبالنا                                                                                             وإنّی قتلتُ الحیَّةَ سوءَ قَتلَةٍ

ولَدغَتُهاقدجَبَلَّتی وشَوَّهَت                                                                                             وکنتُ صبیّاًیالَهاسوءُلَدغَةٍ

لکنتُ مِن إحرارِ لَظی سَمَّ لَدغِها                                                                                     أموتُ و أحیی بُرهةٍ بَعدَ بُرهةٍ

وربّی الرَّحیمُ قد نجانی مِنَ الأذی                                                                                   وَأدخَلنی فی عیشةٍ مّاهَنیئَةٍ

ولکنَّنی صِرتُ أتُبلِیتُ بحیَّةٍ                                                                                              لَقالا هَرَبنا مِن أذٰیهٰابِثَمَّةٍ

ألٰاوَهَیَ ما بین جَنبَیَّ قَد أوَت                                                                                          ألٰاوَهَیَ أعدی عَدوّی لِهَلکَةٍ

--------------------------------------------------471--------------------------------

ألٰاوَهَیَ بالسوءِ أمّارةٌ فقط                                                                                               ألٰاوَهَیَ النَّفسُ الوَلُوعُ لِنِکبَةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   مَضَیناوَلَم یَحصُل لَنا طول دَهرِنا

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  سوٰی ما دَرَینا حِرفَةٍ بعدَحرفةٍ

سوٰی صَرفِنٰاألفاظَ بعض الطّوائِفِ                                                                                      سوٰی نَحوِناجمعَ دفاتِرِعُصبَةٍ

سوٰی ماعرفنامِن حَوامل أنجُمٍ                                                                                        تداویرهاوالخمسة ذات حیرةٍ

سوٰی سیرفیلٍ وفقَ لوحٍ مربعٍ                                                                                         أوالعدلُ من بیتین فیه بحصّةٍ

ولَقطٍ وتکسیرٍأساسٍ نظیرةٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                            ومستَحصلٍ مَااستُحصِل لِلصّعوبةِ

ومفتاحِ مِغلاقٍ لَدیٰ ذی الکتابةِ                                                                                       ومُغنٍ وظِلّیٍّ من الهَندَسیَّةِ

وآلاتِ أرصادٍکأنواع حَلقَةٍ                                                                                                  وحُکٍّ واسکافٍ ورُبعٍ ولِبنَةٍ

سوٰی نقطة قرن الغزال ونُصرةٍ                                                                                         وذاشکل لحیانٍ وذابیت عقلةٍ

سوٰی الإمتیازبین أصل البرائةِ                                                                                          وماهوأصل الاشتغال لِذِمَّةٍ

وهذافراغٌ لیس حکم التجاوزِ                                                                                           وهذاورودٌلیس حکم الحکومةِ

--------------------------------------------------472-------------------------------

وکان الهیولی قوةً محضةً فقط                                                                                         وبالصورةِ الفعلُ بَدیٰ بالضّرورةِ

مضی العمرفیهالیت شعری بمامضی                                                                              یُوازی بوزنِ ساعةٍ أوسُوَیعةٍ

لقدصارعلمی عائِقی عن مشاهدی                                                                                کَسَجفٍ ثَخینٍ حال بینی وشَأوَتی

وماالعلم حوزالإصطلاحات یافتیٰ                                                                                      بل العلمُ نورٌفی حصونٍ امینةٍ

وان لم تک النفس سراحاًفمالها                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              إلی منزل الإحسان من نیل زُلفةٍ

ومن دَقّ باب التوبة والإنابةِ                                                                                              بصدقٍ واخلاص فرُدّبِخَیبَةٍ

وهل جازالإستغفارأم لیس جائزاً                                                                                      لمن لم یکن فی غیرإثمٍ وَحَوبَةٍ

ومن هوقدرُدَّإلی أرذلِ العُمرُ                                                                                            فإن لَم یَتُب فلیفعلن غیرَتوبةٍ

وفضلٌ إلٰهِ العالمین هوالرجاء                                                                                            وماهوفی التصنیف والعبقریّةِ

سُروری بإنّ الراحم هومالکی                                                                                          وإلّافإنّ العبدَفی نارِحَسرةٍ

ولایصفِ معشارَمعشارِرحمتِه                                                                                                                                                                                                                                                                                                    لسانُ الوَریٰلوکانَ ضِعفَ المَجَرَّةِ

إلهی ومن أرجوولیس لی الرجاء                                                                                                                                                                                                                                                 سِویٰ حبِّک المکنونِ فی حُسنِ صیغَتی

-------------------------------------------------473---------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  قصیدتی یَنبُوعُ الحیوةِ المُریحةِ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  لَعائِرةٌ دهرَالدّهورِ قصیدتی

بِماعٰانَ یَنبُوعُ الحیوةِ فَقدجَریٰ                                                                                         عَلیٰ إثره الأنهارُالأربعةُ الَّتی

بهاوَعَدَالرحمنُ اهلَ تقاتِهِ                                                                                                وبیّن الأنهارَبتمثیلِ جَنَّةٍ

إلهی وحیث انّماانت مُنطقی                                                                                          نطقتُ بهٰامن غیرضغطٍ وکُلفةٍ

لک الحمدُمادارالجدیدانِ خِلفةً                                                                                                                                                                                                                                                                                                      لک الشکرُماجاءالأصیلُ بِبُکرَةٍ

وأفرغ علیناالصبرعن کل مِحنَةٍ                                                                                        وتوفیقَ شکرٍعنداقبالِ مِنحَةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               ویامحسنُ أحسِن إلی عبدک الحسن

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               ومَن هویدعوک بأنحاءِدعوةٍ

----------------------------------------------474-----------------------------------

دیوان قسمت پنجم بخش 3

---------------------------451--------------------------------------

کذٰاک مَقٰامُ فوقِ ذاک التَّجَرُّدِ                                                                                            لها ثابتُ أیضاً بحکم الأدِلَّةِ

و ما أخ۫بَرَ الکشفُ الأتمُّ ال۫مُحمّدی                                                                                      بیانٌ لِمٰا فی النَّفس فی کلّ سُورَةٍ

علی صورةِ الرّحمنِ جلّ جلالهُ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               بَدیٰ هذا الإنسانُ من أمشاج نطفةٍ

و سبحانَ ربّی ما أعزَّ عوالمی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  و أعظم شأنی فی مکٰامِنِ بُن۫یَتی

و ما آیةٌ فی الکونِ مِنّی بِاکبرا                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 و نفسی کتابٌ قَد حویٰ کلَّ کِل۫مَةٍ

و لو لم یکُ الانسانُ من کان حاملاً                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 اَمٰانَتهُ مِن حینِ عرضِ الوَدیعةِ

و محمول الانسان هو العرش قد بدیٰ                                                                                                                                                                                                                                                                    أی المُل۫کُ ممّا اختاره ابن مسرَّةٍ

ففی الدهر ِ مَن مثلی و کنتُ مثالَه                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        و ما تعدِلُ جنّاتُ غیری بِبَه۫جَتی

و مٰاءٌ مهینٌ دٰافِقٌ صٰارَ عالَماً                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 کبیراً یوازی الکلَّ مِن۫ غیرِ قِلَّةٍ

فما هو الإنسانُ جمیعُ العَوالِمِ                                                                                            و مٰا هو الإنسانُ سُلالةُ طینَةٍ

و مٰا هو الإنسانُ و الأسماء أنّما                                                                                            هی الدُّررُ و هو لها نحوُ حقَّةٍ

عجائبُ صنع النفسِ یا قومِ ماهیه                                                                                      و ما یعدلُ صنعٌ بتلک الصنیعةِ

                                                                                                                                                                              ---------------------------452---------------------------------------

و لِلنَّفسِ انشاء الذواتِ علی الولاء                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        و اِرسالها فی ما تشاء بمُنَّةٍ

و تلک الذواتُ قد تکون بسیطةً                                                                                         مُفارقةً نحو العقول المُفیضةِ

کذا قد تکون ما تلینا من الَّتی                                                                                          قد اغتمرتُ فی مَدَّةٍ ذاتِ مُدَّةٍ

و یا معشر الأَحبٰاب من کان فیکُمُو                                                                                         یُعرّفنی نفسی فَیَس۫کُن ثَو۫رَتی

و یٰا أُمَّة الأملاکِ فی الأرضِ و السما                                                                                و هل واحدٌ منکم یجیبُ بسُؤ۫لَتی

و یٰا مٰالک الأملاکِ فی الأرضِ و السما                                                                             و یا مَن یُنادیهِ صُرٰاخی و ضجَّتی

و یا مَن أَحَبَّ خِل۫قَتی نِع۫مَ مٰا أحبّ                                                                                    و یا من کسانی خِلعَةً بَعدَ خِلعَةٍ

و یا مَن الیه الکلُّ یأوی و یَل۫تَجی                                                                                      إلیک ال۫تَجَأ۫تُ فی رَخائی و شِدَّتی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            و یٰا لهفَ نفسی لستُ أعلمُ ما أنا

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               و لستُ فهمتُ مُص۫حَفی مِن۫ قریحتی 

تَحَیَّرتُ فی أطوارِ نفسی عَلَی ال۫ولاء                                                                               تَرُوحُ و تَغدُ وفی حضیضٍ و ذُر۫وَةٍ

تَجَلّیٰ لَهٰا أسماءُ یَو۫مِ ال۫قِیامَةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          و قد بَهَرت۫ مِن غی۫ب ذاتِ ال۫هُوِیَّةِ

--------------------------453----------------------------------------

و قد تهبِطُ مِن۫هٰا إلَی الدَّر۫ک ال۫أسفَلِ                                                                                                                                                                                                                                                        إذَا ال۫تَفَتَت نَح۫وَ الحظُوظِ ال۫خسیسةِ

و قد مَلَأَت أقطارَ الآفاقِ کلِّها                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    مَلائکةُ اللهِ وال۫أقطارُ أطَّتِ

مَلائکةُ اللهِ قُویٰ کلِّ عٰالَمٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       قدِ اش۫تُقُّوا مِن مُلکٍ کما من أُلُو کَةٍ

و ما مَلَکٌ اِلّا و فینٰا مِثالُه                                                                                                 حقیقةُ شئٍ تعرفُ فی الرَّقیقةِ

و معرفةُ الإنسانِ نفسَهُ أنَّما                                                                                           هیِ الحدُّ الأعلٰی للعلوم الرّئیسةِ

و الانسان یزدان باَنوار علمه                                                                                            و اَنّی له الأعراضُ کانت بزینةٍ

و صالحة الأعمالِ بعدَ علومِهِ                                                                                            تریهٰا له ایضاً من انوارِ حِلیةِ

جناحا العروج نحو اَوج المعٰارِجِ                                                                                          هما العملُ والعلمُ یا اهلَ نُهیةٍ

و لا ینتهی قطُّ کمالُ الولایة                                                                                               فلا تُوصَف النَّفسُ بحدٍّ وَ وَق۫فَةٍ

و مِن جوهر النَّفسِ إذا کان کاملاً                                                                                      بَدیٰ مُعجزاتٌ مَرَّةً بَعدَ مَرَّةٍ

تَریٰ بشراً یمشی فی الأسوٰاق قد عَلٰی                                                                        سَنٰا سِرّهِ آفٰاقَ مٰا فِی ال۫خَلیفَةِ

و جسمٌ یدورُ حولَ نفسٍ و نفسُهُ                                                                                     إلی العقلِ تَن۫حُو رِف۫عَةً فوقَرِف۫عَةٍ

----------------------------------454------------------------------------------

و للعقلِ إقبالٌ إلٰی ذُروةِ ال۫عُلیٰ                                                                                          یُعٰاوِقُهُ الطبعُ بأنواع حیلَةٍ

فکیف لنا یُرجیٰ العرُوج إلی الذُّریٰ                                                                                   فإنَّهُ لِلنَّف۫س الَّتی لَاط۫مَأنَّتِ

فَإن۫ مَلَّتِ الاروٰاحُ مِن سوءِ دهرِهٰا                                                                                     ففی جنَّةِ الأسفار کانَت۫ بِنُز۫هَةٍ

و مَن کٰانَ یرجو الإع۫تِلاءَ فأنَّمٰا                                                                                            یُهَیّئُ أسبٰاب ال۫وَغیٰ مِن۫ سَریّةٍ

و من سٰافَرَ صِدقاً فلا یستریحُ من                                                                                    تَوَخٍّ مِنَ ال۫قَیّومِ طیَّ الطَّریقَةِ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            تَریٰ آدَمَ ال۫بَر۫نٰامَجَ ال۫جٰامعَ الّذی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                حواه نُعوتُ الحَض۫رةِ ال۫أحَدِیَّةِ

فلابدَّ مِن۫ بَر۫نٰامَجٍ فی أمورِهِ                                                                                              و فی عمل ال۫بَر۫نٰامَجَ من صَریمةٍ

وإیّٰاک و الفنّ الذی لیس نافعاً                                                                                          علیک بإدراک العلوم الرفیعةِ

و العرفانُ بالله هو العلم وَح۫دَهُ                                                                                          فطوبیٰ لِمَن نٰالَ بتلک العَطیّةِ

و علمک صیدٌ قیِّدِ الصَّیَد یٰا فتیٰ                                                                                         و قیدک إیٰاهُ تراهُ بِکِت۫بَةِ

و یٰا أیها الإنسانُ اِنّکَ کادحٌ                                                                                              إلی ربِّک کَد۫حاً فَتَس۫عیٰ لِلُق۫یَةٍ

                                                                                                                                                                              ---------------------------455---------------------------

إذٰا تتجٰافیَ النَّف۫سُ من۫ عَر۫صةِ ال۫فَنا                                                                                    فقد شهِدَت۫ عینَ البقاءِ بلحظةٍ

أمٰا سَی۫رُهٰا مِن۫ هذه العرصةِ إلیٰ                                                                                         فِنٰاء ال۫بَقاءِ لیس إلّا بِحَظ۫وَةٍ

إذا وَصَلَ النَّف۫سُ إلٰی دارِ قُد۫سِهٰا                                                                                         إلی ال۫مَو۫طِنِ الأصلیِّ مِن۫ نَقیصَةٍ

فَمَا ال۫وَصلُ إلّا الإتحادُ بِغٰایَةٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                         و یٰا صَح۫بِ مٰا فی النَّفسِ من حُس۫نِ سیرَةٍ

و أمرُ فَناءِ النَّف۫سِ فِی ال۫عَقلِ طالَمٰا                                                                                   یَدُورُ علی الأعصٰارِ بینَ الأجلَّةِ

و هذا ال۫فَناءُ لیسَ فی الکلِّ واحداٌ                                                                                     لهُ درجاتٌ فوقَ عدّ و حِس۫بَةٍ

فَمِن نقصها الذّاتیِّ کٰانَت۫ تَبَدَّلَت۫                                                                                       کَمالاً بِسِرِّ ال۫حرکةِ الجوهریَّةِ

متیٰ وٰاجَهَ  أن۫وارُ غُرّ ال۫مَعٰارفِ                                                                                           عَرَف۫تُ بأنّی لستُ مِن ذِی ال۫قبیلةِ

وَ لمّا رأیتُ العاشق الحقَّ قد دَرَیت                                                                                   معٰانِی الوَقارِ و الرّضا و السَّکینةِ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            و بِال۫عَمَلِ وَ العلمِ نَحنُ ضیعُنا

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            فإنّهما نفسُ ال۫جزاءِ أحِبَّتی

                                                                                                                                                                              ---------------------456-------------------------------------

لِذا کانتِ الآلامُ یَو۫مَ ال۫قِیٰامَةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          لِمَن۫ کانَ فی الدّنیا ألیفَ الطَّبیعةِ

و مَن۫ کانَ مَأنوساً بِحکم مثالِهِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     ففِی الجنّةِ الصغریٰ له حظُّ نعمةٍ

و مَن۫ فازَ بالفربِ إلی الحقِّ حقَّهُ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      یُشاهدُ وجهَ اللهِ فی کلِّ وِج۫هَةٍ

تَوَغَّلَ فِی ال۫عَق۫لِ وَأدَبَرَ عَن۫ سِواه                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              فَفِی ال۫جَنَّةِ ال۫کبریٰ لَهُ أیّ مُل۫کَةٍ

هِیَ جنَّةُ الذّٰاتِ الَّتی قَد۫ أضٰافَهٰا                                                                                            إلیٰ ذاتِهِ النُّوریَّةِ السَّرمَدِیَّةِ

وَ طافَ عَلَی ال۫مَع۫شُوقِ لَم۫ یَد۫رِ غَی۫رَهُ                                                                                             تَطُوفُ علیهِ الحورُ طائِفَ کعبةِ

و یوم الحصادِ تَح۫صُدُ مٰا زَرَع۫تَهُ                                                                                           فَفِی هذه الأیّامِ هل زَر۫عُ زُر۫عَةٍ

فلستَ سِویٰ أعمالِکَ الإخرویَّةِ                                                                                            و لستَ سِویٰ أفعٰالِکَ الدَّن۫یَویَّةِ

والأعمالِ إما الکسب بالصدق و الصفا                                                                                        أو الاکتساب باحتیالٍ و خُدعةٍ

لذا جاء فی فصل الخطاب المحمّدی                                                                                      لَهٰا و علیها فی مجازاة صفقةٍ

فجنّتک و النار فیک و تزعمُ                                                                                                        بأنّهُما فی حیِّزٍ مّا بِفَج۫وَةٍ

و للجنّةِ و النّارِ فینا مظاهرُ                                                                                                    والآفاق مثلُ الأنفسِ بالسَّویّةِ

-------------------------------457------------------------------------------

وٰعامِلُ فِعلٍ کان نفسَ جزائِهِ                                                                                                                          ألٰا مَلَکاتٌ عُجَّنَت۫ بالسَّریرةِ

إذٰا فُتِحَت۫ عَیناهُ فی صُقعِ ذٰاتِهِ                                                                                                         فإمّا وجُوهٌ مِن وجوهٍ دمیمةٍ

وإمّا وجُوهٌ مِن حسانٍ کریمَةٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                          لَئِن کانتِ الأفعالُ من حسنِ شیمةٍ

سرٰائِرُها تُبلٰی لَه ال۫وَیل لَو رأٰی                                                                                         سریرتَه مشحُونةٌ بالرَّذیلةِ 

و أنتَ تَرَی ال۫أنٰاسَ فی السوق قد بَدٰی                                                                                       تجسّمُ أعمالٍ فهذا کَحیَّةٍ

و هذا کخنزیر و ذاک کثعلبٍ                                                                                                  و ذا سبُعٌ ینحو افتراسَ الفریسةِ

و شِر ذمة کانت من اهل السعادةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       یمیل الیها الطبع من غیر وحشةٍ

و حشرهُمُ یوم النشور کنشرِهِم                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      هنا فی جماعاتٍ و سوقِ و سَکَّةٍ

و اکثر الاعمال سراب و انّما                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           لَقَد حَسِبَ الظّمٰانُ ماءً بقیعةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      تجسّمُ الأعمال مِنَ الدّینِ الأحمدی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      تمثّلُ الأعمالِ بِهاتِی الوَتیرَةِ

و لَستَ سِوَی  الدّینِ الذی کُنـتَ تَعملُ                                                                            تمثّلُ الإیمان بصورَةِ سِدرةٍ

--------------------------------------------458--------------------------------------  

وَأخلاقُکَ الأنهارُ الأربعةُ جَرَت                                                                                                                                                                                                                                                                                      وطُوبی مِثالُ النَّفسِ طابَت بطیبَةٍ

ومَن عامَلَ الخَلقَ بِأخلاقِ سُوئه                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         ففی قبرِه کانَ له سوءُ ضَغطَةٍ

إذا کنتَ فی برنامَجٍ فی التَّمَثُّلّ                                                                                       نَجَحتَ بهِ ذاتِکَ بعدَ صَفوةٍ

تَنَوَّرتُ مِن نورّ الجمال المحمّدی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          بتطهیرِذاتی مِن صَبوحث بِشَربَةٍ

سمِعتُ بآذانی فصولَ أذانِهِ                                                                                              فیالذَّةً قدأقبلَت صوبَ مُهجَتی

بکیتُ بکاءً عالیاً حینما قضی                                                                                            حبیب إلٰهِ العالَمینَ لِصُحبتی

ویاحُسنَ صَوتٍ لستُ أقدِرُ وصفَه                                                                                     عَلی صوتَ داودَ بأحسَنِ لَهجَةٍ

وکم نِلتُ مِن أمثالِ هذا التَمثُّلِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  تمثُّلَ عَذبٍ یالَهامِن عُذوبةٍ

تجسُّمُ الأعمالِ بِمَعنی التمثُّلِ                                                                                        تمثُّلهاکانَ تصوُّرَصورةٍ

فجسمٌ هنالیس بمعناه العنصریّ                                                                                     بلِ الجسمُ دهریٌّ فخُذهُ کدُرَّةٍ

رموزُکنوزٍکلُّ مافی الشَّریعةِ                                                                                             فلابدَّفیهامن علومٍ غَزیرَةٍ

ولابدّفیهامن صفاءِالسَّریرةِ                                                                                              ومقعدصدقٍ عندربّ البریَّةِ

-----------------------------------------------459------------------------------------

تصوُّرهاکان تحقُّقهاالذی                                                                                                  لقدنَشَأمِن صُقعِ نفسٍ کَنَبتَةٍ

وهذاالنباتُ کانتِ النّفسَ مَنبَتَه                                                                                        وبذرُهُ خُلقُ النَّفسِ تمثالَ حَبَّةٍ

فَماتَنبت مِن ارض نفسکَ أنّما                                                                                         حُبُوبٌ وإن قُلتَ لبوبٌ لَصَحَّتِ

وتلک اللبوبُ عندَ اهلِ البصیرةِ                                                                                         تُشَخِّصُ الأبدانَ منَ البَرزَخیَّةِ

کماأنَّ نورَالعلمِ فِی النفس أنّما                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             مُشَخِّصُ الأرواحِ بلاشوبِ مِریَةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                     فحَقُّ المعادِکان جسمانیاً بَدی

                                                                                                                                                                                                                                                                                     کماکانَروحانیاًایضاًبِجُملَةٍ

وانت بذاک الجسم والرّوح تُحشَرُ                                                                                    کماکُنتَهُ فی النَّشأةِ العُنصُریَّةِ

والأبدانُ للإنسانِ طُلاًتفاوتَت                                                                                                                                                                                                                                                                                    کمالاًونقصاًعَرصَةً فَوقَ عَرصَةٍ

فإیّاک والظَّن بأبدانِهِ عَلی                                                                                                تَکوُّنِهاممتازةً مَیزَعُزلةٍ

وتنتشأُ الأبدان مِن صُقع نفسِها                                                                                       تَقُوم بهانحوَ ظِلالِ المَظِلَّةِ

ولاتلک الأرواحُ عَن أبدانها خَلَت                                                                                       ولاکانتِ الأبدانُ عنهاتَخَلَّتِ

------------------------------------------------460--------------------------------------

تمایز الأرواحِ والأبدان طالَما                                                                                             تَقَلقَلَتِ الأفواهُ فیه بِهَفوةٍ

وقدنطق الوحیُ بالأولی والآخِرة                                                                                                                                                                                                                                                                                                           فاُحکامُ الأولیٰ غیرُمافی الأخیرة

والآخرة الدنیاعلٰی مازعمتَها                                                                                           فماالفرق فی البینِ من الأرجحیَّةِ

فأن کانت الأخری فلیست بهذه                                                                                       فکُن من فریقٍ قائلینَ بِفرقةٍ

وإن شئتَ قلتَ النفس  فی الدار هذه                                                                              هی للهیولٰی صورةٌ فاستَقَرَّتِ

ولکنّهافیالدّارالءخری بِعکس ذا                                                                                        تَرٰیهٰاهَیولَی الصُّورالمستمرَّةِ

ولذّاتُهاکانت هنامِن مقولةٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    وفی دارهاالأخریٰتریٰمِن مقولةٍ

ففی دارهاالأولَی انفعالٌ لِضَعفِها                                                                                     وأمّافِی الأخریٰفَهیَ فِعلٌ لِقُوَّةٍ

علی ذلک الفعلُ نصوصٌ تظافَرَت                                                                                     ونُنشِئکم فی منطقِ الوحیِ عُروتی

خوٰارقُ عاداتٍ کذامُعجزاتُها                                                                                              هی أنمامِن فِعلٍ نفسٍ مَنیعَةٍ

علیک بمافی الباب من باب العلم جا                                                                                بقلعهِ بابَ خَیبَرَدونَ طَرفَةٍ

فقَلعُهُ ثم قَذفُه خَلفَ ظَهرِهِ                                                                                              لَمٰاکٰان ذامِن قَوّةٍ جَدَیةٍ

---------------------------------------------461----------------------------------------

لَمٰاکانَ عضوٌ بِالغِذاءِتحرَّکا                                                                                                 لَمٰاکانَ الأعضاءُ بذاک أحَسَّتِ

ولکن بتایید قُوٰی ملکوتِهِ                                                                                                 ونفسٍ بنورربّهامستضیئةٍ

کذلک الآلامُ هناک وهٰیهنا                                                                                               علٰی نحوماقلنامن إسنادلَذَّةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              وقدفَسَّرَالقبرَلسٰان الشریعَةِ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        بإخبارهِ الموصوفةِ بِالوثیقةِ

فمقبورٌإمّافی الخصال الحمیدةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            ومدفونٌ إمّافِی الصّفات الذَّمیمةِ

حقیقتهُ مالیس عَنّٰا  بخارجٍ                                                                                              وخارجُه عَنّٰا  یُسمّٰی بِحُفرَةٍ

والأوّلُ ماوٰاریٰ حقیقةَ ذاتِنٰا                                                                                              ومَاالحفرةُ إلَّاالوِعٰاءُ لِمَیَّتٍ

وهذاوذاکَ بالتشابُه هٰیهنا                                                                                               کأفرادنوعٍ باختلافٍ وشِرکَةٍ

وکم من أمورٍ هٰیهناقدتَشابَهَت                                                                                        تَشَبَّعَت عندالحشرأنحاءَشعبةٍ

فَالإنسان نوعٌ ذومصادیقَ هٰیهنا                                                                                        بأضعافها من أیّ خُلقٍ وخِلقَةٍ

وفی النَّشأة الأخریٰ هوالجنس قدبَدٰا                                                                              بأنواع أوصافٍ به لَاستجنَّتِ

----------------------------------------------462----------------------------------------

فما أنتَ إلّانفسُ أفعالِک الّتی                                                                                          فعلتَ بطوعٍ واختیارٍورَغبةٍ

قیامتُناقدقامتِ الآنَ فابصُرا                                                                                              وأنواعهٰاالکلیّة خذبخمسةٍ

کنونٍ وقلبٍ ثم عرشٍ وحَضرَةٍ                                                                                           وحمدٍوأقسام نکاحٍ تَوٰالَتِ

هی سبعةٌ سبعُ سماواتِک العُلٰی                                                                                   مِنَ الأرضِ فاقرأمِثلهنّ بسبعةٍ

هی الکلّیاتُ تحتوی جزئیٰاتِها                                                                                           علی کثرةٍ من غیر حصرٍوعَیقةٍ

وتلک الأصولُ فوق مٰاهورائجٌ                                                                                            عَلٰی نحوِهِ فی الحکمةِ الفلسفیةِ

وفلسفةٌ ذاتُ مراتبَ عندنا                                                                                              وسَفافُهٰاقدعُدّمن سَفسَطیَّةٍ

ففلسفةٌ أنوارُهامشرقیةٌ                                                                                                وقدنالَهامَن کانَ مِن مَشرقیةٍ

فإن کٰان فیهٰاکاملاًومُکَمِّلاً                                                                                                فذاک إمام الکلِّ فی کلِّ کَورةٍ

وفلسفةٌ أخرٰی هی من ظلالها                                                                                       وذوالظلِّ أصلٌ حاکمٌ فِی الاظِلَّةِ

ویستوحش من لفظها المتقشّفُ                                                                                    یسوغ له تبدیل لفظٍ بلفظةٍ

دلیلٍ وبرهانٍ ونورٍوحجةٍ                                                                                                   أواللفظة الأخرٰی مِن أیِّ قبیلةٍ

دیوان قسمت پنجم بخش 2

---------------------------------------436---------------------

----------------------------ینبوع الحیوة----------------------

بَدَءت بِبِسمِ اللهِ عینِ الحقیقة                                                                                                       نَطَقتُ بِهِ فی نَشئَةٍ بَعدَ نَشئَةٍ

شَهِدتُ مُحَیّاهُ بِعَینِ شُهُودِهِ                                                                                                                   صَباحاً مَساءً کَرَّةً غِبَّ کَرَّةٍ

اُصلّی علی خَیرِالأنام مُحَمَّدٍ                                                                                                وَ عِترَتِهِ الأطهارِ هُم خَیرُ عِترَةٍ

وَ لَستَ أری غَیرَ النَّبیّ وَ آلِهِ                                                                                                              إلیه تعالی شأنُهُ مِن وَسیلَةٍ

وَ مِن ثَدیِ اُمّی-قَدَّسَ اللهُ سِرَّها-                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                شَرِبتُ حُمَیّا حُبّهِم بَدءَ رَضعَتی

وَ قُربُهُمُو فی مَتجَری لَبِضاعَتی                                                                                                       محبتهم فی مَحشَری لَشفیعتی

بُیُوتُهُمو کَهفی وَ ها اَنَا کَلبُهُم                                                                                                                بَسَطتُ ذِرا عَیَّ إلیهِ بِعَقوَةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            وَ وَحدَةُ صُنعِ العالمین لَحُجَّةٌ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        عَلَی الواحِدِ الحقِّ الحقیق بِوَحدَةٍ

عَلی وَحدَةِ التَّدبیرِ غیر الرَّویَّةِ                                                                                              عَلی وَحدَةِ التَّقدیرِ عین الرَّویَّةِ

-----------------------------------437-------------------------------------------

فتوحیدُهُ الحقُّ الحقیقیُّ ناطقٌ                                                                                                                    بِوَحدَتِهِ الشخصیَّةِ الصَّمَدیَّةِ

بِوحدتِهِ القُدسیَّةِ الأَزَلیَّةِ                                                                                                                     بِوَحدَتِهِ الجَمعیَّةِ الأَوَّلیَّةِ

بِوَحدَتِهِ فی حَضرَةٍ باطِنیَّةٍ                                                                                                                                     بِوَحدَتِهِ الکَونیَّةِ المظهَریَّةِ

تَجَلّی عَلَی الآفاق و الأنفُس معا                                                                                                   فَلَیسَت سِوی آیاتِهِ المُستَنیرَةِ

وَ تَوحیدُهُ أفنَی الذَّوات بِرأسِها                                                                                                           وَ فی المَحقِ طَمسٌ ثُمَّ مَحوٌ بِرُتبَةٍ

اِذا لم یَکُن غَیرُ الوُجود فَمَن سواه                                                                                                    فَلَیسَ سِوی نور الوُجود بِبُقعَةٍ

وَ قَد ساوَقَ الحقُّ الوجودِ تَصادقاً                                                                                                  وَساوَی الوُجود الواحَد فی الحقیقةِ

وَ قَد عبّر و اعنه بعقلٍ و وحدةِ                                                                                                     و قد افصحوا اعنه بعشقٍ و نقطةٍ

و للنّاس فیما یعشقونَ مذاهبُ                                                                                                    خلیقتهم تحکی اختلاف السَّلیقةِ

و ما زارتِ العینان غیر رُوائِهِ

اریکته کانت سویداءَ مُقلتی

و ما لجمود العین حقّ الزّیارةِ                                                                                                       وَ یا صاحِ طَهَّرها باجراءٍ دَمعةٍ

-------------------------438----------------------------------------------------

و مَن هو اَوّاهٌ مُنیبُ فَاِنَّهُ                                                                                                                              خلیلُ الآلهِ صادقُ الودِّ خُلَّتی

و باذلَّوقِ اِن شاهَدتَهُ  کُنتَ صادقاً                                                                                                 و کَم ضَلَّ مَن ظَنَّ الوصولَ بِفِکرَةٍ

وَ انّی لکَ الإعرابُ عن وصفِ ذاتهِ                                                                                وَ لَمّا تَذُق مِن کَأسِهِ نَحوَ جُرعَةٍ

و من لم یَذُق ما ذاقَهُ العاشِق الوفیّ                                                                                                  فَمِمَّن تَردّی فی هَواهُ بِسَقطةٍ

وَ لا یُوصَف۫ هذَا الوُصول۫ بأل۫سُنٍ                                                                                               و قد أخرَست۫ عن وصف ذاک وَ کَلَّتِ

قدِ اض۫طربَ العقلُ مِن إبناءِ سِرِّهِ                                                                                                          وَ قد نَطَقَ ال۫قلبُ بِعَجزٍ و ذِلَّةٍ

وَ مَا ال۫قَلبُ إلّٰا بالتَّجَلّۑ تَقَلَّبُ                                                                                                       مَلِ ال۫عقلُإلّٰا فی اع۫تِقالٍ بِعُل۫قَةٍ

و فی القلب طوراٌ بعد طورٍ بَوارقُ                                                                                                    تَلُوحُ ضیاءً فوقَ یُوحَ ال۫مُضیئَةِ

و یَتَّسعُ بالعلم مِن صُنع ربِّهِ                                                                                                         فَلَیسَ وعاءً مثل ببیتٍ و صُرَّةٍ

و قد وسع الحقُّ فما ضاقَ عن سواه                                                                                           فلا یغفل عن حضرةٍ عندَ حضرةٍ

و اوعیةٌ تلک القلوب فخیرها                                                                                                       لَقَلبٌ هو أوعَیالقلوب المُنیرةِ

و قد ثٰار قلبۑ من خفایا سریرتۑ                                                                                                    و قد طار عقلی من خبایا طَویَّتۑ

-----------------------------439---------------------------------------------------

و اَنّیٰ لک ال۫خُب۫رُ بحالی و أنَّما                                                                                                        تَریٰ جُدَّتی لَس۫تَ تَریٰ ما بِلُجَّتۑ

و کیفَ اثیرُ ما بسرّۑ فَانَّما                                                                                                          دفین إلٓهی ذمَّتۑ او مذمَّتۑ

وَ یا حَبَّذٰا نارُ ال۫مَحَبَّةِ أحرَقَت۫

أنٰانِیَّتۑ مِن جَذبَةٍ بعدَ جَذبَةٍ

وَ قَد۫ أض۫رَمَت نارُ الصّبابة فی الصّبیٰ                                                                              هدایا ال۫جُنونِ بَی۫نَ قَو۫مۑ و صُبتۑ

صبٰابة من قد کان سِرّۑ سریرَهُ                                                                                                   فصٰاح بسِرّۑ صَی۫حَةً بعدَ  صَی۫حَةً

و مٰا ذقتُ فی دهری مِن انواع لَذَّةٍ                                                                                                  فلا تعدِلُ معشار اوقاتِ خَلوتۑ

مضی الَّیلُ فی النَّجوی و شکوی غریبِهِ                                                                             و کان الصَّباحُ لُم۫عَةً فَوقَلُم۫عَةٍ

و فی لُجَّةِ الَّیلِ الذّکاءُ تَلَألَاُت۫                                                                                                        وَ قَد جَرَتِ الأنهارُ مِن قَلبِ صَخ۫رَةٍ

و قد نَوَّرَ الرُّوحَ أنین لَیالِیٰا                                                                                                                               و قد طَهَّرَ السرَّ دُمُوعُ کریمَتی

مُدٰاوِی الکلوم کانَ ذاک الأنینُ لی                                                                                                  أنیناً لَقَد۫ أنَّ الطُّیورُ بأنَّتی

و نِع۫م الأنینُ کانَ فی الدَّهرِ مونسی                                                                                            فصرتُ من أشباح الأناسِ بخیفَةٍ

---------------------------440-------------------------------------------------

أناسٌ کنسناسٍ وحُوشٌ بهٰائِمُ                                                                                                        أضَلُّ من الأنعٰام دونَ ال۫بَهیمةِ 

و لو کُشِفَ عنک الغِطاءُ لتُب۫صِرُ                                                                                                      سِبٰاعاً ذِئاباً أو ضِبٰاعاً بغَی۫ضَةٍ

و أُفٍّ لدهرٍ ما تری فیه آنِساً                                                                                                          و لم ألف فی دهری الیفاً لِعِشرةٍ

و یا حسرتٰی لیس لنا صوب مَخلصٍ                                                                                               سوی أن ندین الحق دین التَّقیَّةِ

ترکتُ سواهُ لُقیَةً من لقائِهِ

و قد اُکرَمَ المعشوق نُج۫حَ عَزیمتی

هَدٰانی إلی وٰادِی ال۫وَلایةِ بعدَ مٰا                                                                                                     رمانی عَن أوطانی و سُکّانِ بَل۫دَتی

یُضِلُّ و یهدی من یشاء بملکِهِ                                                                                                      و ما اسمٌ من الاَسماء قطُّ بعُطلَةٍ

و لیس بجبرٍ او بتفویضٍ اِنّ ذا                                                                                                       علی وفق الاَعیان الثوابتِ ثَبَّتِ

و لمّا رءٰانی لیس لی مونسٌ سِواه                                                                                               تَرَجَّمَ بی جٰاء أنیساً لِغُربتی

ترکتُ سِواهُ فی هَوٰاهُ بِلُطفِهِ                                                                                                       و فی الکَس۫رِ جُب۫رانٌ و فی ال۫جَبرِ لَذَّتی

إذا کانتِ النّفسُ سِراحاً من الرّدیٰ                                                                                                ففی صُق۫عِهٰا نارُ ال۫هویٰ قَد۫أُنیرَتِ

------------------------------441----------------------------------------

بِسرِّ الحضورِ نورُ الأنوارِ کٰا منٌ                                                                                                      و حول المُوٰافٰاةِ بدائِعٰ حِک۫مَةٍ

و طُوبٰی لِمَن۫ وٰافَی الحضورُِ وفاتَهُ                                                                                                                 و لیس یُوازیهِ الوَفاة۫ بِغَی۫بَةٍ

و لَمّا بَدَت أنوارُ طوبٰاهُ فی حماه

فقد طارتِ النَّفسُ الیهِ بسُرعةٍ

و مَا الکسبُ إلّٰا قَطرةٌ بعدَ قَطرةٍ                                                                                                     و مَا الفَض۫لُ الا سیبُ بحرٍ بِنَح۫لَةٍ

فقد قادنی لطفُ ال۫إلٓه إِلَی ال۫حِمیٰ                                                                                                علی صِغَری حمداً لَهُ من منیحَةٍ

مطایا عطایاه نفوسٌ تطهَّرتُ                                                                                                           من اَدناسِ الاَرجاسِ بِوهَبٍ و همَّةٍ

إذا لم یک السرُّ نقیّاً من الشّقاء                                                                                                  فما لِلشَّقیِّ مِن ثیابٍ نقیَّةٍ

یُوَسَّعُ رزقُ ال۫عبدِ ما کانَ طاهِراً                                                                                                         بِذٰا جٰاء نصٌّ مِن نصوصٍ صحیحةٍ 

تَجَنَّب۫ عَن۫ أرجاس الهوٰاجِسِ کلّهٰا                                                                                                    تَوَکَّل۫ عَلیٰ مَن ذاتُه الکُلَّ عَمَّتِ

وَ من عٰاشَ فِی ال۫أَتوُّنِ طُولِ حیٰاتِهِ                                                                                                 فهل یُدرِکُ ال۫عَی۫شَ بِسٰاحةِ رَو۫ضَةٍ

    و مٰا لَم یک المطلُوبُ للِطّٰالِبِ بَدیٰ                                                                           فأینَ إلَی ال۫مطلوبِ کان بِنُجعَةٍ

---------------------------442------------------------------------------------

و مَن لم یکُن وجهُ الحبیبِ تجٰاهَهُ                                                                                                 فَلَی۫سَ وجیهاً عند اهل ال۫محبَّةِ

و هَل وِجهَةٌ فی غیرِ عِزّ تجٰاهِهِ                                                                                                        و هَل عِزّةٌ فی غیرِ قربِ المَودّةِ

و بالحبِّ ال۫أعیٰانُ ان۫جَلَت فی شجونها                                                                            شجُونٌ تراهٰا غَم۫رَةً إِث۫رَ غَم۫رَةٍ

و فی سِرّ غیبِ الذّاتِ الأعیان غابتِ                                                                                             قَدِ ارتَجَفَت۫ بالعشقِ أنحاءَ رَج۫فَةٍ

و لو لا بُرُوق الحُبَّ  ما صٰاح صٰائحٌ                                                                                                     و لا حَبَّةٌ کانَت۫ تَلوح بِمَن۫بَتٍ

و لو لا شُرُوقُ العشقِ ما لاح کوکبٌ                                                                                             وَ ما الفُل۫کُ تَج۫ری أو تدور کَفل۫کَةٍ

  و لمّٰا ترکتُ الخلقَ طُرّاً وَجَد۫تُهُ  

بدی الشّمسُ و الخلقُ نظیرُ الأشِعَّةِ

لقد سُرَّ سِرّی من سَنٰاوجهِهِ السَّنیّ                                                                          عَلٰی ما بدٰی لی فی رُقادی و یَقظَتی

و إنّ مِیٰاهَ ال۫أَب۫حُرِ لَو۫ تَرٰاکَمَت                                                                                                              لَمٰا هی ممّٰا تطفِیءُ حَرَّ لَو۫عَتی

و لو لا انکِسٰارُ القلبِ ما یُع۫بَأُ بِهِ                                                                                           وبالإِ انکِسٰارِ کان من خیر عی۫بَةٍ

لَنا ما رُزِقنٰا مِن۫ قُلوُبٍ کَسیرَةٍ                                                                                                       لَکُم ما رُزِقتُم مِن۫ عِقارٍ وَ ضَی۫عَةٍ

---------------------------443----------------------------------------------

و کیف أبُوحُ مٰا بسرّی و أنّما                                                                                            لسانُ الحروفِ الرّاقماتِ بِلُکنَةٍ

و مٰا تنفع أسماءُ الاسماءِ وح۫دَها                                                                                                                                                                                                                                                                                    إذا لم تکن أسرار الأسماءِ مُکنَتی

إذا ما أتیتَ راحماً لِزیارَتی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      تَشَمَّ نَسیمَ الحُبَّ من رَوضَ تُر۫بَتی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            و فی الصَّمتِ نُطقی إنَّ ذا مِن عجائب

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              و فی غضّ عینی رُؤیتی فی رَویَّتی

و فی الذّکرِ اُنسی ثم فی الاُنسِ ذِک۫رُهُ                                                                                                                                                                                                                                                                                                 تَسَل۫سَلَ ذاک الدَّورُ یَو۫می و لَی۫لَتی

و لستُ اری الانسانَ غیر دعٰائِهِ                                                                                      جناب الإٓلهِ لحظةً لِف۫تَ لحظةٍ

تُصَلّی له سبحانَهُ لَس۫تَ شٰاعِراً                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      کما أنّ الاشباحَ و الأرواح صَلَّتِ

یُمیتُ و یُحیی کُلَّ آنٍ نُفُوسَنٰا                                                                                             کَذاک إلیهِ نرجِعُ کلَّ لَم۫حَةٍ

تجدّدُ أمثالِ العوالِمِ کلِّها                                                                                                          عَلٰی هیأةٍ موزونةٍ مستدیمةٍ

تجدّدُ أمثال علی حفظ نظمهٰا                                                                                                  بدائعُ صُنعِ اللهِ فی کلَّ بِد۫عَةٍ

مَتیٰ غابَ حتّٰی اُط۫لُبَ الهادی إلیه                                                                                                و مَا الهادی إلّا جِلوَةٌ منه جَلَّتِ

---------------------------------------------------444-----------------------------------

خِفاهُ ظُهورٌ فی الظُهور خفائُهُ                                                                                                      و فی قُربهِ بُعدٌ و فی البُعدِ قُربَتی

و مِن دَأبِهِ أن یَظ۫هَرَ ثم یَختفی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    و فی القبضِ و البَس۫طِ مُفادُ عقیدتی

و فی القبض بسطٌ ثم فی البسط قبضُهُ                                                                                                                                                                                                و ما البسطُ و القبضُ سوی بسطِ قَب۫ضَةٍ

قضاءٌ و قرآنٌ و قبضٌ تَرادَفت                                                                                                       ففِی القَدَرِ الفُرقانِ أنحاءُ بَس۫طَةٍ

ففی الرّوح قبضٌ ثم فی القلبِ بسطُهُ                                                                                           و ما بِالتَّجٰافی صورةٌ مّٰا تَسَرَّتِ

یُمَثَّلُها صُق۫عُ خیالِکَ بعد ذا                                                                                                      یُجَسَّمُها فی الطبعِ طابعُ هیئةٍ

و ما هو قرآنٌ فجمعٌ و بٰاطِنٌ                                                                                                   و مَا الجَمعُ إلّا الحکمُ فیهِ بُرمَةٍ

و ما هو فرقانٌ فشرحٌ و ظاهرٌ                                                                                                               و ما هو تفصیلٌ فَمَرهونُ کثرةٍ

و من کان عن روح الکتاب بِمَع۫زِلٍ                                                                                                                فَما ان۫تفع مِن شَدَّ حرفٍ و َ مَدَّةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            هو الصَّمدُ الحقُ أی الکلُّ وحدَةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            هو الأولُ فی آخِرِ ال۫آخِریَّةِ

هو الصَّمدُ الحقُ فلا ثانِیَ لهُ                                                                                               فما الشبهةُ تُرویٰ عَنِ اب۫نِ کُمُونَةِ

----------------------------445-----------------------------------------------

و معناهُ لا جَو۫فَ لهُ فَهُوَ مُص۫مَتٌ                                                                                               کما فسُرَّ مِن۫ أهلِ بیتِ النُبوِّةِ

فما ذرّةُ إلّا حیوةٌ تجَسَّمَت                                                                                                       وسٰائر الأوصٰافِ کذاک بِجَمَّةٍ

فصٰارَ السّویٰ غیرَالسّویٰ غیرَ أنَّهُ                                                                                                         شئُونٌ و آیاتٌ لِذاتٍ فریدَةٍ

فَمَن۫ هو مَعلولٌ و مَن هو علةٌ                                                                                                لَدَی الصَّمدِ الحقِّ الوحیدِ بَسطوةٍ

و قد کانتِ الدنیا غَروراً لِأهلها                                                                                                            لِمٰا أنّها تَغتا لهُم أیَّ غِی۫لَةٍ

فتُوهِّمُهُم أنّ السَّمٰواتِ وَ الثَّریٰ                                                                                                                                                                                                                                                                                                               و ما فیهما فی الکونِ مما استقلَّتِ

اذا جاءَ هُم کشفُ الغِطاءِ فأنّما                                                                                                    عِیاناً رَأوا قد کانوا فیه بغفلةٍ

متٰی طَلَعَت شمسُ الحقیقةِ تفضحُ                                                                                                                                                                                                                                                                                                 خفا فیشُ مٰا فی ظلمة اللیل خَفَّتِ

و هل أنتَ إلَّا الرّوح و الجسم و القُویٰ                                                                                                                                                                                                              و هل أنتَ إلا وحدةٌ فی الکثیرةٍ

فما أنتَ إلَّا واحدٌ ذو مراتب                                                                                              تری ذاتَکَ مرآتَهُ قَد۫ تَجَلَّتِ 

ولابدّ من فرقٍ کشئٍ و فَی۫ئِهِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  و لیس کَمَی۫زِ الشئِ و الشئِ فاث۫بُتِ

  هو الصَّمدُ الحقُّ کذاک کتابُه                                                                                                                                                                                                                                                                                                         و ذا الحکمُ فاق الشمس عندَ الظهیرةِ

----------------------446----------------------------------------------------

کذاک النبیُّ الخاتمُ فی النبوّةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             هو الصَّمدُ هل کنتَ من اهل دُر۫بَةٍ 

محمّدٌ المبعوثُ ختمُ النبوّةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           کذاک کتاب اللهِ من غَیرِ لُب۫سَةٍ

هو المعجزُ الباقی من دین أحمد                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   هو نورُهُ المُنجی من کلّ نِق۫مَةٍ

و الإعجازُ بالأسلوب أو بالفصاحةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      أو الأمرُ فی ذاک عَلٰی نحوِ صَر۫فةٍ

و معجزهُ الباقیُ مِن فِع۫لِهِ تَرٰی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        بِیَث۫رِبَ مِن تعیینِهِ سمتَ قبلةٍ

بِلا شاخِصٍ أو جَد۫وَلٍ مِن جداول                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              بلا ربعٍ اُسطرلابٍ أو أیّ صَنعةٍ

ولکن بِنور اللهِ من یثرب رَأیٰ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             مَعَ البُعدِ بیتَ اللهِ یٰاحُس۫نَ رُؤ۫یَةٍ

فقامَ إلی المیزابِ مِن أمر ربَّه                                                                                          تَعَیَّنَ سمتُ القبلةِ فی مدینةٍ

الی الآنَ هذا المعجزُ کان بٰاقیاً                                                                                              و فی ال۫خَو۫ضِ فیهِ ما لَنٰا مِن وجیزَةٍ

فلیس نبیٌّ بَع۫دَهُ فَمَنِ ادَّعٰی                                                                                                  هُوَ ال۫مُتَنَبیُّ بِلٰطَمثِ ریبَةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            عَلٰی قَدرِ وُس۫عی کٰانَ قرانُهُ معی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            فلا خوف من شرّ النفوسِ الشریرةِ

--------------------------------447---------------------------------------------

إذ کان بیتٌ اُصفَرَ من کتابِهِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             فلیس ببَیتٍ بل وِجٰارُ ضُبُوعةٍ

ویٰا مَن أراد الإعتلاءَ إلَی ال۫عُلٰی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      فَطوبٰی لِذاتٍ وَ هی۫ ذاتُ عُلِیَّةٍ

فلو لم یکن فینَا القبولُ إلَی ال۫عُلٰی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    لَمٰا کانَ قرآنُ الرسولِ بِقُد۫وَةٍ   

و حیثُ بَدٰا فینا العروجُ  إلَی الذُّریٰ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 لَنٰا فی رسولِ اللهِ تحثیثُ أُس۫وَةٍ

تَفَقَّه۫ بِمٰا قد فُصَّل فی النبوّةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          علیک بما أُهدیکَ من غیرِ مُهلةٍ

نبوّةُ مَن کانَ مِن اللهِ مُر۫سَلاً                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     هی الخاصّةُ المقرونةُ بالشریعةِ

و أخریٰ لمَن کانَ مِن أهلِ ال۫ولایةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     هی العامَّةُ فی کلَّ عصرٍ و دَو۫رةٍ

و قد ختم الأُلٰی ظهورً بأحمد                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  محمّدٍ ال۫محمودِ مِن ربّ العِزّةِ

و أما بُطوناً فهو عینُ النبوّةِ                                                                                                        به یستنیرُ أُمّةٌ بَعدَ أُمّةٍ  

و کلُّ نبیٍّ کانَ من قبلُ یَس۫تَضی                                                                                                 بِمِشکٰوةِ عَی۫نِ الرَّحمةِ الأحمدیَّةِ

فمَن۫ أعرض عن منطق الوحی الأحمدی                                                                                             فَمُن۫سَلِخٌ عن فطرةٍ بَشَریّةٍ

و مَن آمَنَ فی غُرَّ نور الوَلایةِ                                                                                                          فقَد۫ خُلّصَ مِن۫ ظُلمةٍ مُد۫لَهِمَّةٍ

--------------------------448----------------------------------------------

و مَن۫ لم یکُن مِن حظِّ عِر۫فانِهِ اح۫تَظیٰ                                                                                              فَمِمَّا اس۫تَلَذَّ مِن أَفانینِ حَظ۫وةٍ  

و مَن۫ لم یکُن مِن ضَو۫ءِ برهٰانِهِ اه۫تَدیٰ                                                                                       فَلَن یُه۫تَدیٰ قطُّ بقَط۫عٍ و بَتَّةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            و مَن۫ اظلمُ مِمَّن عَلَی اللهِ یَف۫تَریِ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            ومِمَّن رسولَ اللهِ آذیٰ بِفِریَةٍ

بأنَّ رسولَ اللهِ مِن۫ بینِ أمَّتهِ                                                                                                            قدِ ار۫تَحَلَ مِن۫ غیر نصِّ وَصیَّةٍ

و لو لم یکن غیر الغدیر لقد کَفٰی                                                                                               لِمُس۫تَرشِدٍ وَه۫وَ من أهل ال۫حَمیَّةٍ

فکیفَ نُصُوصُ ال۫فِر۫قَتَینِ تَوٰاتَرت۫                                                                                                    بمث۫لِ الغدیر فی جَدیرِ الخَلیفةِ

ألٰا و علیٌّ کٰانَ یُع۫رَف بِال۫وَصیِّ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             بأخبٰارنَا ال۫مَو۫ثُو قةِ ال۫مستفیضةِ

و أنت ترٰی بینَ سنام الصَّحابَةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                           هو وحدهُ کانَ بِهٰذِی ال۫خصیصَةِ

عَلٰی مٰا هو ال۫معمولُ بینَ الجماعةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                             فحٰاشٰایَ عن بَحثٍ عنِ الأفضَلِیَّةِ

لِأنّ القیاسَ صحَّ فی ما تجانَسَت                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 و أیُّ جِناسٍ بینَ نورٍ و ظُل۫مَةٍ

و مَن۫ هُمُو أعرٰابٌ من النّٰاسِ و ال۫وصیّ                                                                                                                                                                                                                                                                   فیرتَجزُ فی الفضلِ عندَ السَّقیفَةِ

--------------------------449----------------------------------------------

إذا کٰانَ جمعٌ کلّهم أهلُ العصمةِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               لَصَحَّ الحِوارُ عند ذٰا بِال۫فَضیلةِ

فَیُوزَن۫ اُولوال۫عَز۫مِ و المرتضیٰ علی                                                                                    بأنَّهُمُو من کانَ أولٰی بِخِلّةٍ

وَ أَدَبَّنَا ال۫قُرآنُ فِی الأفضلیَّةِ                                                                                               فَفِی الرُّسُل أو فِی النبییّنَ حُجَّتی

علیٌّ إمامُ الکلَّ بعدَ نبیِّنٰا                                                                                                 عَلَی الکلَّ فی کلَّ صفاتٍ سنیَّةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            و مَن۫ أَظ۫لَمُ یٰا قَومِ مِمَّن قَدِ ادَّعٰی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            إمامةَ دینِ اللهِ مِن۫ غیرِ عِص۫مَةٍ

وَ مَن۫ کٰانَ فِی ال۫أمسِ علی الظُّلمِ نالَه                                                                                                مِنَ الیومِ عهدُ اللهِ یٰا مِن ظلیمَةٍ

و لابُدَّ لِلإسم الآلهِ مِنَ الّذی                                                                                                               نُسَمّیهِ کوناً جٰامِعاً فی الرَّقیمَةِ

هو القلب بالإطلاقِ فی کلّ عٰالمٍ                                                                                                                                                                                                                                                                                                               هُوَ الشمسُ فی الآفاقِ عند البَصیرةِ

وجودُهُ لطفٌ فی نِظامِ ال۫عَوٰالمِ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         وَ لَن۫ تَخ۫لُوَ الأرضُ مِن أنوارِ حُجَّةٍ

بذٰا حَکَمَ ال۫عقلُ بِبُر۫هانِهِ السَّنیّ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          و اُل۫سِنَةُ النَّقلِ عَلٰی ذاکَ دَلَّتِ

ألا إنَّه-والعصرِ-مِن۫ صُل۫بِ ال۫عَس۫کریّ                                                                                                                                                                                                                                                                                سَلیلُ رسولُ اللهِ و اب۫نُ الأئمَّةِ

------------------------450------------------------------------------------

م ح م د المهدیُّ بالحقِّ قٰائِمٌ                                                                                                  بِذٰاکَ اعتِقای مِن۫ عُلُوقٍ نَفیسَةٍ

بِذٰاکَ اعتِقادی عن صمیم معٰارفی                                                                                        معٰارفِ مٰا فی لُجَّتی و سَفینَتی

علیک بِدُرٰ۫جِ الدُّرّ نَه۫جِ الوَلٰایَةِ                                                                                               لِمٰا فیهِ مِن۫ أس۫رارِهِ ال۫مُس۫تَسِرَّةِ

بِذٰاکَ اعتِقادی مِن صفایا أدلَّتی                                                                                        بلا دخلِ تقلیدٍ و رسمٍ و سُنَّةٍ

و أشهد۫ باللّهِ علٰی ما عقیدَتی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              بِلا ریبِ وسواسِ بِلا شوبِ شُب۫هَةٍ

بِذٰاکَ اعتِقادی مِن عَطٰایا جنابِه                                                                                                                                                                                                                                                                                          و خیرُ العَطٰایا للنُّفُوسِ السَّعیدَةٍ

علی ما هَدانَا اللهُ جَلَّ جَلٰالُهُ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               لَهُ الحمدُ ثمَّ الحمدُ مِن غیرِ فِترةٍ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            تَصَفَّح۫تُ أو۫راقَ الصَّحائِفِ کلَّها

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 فَلَم۫ أرَفیهٰا غیرَ ما فی صَحیفَتی

اَمِن مثلها نورٌ بسیطٌ تَوَحَّدَت                                                                                                               بِشَئٍ اذا قد واجَهَت۫هُ لبُغ۫یَةٍ

تَجَرُّدُهٰا مِمّٰا هِیَ لِلطَّبیعَةِ                                                                                                 یُفیدُ بَقٰاءَ النَّفسِ لِل۫أََبَدِیَّةِ

یُحِبُّ ال۫بَقٰاء کل شیءٍ بِسُوسِهِ                                                                                                فأصلُ ال۫بَقاءِ ثابِتٌ بال۫بَدیهَةِ

----------------------------451----------------------------------------

دیوان قسمت پنجم بخش 1

--------------------------------------405--------------------------------------

------------------------------برقی از طلعت جانانه---------محرم1409=شهریور67

مژدگانی که دلارام به دیدار آمد                                                                بارها برده دل و دین و دگر بار آمد

با همه پرده بر پرده چه بی پروای                                                            کاین چنین ساخته بی پرده پدیدار آمد

عقرب و قوس قرین و مه و مهرش بقران                                               تیر ناوک به کمان در پی اشکار آمد

گوهری با همه نقّادی خود در کارش                                             گوهری را سره دیده است و خریدار آمد

گفت اینها همه دُر چیست که در دامن تو است                             گفتم از لعل جگر دیده دُرَر بار آمد

خال هندوی تو را دل به عبث کرد هوس                                                  لیک در چاه زنخدانت گرفتار آمد

گفت بی سوز و گدازت نبری راه به دوست                                                  که نه هر سنگدلی قابل دیدار آمد

نو گل پرده نشین را نگر ای باد صبا                                                                        پیرهن چاک زد و شاهد گلزار آمد

مدّعی و سخن از گوهر یکدانۀ عشق                                                                           او که خر مهره شناس است به بازار آمد

دُرج اسرار الهی دل آنآگاهی است                                                                  سِر نگهداشت اگر تاج سرِ دار آمد

---------------------------------------------406-----------------------------------------

برقی از طلعت جانانه درخشید وحسن

از سر شوق و شعف باز به گفتار آمد

--------------------------------------------گنجینه -----------------------------آذر1364ه ش

سینه آن گنجینۀ قرآن و فرقانست وبس                                                             سینۀ سیمینه   سرخیل خوبانست وبس

نغمۀ عنقای مغرب آید از آنسوی قاف                                                  مشرق شمس حقیقت قلب انسانست وبس

قرصۀ مهر ومه اندر عرصۀ کیهان دل                                                                             روشنیّ شعلۀ شمع شبستان است و بس

غرقۀ دریای نور وحدت اندر کثرتش                                                               هر طرف رو آورد بر روی جانانست و بس

سرّ سالک از فروغ آیت الله نور                                                                    مطلع انوار عرفانست و برهانست و بس

عاشق شوریده خود جز جلوۀ معشوق نیست                                                                     در دو عالم بر سر این سفره مهمانست و بس

روضۀ رضوان رضای شیر اندر سلسله است                                                                                           کار ما با کاردانی جهانبانست و بس

وحدت تدبیر وضع دائم سمع الکیان                                                       نظم موزون نظامی عین میزانست و بس

-------------------------------------407-------------------------------------------

سایۀ سیمای زیبای دل آرای نگار                                                                         اینچنین بر بوم و بر پیوسته تابانست و بس

ماء دافق کون جامع از غمایش تا عماست                                                         لوحش الله عقل در این نکته حیرانست و بس

دیدگان برزخیت تا نگردیدند باز                                                               ادّعای عاشقیت بحت بهتانست و بس

از پریشان روزگاری حسن بشنو که وی

سر خوش اندر مجمع جمع پریشانست و بس

--------شراب طهور محمّدی----------------------اواخر ع1   1408ه-----

ای دل بیا به گلشن صدق و صفا رویم                                                               بی کبر و بی ریا بسوی کبریا رویم

از ساقی شراب طهور محمّدی                                                                                                   پاک از تعلّق دَنَس ماسوا  رویم

از هرچه جز هوای خدایست وارهیم                                                                  سوی سعادت ابدی بی هوا رویم

از عشق و عاشقی سخنی بر ملا کنیم                                                              بی عشق و عاشقی حقیقی کجا رویم

حبّ بقا که در دل اشیا سرشته اند                                                             خوش آن که در لقای فنای بقا رویم

----------------------------------------408--------------------------------

زین دیو و دد بصورت انسان شهر و ده                                                                                          در بارگه قدس ولیّ خدا رویم

از شرّ شیخ نجدی جرثومۀ حسد                                                                                                اندر پناه خالق ارض و سما رویم

بیگانگان کجا و در آشنا کجا                                                                                               بیگانه شو که تا به در آشنا رویم

گاوان خوش علف بچرانید در شعف                                                                              گر آدمی بیا ز چرا بی چرا رویم

چون چاره جز که سازش با روزگار نیست                                                 به آنکه با تحمّل و صبر و رضا رویم

شیطان که جزءِ عالم ومربوب آدم است                                                         یا رب عنایتی که ز چنگش رها رویم

حُسن نهاد از حسن و از عدو عناد

از لطف دوست بی غم از این ماجرا رویم

------------------------------کعبۀ عشق----------------------------

باز از یاد تو در سوز و گداز آمده ام                                                                             به گدایی به سر کوی تو باز آمده ام                            

چه مرادی که مریدی چو تو نادیده کسی                                                چه مریدی که ز نازت به نیاز آمده ام                            

 

 

 

-----------------------------------------409---------------------------------------

تو که نزدیکتر از من به منی میدانی                                                                        که من خسته دل از راه دراز آمده ام                 

 همه جا کعبۀ عشق    است و من از دعوت دوست                                          تا بدین کعبه در خاک حجاز آمده ام                

سمت رندی خود را به دو عالم ندهم                                                                که نه چون شیخ ریا شعبده باز آمده ام                

برگ یا سان من امید عطا پاشی تو است                                                               از خطا پوشیت ای بنده نواز آمده ام                

در سیه چال فناذشش جهتم جال بلا                                                                        زان نشیب از کرم تو به فراز آمده ام                

سفرۀ رحمت گستردۀ تو خواند مرا                                                                                   بر سر سفرۀ بازت به جواز آمده ام                

طاق ابروی تو ام حاجب ذاتست و صفات                                                          که به محراب عبادت به نماز آمده ام                

پرده افکنده هزاران و چه بنمود و نمود                                                              که در این پردگی خلوت راز آمده ام                

طایر قدسی ملک و ملکوتست حسن

حیف چون صعوه که در چنگل باز آمده ام                

-----------------------------------------410--------------------------------------

در وصف نصوص حکم شرح بر فصوص فارابی گفته ام

به اسم الهی قلم زد رقم                                                                                                           نصوص حکم بر فصوص حکم

نصوص حکم را موازین قسط                                                                                                           بیابی برایت نه بیش و نه کم

موازین قسطی که صد بار به                                                                                                        ز مرآت اسکندر و جام جم

مر این مخزن معرفت را قیاس                                                                                                                     نشاید به دینار کرد و درم

چه زیبد بنزدیک آب حیات                                                                                            جماد ار چه باشد چو زیبا صنم

مبانیّ آن امّهات و اصول                                                                                                             معانی آن زاد راه اَهمّ

گرانمایه عمرم بسی روز و شب                                                                                       بفکرت بشد تا که شد منتظم

فروزد چو یک گوهر شبچراغ                                                                                                       چو پیش آیدت مشکلات بُهَم

شناسی که ناظر بود اندر او                                                                                                        چه قرآن و عرفان و برهان بِهَم

مفسَّر به تفسیر انفسی اند                                                                                                      دَراری آیات و اخبار هم

---------------------------------------------411--------------------------------------------                                                      

حسن را خداوندگار کریم                                                                                                             چنو یادگاری نموده کرم

که بر طاق مینای گردان سپهر                                                                                      بپاید نماید مُقرنَس عَلَم

که تا رهروان را بود رهنما                                                                                                              به سر منزل بارگاه قِدم

چه آن رهروی را که باشد عرب                                                                                   چه آن رهروی را که باشد عجم

به اسم خداوند در مفتتح                                                                                                                           به حمد خداوند در مختتم

----------------------مهر مهرویان-----------------------------اواخرمحرم1408ه                            

ار نباشد سوز دل دل را چه سودی داشتن                                                                   بهر امّید ثمر باید شجر را کاشتن

سینه می باید بود گنجینۀ اسرار حق                                                                                          ور نه انبانی در او اوهام را انباشتن

نور دانش بینش ذاتست و تو گرد آوری                                                                                           آنچه را عاقبت می بایدش بگذاشتن

مردمی چبود بنزد مردم دانا سرشت                                                                                           پرچم علم و عمل را بی ریا افراشتن

خردلی شر را به خیر محض چون داری روا                                                                                                                                           بدگمانی را چرا در کار حق انگاشتن

--------------------------------------------412----------------------------------------------

مهر مهرویان حسن را دین و آیین است وبس

کفر باشد مهر مهرویان ز دل برداشتن

-----------------------------ما و قرآن ----------------------اوائل محرم1408ه ق

ما و قرآن و تو خود هر دفتری خواهی گزین                              زانکه لا اکراه فی الدّین است حکم عقل و دین

ره بکوی یار بردم بی نشانی از کسی                                         سر بدست دوست دادم در جهانی پیش ازین

دردها دیدم ندیدم هیچ دردی چون فراق                      مر مرا زین درد باشد اشک و آ ه آتشین

وهم ظاهر بین چه داند آنچه را می یابدش                                                                   روح قدسی در مقام قرب ربّ العالمین

بحث مفهومی چه سودی بخشدت بی علم عین                          سایه بینی و ندانی رتبت حقّ الیقین

عقل ره پیمود امّا بزوغ و از افول                                                                  عشق فریادش بر آمد لا احبّ الآفلین

یکدل و دلدار داری در صراط مستقیم                                                           راههای دیگر است  و دیوها اندر کمین

حسن صورت را نگر در صنعت ماء مهین                        هم بصورت آفرین هم بصورت آفرین

----------------------------------------------413---------------------------------------

در رحم بودی جنین و آمدی در اینجهان                                                                        اینجهان با آن جهان هم در مثل باشد جنین

سیر آفاقی چه باشد ار نداری انفسی                                        بی حضور دل چه میخواهی  ز تعفیر جبین

زیج و اسطرلاب و ربع و لبنه و ذات الحلق                                                    یعنی اندر عرصۀ سمع الکیانی ذرّه بین

بعد از این دست من و دامان آن رشگ پری                                     زین سپس چشم من و احسان آن حسن آفرین

با حسن از درد عشق و عاشقی میگو سخن

حیف  باشد  خوردن حنظل بجای انگین

------------------آسوده----------------رجب1406ه ق

لب فرو بسته ای از چون و چرا آسوده                                         دیده بر دوخته ای  جز ز خدا آسوده

در ره دوست فنایی که بود عین یقین                                           سر و جانست چو در دست فنا آسوده

برق غیرت قلق و ذوق و عطش آرد و وجد                   عزلت و غربت و تسلیم و رضا آسوده

آدم آن یوم الهیّ و شب قدر نُبی است                                                       که  غمایست و عمایست و هبا آسوده

------------------------------------414-------------------------------------

شرف نفس گر آلوده نگردد به هوا                                               همه نور است و سرور است و بها آسوده

وادی عشق که یکسر هیمانست و حیا                       آنکه او را هیمان است و حیا آسوده

آرزویی است که گویا نشود روزی ما                                            با تنی چند ز اخوان صفا آسوده

گفتم ایدل مثل منصب دنیاوی چیست                         گفت خاموش که درویش گدا آسوده

رشتۀ مهر و وفا تا نشود بگسسته                                              باش بر عهد اَلَستی به بلی آسوده

بی نیازی تو آورد حسن را به نیاز

به نماز است و به قرآن و دعا آسوده

----------------------------حدیث عشق------------مرداد1367ه ش

همی هوای تو دارم بسر دقیقه دقیقه                                        که در لقای تو دارم سفر دقیقه دقیقه 

بدین امید سر آید شبم که در سحرش                                        مگر به روی تو افتد نظر دقیقه دقیقه 

خیال وصل تو ام ار نبود آب حیاتم                                 فغان ز آتش سوز جگر دقیقه دقیقه 

 

 

 

------------------------------------415-----------------------------------

چه خون دل که خورد باغبان تا که دهد                                          نهال باغ امیدش ثمر دقیقه دقیقه 

چگونه رسم قرارم بود که از رسمت                                            جهان شود همه زیر و زبر دقیقه دقیقه 

چه طلعت است که هر که جلوه اش ببار آرد                  دوباره عالم بی حدّ و مرّ دقیقه دقیقه 

چه ملکت است که با نظم خاص از هر سو                   قوای بی عدد آید بدر دقیقه دقیقه 

هزار مرحله را  پشت سر نهادم و دارم                                        هزار مرحله خوف و خطر دقیقه دقیقه 

دل فگار من و زلف چنبرین نگارم                                  کند حکایت از یکدگر دقیقه دقیقه 

که قدر لذّت سوز و گداز را داند                                                    فتد چو مرغک بی بال و پر دقیقه دقیقه 

بکام دل برسیدن شگفت پنداریست                                            که میزند به تن و جان شرر دقیقه دقیقه 

بطوف کعبۀ عشق است آسمان و زمینش                   چنانکه انجم و شمس و قمر دقیقه دقیقه 

نه ساز عشق که با عقل و نفس دمساز است                            برقص آمده کوه و کمر دقیقه دقیقه 

حدیث عشق اگر خواهی از حسن آموز

که درس عشق نماید ز بر دقیقه دقیقه 

--------------------------------------------416----------------------------------------

-------------------------------------------یا علی ---------------------------------------

قلم از نعمت سخندانی                                                                                             آمده بر سر سخندانی

ز آب کوثر بشست صورت لوح                                                                      بهر تحریر وصف انسانی

که پس از ختم انبیا احمد                                                                                            می نیابی بسان او ثانی

شویم از مشک و از گلاب دهن                                                                   گویم ای نور پاک یزدانی

محور دائرات ادواری                                                                                                   مرکز حکمت و جهانبانی

لنگر کشتی جهانهایی                                                                                                               کهکشان سپهر امکانی

بحر لطف و سخا و ایثاری                                                                                           ابر نیسان جود و احسانی

کوه حلم و وقار و تمکینی                                                                                           سدّ طوفان جور و طغیانی

روح شهر ولایت رجبی                                                                                               سرّ ماه رسول شعبانی

هم که شهرالله مبارک را                                                                                            لیلة القدر با همه شأنی

-------------------------------------------417---------------------------------------------

اب اکوان و ام امکانی                                                                                 طوبی و سدره ایّ و رضوانی

رقّ منشور ماسوی اللّهی                                                                         نور مرشوش عین اعیانی

بر همه کائنات مولایی                                                                                                که ولی خدای سبحانی

همّت عارفان رهواری                                                                 حجّت اهل کشف و برهانی

دیده ام من گدای کویت را                                                                           ز گدایی شده است کمپانی

صورت از خویشتن کنی انشا                                                                      به چهل خانه بهر مهمانی

بر کنی در ز قلعۀ خیبر                                                                                                نه بزور غذای جسمانی

دست پاکت نکرد مسّ او را                                                                         دور اندازیش به آسانی

تا چهل اَرش قذف کرد او را                                                                         همّت و عزم نفس نورانی

کامل آنست اماته و احیا                                                                             یا که قذفی نماید این سانی

او خلیفه است همچو مستخلف                                                 بایدش بود آنچه زو دانی

تا قیامت کم است ار گوید                                                                           کاملی شرح فعل نفسانی

-------------------------------------------------418------------------------------------

مصطفی مرتضی شناس بود                                                      نه چو من طفل ابجدی خوانی

به ملاحت ملیحتر از صد                                                             یوسف مصر ماه کنعانی

به فصاحت هزار بار افزون                                                            از هزاران هزار سحبانی

تو لسان اللّهی که قرآن را                                                         بدرستی لسان فرقانی

قلب یس و سرّ طاهایی                                                                              هل اتی را عطای رحمانی

حلقۀ باب جنّت از حلقش                                                            یا علی آید از ثنا خوانی

سوره نسبت است با قرآن                                                         نسبت تو به جمع روحانی

در میان صحابۀ خاتم                                                                   همه جسم و تو جسم را جانی

فصّ انگشتر ولایت را                                                                 نقش نام تو داشت ارزانی

مصطفی را وصیّ یکتایی                                                            که به عصمت وعای قرآنی

فاطمه آن که بود بنت اسد                                                          کیست فرزندش شیر ربّانی

به قضا و قدر غدیرت داد                                                              حشمت و شوکت سلیمانی

------------------------------------------------419------------------------------------------

کیست جز تو که مولدش کعبه است                                            جز خدا کیست باعث و بانی

باز در خانۀ خدا بینی                                                                   آنچنان ضربتی به پیشانی

اوّلت مسجد آخرت مسجد                                                         مولد آن این محلّ قربانی

گاه توزین وزن انسانها                                                                 آن تو مکیال و آن تو میزانی

تثنیت در امامت است غلط                                                         داند آن را ز عای و دانی

شد خلافت به ظاهر و باطن                                                        قسمت از رسم و راه شیطانی

بهر اسکات خلق نادانی                                                                             گفته آمد ز حلق نادانی

تجزیت را چگونه راه باشد                                                           در صفایای خاص سلطانی

شرط نسبت تجانس است و کجا                                                آن تو و فلان و بهمانی

صاحب عصمت و امامت با                                                           دو سه اعرابی بیابانی

آنچه گفتند وآنچه میگویند                                                          برتر از این و برتر از آنی

در حقیقت ورای تعبیری                                                             درعبارت علی عمرانی

 

 

------------------------------------------------420----------------------------------------

حسن از فیض قدس مرتضوی

نیک بنموده است دُر افشانی

آقایی بنام محمّد قائمی امیری متخلّص به پور کاشف وفّقه الله سبحانه الی مرضاته گرانمایه

نامه ای منظوم حاوی سؤالی چند در اصول عقائد بدین حقیرارسال داشت و جواب آنرا نیز

به نظم متوقّع تود که ما هم امتثال کرده ایم سؤال و جواب هردو در جریدۀ فرید کیهان اندیشه

شماره10بهمن و اسفند1365بطبع رسیده است لذا در دیوان به متن جواب اکتفا شده است و

مفاد سؤالها در اثنای ابیات جواب معلوم میگردد

با نام خدای کاشف اسرار                                                           لوح است و قلم همیشه گوهربار

از علّم بالقلم قلم در وجد                                                           آمد که به روی لوح شد رهوار

عنقاست قلم که ما سوی الله را                                                باقدرت حق گرفته در منقار

ن و القلم از قضای آنسویی                                                        هر دم به نگارش است اندر کار

ن و القلم آمد آمه و خامه                                                           خامه همه نور و آمه اش انوار

نوری که فروغ آن بود انجم                                                          بل آنچه شموس باشد و اقمار

---------------------------------------------421------------------------------------------

آری به مکانت قلم ایزد                                                                               سوگند خورد به خوبی کردار

کار قلم است راز دل گفتن                                                          در کسوت نثر و هیأت اشعار

اعجاز قلم نگر که در صورت                                                         معنی لطیف را کند ستوار

لوح و قلم اند در کف کاتب                                                           زان لوح و قلم مدام برخوردار      

آن لوح و قلم چو آید در نطق                                                       آیند مر این دونیز در گفتار

آن واسطه است و این بود آلت                                                    فرقست میان این و آن بسیار

هر خرد و کلان نشأت دانی                                                         آیات حقایق اند در ادوار              

نازل شود از خزائن عالی                                                                            بیرون ز شماره دمبدم اقدار

هر سر به لیاقتش عطا یابد                                                         افسر به سری و بر سری افسار

هر نقش که روی رقّ منشور است                                             در اوج و حضیض هست در تسیار

یک نقطه مر کتاب تکوین را                                                         اکوان و عوالم است در اکوار

زان حسن و جمال غیب بی عیب است                                       این غنج و دلال گنبد دوّار

--------------------------------------------422-----------------------------------------

این طرفه عجب که گوهر معنی                                                   از دست قلم شده است در رفتار

تدوین قلم به صورت تکوین                                                          طرفه عجب دگر بود ای یار

بر لوح مطهّر دل خاتم                                                                 گنجینۀ علم حضرت ستّار

قرآن که مهین کتاب یزدانست                                                     لوح و قلمش نموده است اظهار

از لوح و قلم پدید آمد آن                                                             دریای پر از حقایق ذخّار

از لوح و قلم است صورت عینیش                                                این صورت کتبیش بدین ابزار

هر دم صلوات حضرت بیچون                                        بر خاتم و بر ائمّۀ اطهار

بر هر تقی و نقی که از آل اند                                                     آنسان که روایتست در اخبار

از ساحت پور کاشف فاضل

شد نامۀ دلنشین او دیدار

از حُسن سریرتش خبر داده است                                               در حقّ من آنچه داشت استظهار

----------------------------------------------423----------------------------------------

ما را است دعای خیر در حقّش                                   خیری که جزا بیابدش اخیار

باید که جواب نامه را دادن                                                          زیرا که ادب مرا کند دادار

در پاسخ پرسش شما ز آغاز                                                       باید که کنم ز خویش استغفار

زان رو که سراب بینی و از دور                                                    آبت به نظر در آورد پندار

زان دل که دچار خواب غفلت شد

گویم که چگونه می شود بیدار

از سرّ حدیث طینت و دیگر                                                          انذار و بیان آن رسد ابشار

از تزکیت خدای سبحانی                                                            بامنطق عقل و صحّت منظار

آنسان که نه جبر هست و نی تفویض                                          بل عبد به فعل خود بود مختار

بنیوش جواب یک بیک را تا

بر صدق مقالتم کنی اقرار

اندر حرم حقایق هستی                                                            از باب وجود خود بیابی بار

-------------------------------------------424-----------------------------------------

زان رو که تو را در عرصۀ هستی                                  دادار بیافرید چون رادار

از هر چه که خواهیت خبر دهد                                    این صنعت حیرت آور فرزار

فربارۀ او نیاید اندر گفت                                                              بر خاک فتد به پای او فرخار

رادار چه جفر جامع خویشی                                                       از خویش نتیجه گیر ای جفّار

خواهی اگر ابن وقت خود باشی                                                 وقتی بگزین و خالی از اغیار

در پیش بنه صحیفۀ نفست                                                         واقرا کتاب نفسک العبّار

در خلقت تو به صورت رحمان                                                       در سورت خود بگفت کالفخّار

اعضاء و جوارح و قوایت را                                                            روح است نگاهدار چون مسمار

عزم و ادب و طلب حضوری را                                      میساز شعار خویشتن هر چار

از غیب و شهادت تو می باشد                                                    هر حرف صحیفه ات دو صد تذکار

هر چند که ار بخوانی یک حرفش                                                گویی که بود جدید و بی تکرار

یک یک ز قوای ظاهر و باطن                                                        توری است که تا بدان کنی اشکار

------------------------------------------------425------------------------------------------

ور نه بهوس شده هدر هر یک                                                                     اندر ره نفس کافر غدّار

در وحدت صنع و حسن تصویرش                                                  از ماء مهین فکر خود بگذار

یک نقطۀ نطفه را چه اطواریست                                                 هرگز به شماره نایدآن اطوار

حدّیقف از برای او نبود                                                                                مجلای اتمّ واحد قهّار

او مرکز و کائنات می گردند                                                                         بر گرد وی همچو گردش پرگار

این نقطه ز نطق علّم الاسماء                                                                    شد ناطق و نیست مثل او دیّار

این ماء مهین سلالۀ طین است                                                                   بالید و بسوی حق شده سیّار

سیمرغ شگفت روضۀ رضوان                                                      گردید و بسوی حق شده طیّار

سیمرغ چنینی و بدن وُکرش                                                                      کانرا بنموده است استیکار

گویا که نباشداین نظر لایق                                                                         نسبت بدهی به مرغ بو تیمار

این نطفه قلمزن و سلحشور است                                                             نجّار و مهندس است یا معمار

زین نطفه هر آنچه زین نمط گویم                                 گفته نشده است عشری از اعشار

---------------------------------------------426-----------------------------------------

در صنعت برّو بحر این نطفه                                                                         در فکر برو به خلوت اسحار

آنگاه به صنع صانعش سازی                                                                        برپای نما چو مرغ موسیقار

علم است و عمل غذای انسانی                                                                               علم وعملی که نور بدهد بار

از صمت و سحر وقار و نور آید                                                                                                                                                                                                                                                                   آنسان که حضوری آید از اذکار

اندر ره دوست هر چه پیش آید                                                                                                                                                                                    با همّت و عزم بگذر و بگذار

در نزد خرد نه شخص انسانست                                                                                                                                                                                حیوان علیف و سر خوش نشخوار

در اسم یکی و در مسمّایند                                                                        بیوار فزون به قوّت بیوار

بنگر که سه جعفرند در صورت                                                     از کاذب و صادق و دگر طیّار

                                                                توحید حقیقتی است یکتایی

جز او نبود ز دار و من فی الدّار

بینی که ورای کثرت موهوم                                                        جبر است دروغ و خوار و بی مقدار

جبر است و یا که حرف افسانه است                                                          افسانه نوشته اند در طومار

--------------------------------427-------------------------------------

حق است شئون کلّه فی شأن                                                                   خود فاطر و منفطر بود معیار

اغصان شجر به انفطار از اوست                                                  اوراق بر این قیاس و هم انوار

یک شخصی و از شمار بیرونی                                                                   ور نه کثرات خویش را بشمار

بر گو که کدام یک بود مجبور                                                                       با وحدت شخصی تو ای سرکار

حق جابر و آن دگر بود مجبور                                                                       پس وحدت حقِّ حق شده انکار

جبر است ز کاج بودن دیده                                                                          از نقش دوم که بیند آن بیمار

در مغنی قاضی عبد جبّار است                                                                   میداشت معاویه بدان اصرار

تا خلق خدای را فریبد از                                                                             این گونه کلام زشت ناهنجار

کاین فعل غلط ز من نمی باشد                                                                   باشد ز خدای جابر جبّار

بنمای مشام راوح را خوشبوی                                                   زین دسته گلی که رسته از گلزار

بوی خوش آنچنانه ای بیشک                                                                     شرمندۀ اوست کلبۀ عطّار

ذات صمد است عین اوصافش                                                    در فکرت عرشی اولی الابصار

----------------------------------428-------------------------

پس ذات وجود محض مختار است                                                               این مشت نمونه ایست از خروار

باید به دو اصل عمده پی بردن                                                                     تا وسوسه ها شوند در ادبار

یک اصل به امر حق بود ایجاد                                                                      امری که کسی در او نیابد بار

اصل دگر اینکه فعل را اسناد                                                                       بدهیم به این و آن در اقطار

در نزد خرد تمیز این از آن                                                                            آسان بود و نیابدش دشوار

برخاستن و نشستن است از ما                                                                 اما که به حول و قوّت دادار

از متّقی و وقایه و تقوی                                                                                             گاه ادب آگه است هر سالار

گویم به مثل که نور خورشید است                                                              تابید به جرم تاری دیوار

دیوار دو روی دارد و رویی                                                                            روشن شده است و روی دیگر تار

زی تار پدید آمده است سایه                                                                       اینک بنمای از وی استخبار

کاین سایه ز تست یا ز خورشید است                                                          گوید که همی ز من بود پا دار

خورشید بمن نداده است جز نور                                                 سایه ز من و از اوست نور و نار

----------------------------429----------------------------

هر چند که سایه می نشد ظاهر                                                                 ار نور خور نمی شدی ایثار

سایه است ز جعل بالعرض از خور                                                                بالذّات از او ندانیش زنهار

هر فعل صواب نور حق باشد                                                                       هر سیّئه ظلّ ما است بی اضمار

شر از بشر است ای نکو کردار                                                                   نفس است بسوی هر بدی امّار

خیر است ز حقّ و حمد وی واجب                                                               شر است ز نفس و فرض وی پیکار

پیکار چنان که مات او گردد                                                                          مر دیدۀ صد چو نادر افشار

تفویض چو جبر حرف بیهوده است                                                               شاید که به قول هر دو استسخار

شرک است دویی به نحو استقلال                                                             کفر است چو رأی فائل کفّار

توحید اگر به حق شود کامل                                                                       بر باد رود تمام این افکار

تفویض چو جبر دیده اش کاج است                                              آن راست چپ است و این چپش انگار

آنرا که دو چشم سالم است گوید                                               امری است ورای آن دو در انظار

----------------------------------430---------------------------

چون رنده و تیشه جبر و تفویض است                                          عدل است میان آن دو چون منشار

مر تزکیت خدای را باید

دانی به قیاس با دگر آثار

هر خیر در نظام هستی هست                                                                   آن خیر ز فعل حق کند اشعار

چون نفس براه ارتقا باشد                                                                           در تزکیتش بود به استمرار

هر چیز ز قوّه آید اندر فعل                                                                           از ذات حق است بدون استنکار

دل بسته نمی شود مگر از ما

یعنی که ز فعل زشت ناهموار

انسان که بده است نوع در این سوی                                                          آن سوی به جنس شد بدل هشدار

یعنی که بود خزانۀ سعیش                                                                         بذر خود و زرع و زارع و انبار

کز فعل بد آدمی است در سیرت                                                                                        گرگ و سگ و خوک و کپّی و کفتار

آن زخم زبان شوم زهرآگینش                                                                      در نفس نهفته کژدمی یا مار

----------------------------------431---------------------------------

دیندار نگردد آن فرومایه                                                                              تا هست اسیر درهم ودینار

از کعبه قرب حق بسی دور است                                                                تا قبلۀ اوست آنچه در شلوار

از حیلت عقل چون شده عاری                                                    هر کار کند نه شرمی و نی عار

دنیاست بر اهل دل بدان رتبت                                                                     چون گرسنه ای رسیده بر مردار

نبود غرض اینکه در ره معشوق                                                   بیهوده ز خویشتن شود بیزار

روشن بود این سخن که هر انسان                                                              در عیش ضروریش بود ناچار

جز این که نه همچو عیش حیوانی                                                              غافل بچرد به کوچه و بازار

از طینت مؤمن و دگر کافر

ابرار از آن و زین بود اشرار

سرّیست که اندر آن بود ترغیب                                                   در تزکیت نفوس از اقذار

چون تخم و زمین و آب هر یک را                                                  تأثیر شگفت هست در اثمار

یک تخم دو خاک را همی بینی                                                                   گویی که یکی گل است و دیگر خار

-------------------------------432------------------------------

فرمود خدا زنانتان حرث اند                                                          از طینت و حرث و بذرت این اخطار

پس تخم چو پاک باشد و حرثش                                                  از طینت پاک بذر شد پر بار

ور نه ثمرش چنان سمر گردد                                                      افسانه شود به نزد او انذار

هر چند جواب ما بود هر یک                                                        متنی که نیاز دارد استفسار

لیکن چو توغّلی شود در آن                                                         امّید که نور حق دهد اخبار

توفیق به اعتلای ذاتت را                                                            یابی ز خدای واهب غفّار

محظوظ شوی به نعمت قربش                                                    محفوظ بمانی از هر آزار

از داعی مخلص آملی بنیوش

می باش به کار خویشتن هشیار

----------------------------433---------------------------

در وصف کتابم گنجینۀ گوهر روان گفتم

نوری که بسرعتش روانست                                                       گنجینۀ گوهر روانست

گنجینۀ زاد زندگانی                                                                    گنجینۀ عمر جاودانی

گنجینۀ دفتر معانی                                                                    گنجینۀ گنج آسمانی

گنجینۀ شبچراغ عالم                                                                                نور دل و دیدگان آدم

گنجی که چو مهر و مه درخشد                                  تا نور به نوریان ببخشد

گنجی که مجرّد و مصفّی است                                                  نور صمدیّ حق تعالی است

نوری که ز صنع حسن مطلق                                                      کس نیست چنو ز حسن مشتق

نوری که فروغ او فروزد                                                               تا ریشۀ جهل را بسوزد

نوری به شروق برتر از برق                                                         نوری که گرفته غرب تا شرق

از لطف حقیقة الحقائق                                                              گنجینه پر است از دقائق

------------------------------434-----------------------------

این یک اثر است نیک فرجام                                                       کز دست حسن گرفت انجام

باشد که عطا کند خدایش                                                           در اجر و جزای او لقایش

هر چند ز دست خویش خسته است                                           طرفی ز حیات دل نبسته است

لیکن چو خدا کند خدایی                                                             شاهنشه دل شود گدایی

یک جلوه اگر کند نثارش                                                              صد مهر و مه اند شرمسارش

-----------------------------------435------------------------------

عناوین مجازی آد۫یَنده است                                                        به نزد مردم اهل طریقت

خیالی بیش نبود آدینده                                                                              تو پنداری که میباشد حقیقت

 

دیدی که نبود مدّعی جز باطل                                                     دیدی که چگونه از خدا بد غافل

با دام ریا چه برد از خلق خدا                                                       با دین خدا چه کرده است آن هازل

 

از آنچه که در کتب و رسائل ز اوائل                                              خواندیم که دیدند ز اوباش و اراذل

ما نیز بسی بار بلا را که کشیدیم                                                از دیو و دد آجل خود داده به عاجل

 

پرتو نور جاودانۀ عشقم                                                              موج دریای بیکرانۀ عشقم

همه عالم پر از ترانۀ عشق است                                                               حمدلله که از ترانۀ عشقم

---------------------------------------436---------------------

دیوان قسمت چهارم بخش 5

----------------------------------------------393-----------------------------------------

--------------------------------------------گاه نماز----------------------ذوالحجه1406ه ق

بر بند بی تراخی در کا دل میان را                                                                                                                                                                                                          چندان که خیره سازی از خویشتن تو أمان را

از درد بی امانم  گر ناله ام  بر آید                                                                                                                                                                                                                                          ترسم بلرزه آرد ارکان کهکشان را

محبوب دلگشایم ار طلعتش گشاید                                                                                                                                                                                                                        بینی به پایبوسشسرهای مهوشان را

رازی که بُد نهفته از آن مه دو هفته                                                                                                                                                                        خورشید خاورش گو در دشت خاوران را

کشف محمدی را بر جان و دل نشانی                                                                                                                                                                                                       خواهی اگر نشانی زان یار بی نشان را

روح القدس دمادم چون مهر می فروزد                                                                                                                                                                                                             جانرا بدار سویش یابی جهان جان را

در خلوت سحرگه بنموده اند آگه                                                                                                                                                                                                      از رمز نغز پیری      فرزانه نوجوان را

گاه نماز خواهم کز شوق و ذوق و نجوی                                                                                                                                                                                                                    از عرش بگذرانم آوازۀ اذان را

                                                                                                                                                                              از درس و بحث قرآن سرّ حسن نماید

                                                                                                                                                                              تابنده اختران و رخشنده آسمان را

---------------------------------------------394-----------------------------------------

---------------------------------------سوز سحرگاهی----------6ج1  1408  7/10/1366

دیدی ایدل شرف سوز سحرگاهی را                                                                      ز خداوند دل آیات دل آگاهی را

بنموده است و ربوده است چنانی که مپرس                                                                 تا که دیده است برآورده دل آهی را

هر دم از عشوۀ نو نور جمالش دارد                                                                                        زهره رقص کنان از مه و تا ماهی را

بوالعجب صورت حق را به تباهی زده ایم                                                                                        رو نگر نقش دل بندۀ اوّاهی را

منبع خیر یکی و صور اسمائی                                                                                                    آن یکی راه و دگر فتنۀ گمراهی را

خیر محض است و محال است که شرّ بعرض                                                                               نبود در اثر صنع یداللهی را

حمدلله دل غمدیدۀ ما در ره دوست                                                                                   نشناسد سمت آمری و ناهی را

آنکه را کام بیک کومۀ نی بست خوشست                                                  چه کند وسوسۀ خیمه و خرگاهی را

جان که با منطق وحی است و سروش است بهوش                                                    ندهد گوش دگر یاوۀ افواهی را

بگداییّ سر کوی تو دارم جاهی                                                                                                  که بیک جو نخرم تاج شهنشاهی را

-----------------------------------------------395-----------------------------------------

 دی مرا پیر جوانبخت بفرمود حسن

حذر از همدمی مرده دل ساهی را

شب ششم محرم1407 ه در عالم رؤیا از جانب جناب امام هشتم علی بن موسی الرضا علیهما الصلوة والسلام نقل و نبات و کتابی در پاکتی برای این کمترین ارسال شده است چند دانه نقل را خورده ام و از کثرت ابتهاج ازطرفی و از شدتاضطراب از جهتی گفته ام

هرروز روزگار به رسم دگر مرا                                                                                                     اشک بصر فزاید و خون جگر مرا

در حسرتم زعمر گرانمایه ای که رفت                                                                          کآخر چه بود از شجر من ثمر مرا

جز جمع اصطلاح صناعات گونه گون                                                   از سعی روز و شب چه اثر بوده مر مرا

از شیر پاک و دامن قدسی کنام امام                                                                                       وز لقمۀ حلال و مباح پدر مرا

وز عالمان دین بحق در سمای علم                                                                                   سیّاره و ثوابت والا گهر مرا

باید که در عداد اولی اجنحه بدی                                                                                                         سوی عروج ذروه دل بال و پر مرا

صاحبدلی کجاست که دل را دهم بدو                                                                                      تا از جهان دل بکند با خبر مرا

 

 

----------------------------------------------396----------------------------------------

خاک در ولیّ خدایست توتیا                                                                         یارب که بینمش شده کحل بصر مرا

گاه سحر که با سهرم بود الفتی                                                                 دل داشتم چنانه که دلبر به بر مرا

دوش از بشارتی که اشارت نموده پیر                                                                                شد در دیار باده گساران گذر مرا

ساقی بحقّ جام شراب طهور دوست                                                                     هرگز مدار تشنه دور از نظر مرا

در اعتلای فهم خطاب محمّدی                                                                           بینی در آب دیده همی غوطه ور مرا

از ضامن دو چشم حسن دی نبات ونقل

شیرین نموده کام چو شهد و شکر مرا

 

هو

یک  دار  وجود است بترتیب مراتب                                                                                    یک مرتبه اش ممکن و یک مرتبه واجب

ترتیب چه باشد که اضافت نشود راست                                                            آنجا که یکی هست و دگرهاست سوالب

ممکن چه بود خلق و خلق است چه تقدیر                                                     تقدیر چه حدّ است و حدّیست چه لازب

مظهر چه و ظاهر که و مَجلی چه و مُجلی                                                        اوّل که و آخر که و حاضر که و غائب

--------------------------------------------397-----------------------------------------

اطوار و شئونی است که یک ذات نماید                                                              از ظاهر و از باطن و از طالع و غارب

خلقت شده حاجب چه حجابی که ز واجب                                                   رو تافتی ای بیخبَر از واجب و حاجب

مطلوب تو آنست که اندر طلب تو است                                                             او طالب و مطلوب و تو مطلوبی و طالب

از زایجه دیده نجم است که حاسب                                                                     گفتش که بود طالع تو طلعت واجب

-----------------------------نور حقیقت-------------------------ماه مبارک1406ه ق

پیر ما گفت بجز بود خدا بودی نیست                                              با ادب باش جز او شاهد و مشهودی نیست

ساجد مزگتی و بتکده و دیر مغان                                                                   یک زبانند جز او قبله و مسجودی نیست

از حجازی و عراقی تویی ار پرده شناس                                      خوشتر از ساز نگارم نگری رودی نیست

مهر مهرش چه عجب داغ جبین دل ما است                                هرگزش روی علاج و ره بهبودی نیست

گذر از سود و زیانت که زیانست نه سود                                                            کآدمی را بجز از یاد خدا سودی نیست

-----------------------------------398--------------------------------------------------

حذر از رجس هوس در ره قدس ملکوت                                                                                            راه و رسمی که تو داری و تو پیمودی نیست

ببر از فکر و خیال کم و کیفت که چنو                                                                آتش حسرتش آن آتش نمرودی نیست

جان آن رند ز کف داده دو عالم جانست                                        کاندرو غصۀ معدومی و موجودی نیست

شب تار است و بسی شب پره در پروازند                    طلعت خور چو طلوع کرد دل آسودی نیست

نیست یک رشته در این پردۀ پر نقش عجب                                 کش تو را تاری از آن یا که از آن پودی نیست

حسنا نور حقیقت که نُبی گفت و نَبی

این صناعات که بر خویش بیندودی نیست

-------------------------------طفل ناخوانده الف با----------------------رجب1406ه ق

دهن آنست تو داری که چه شیرین سخن است                                  منبع آب حیاتست و بنام دهن است

نرگس دیدۀ روح القدس از شش جهتش                                    مات آن طرّۀ مشکین شکن در شکن است

چهرۀ گل چه حکایت ز تو بنمود که دوش                             سوسن و یاسمنش گفت عروس چمن است

-------------------------------------399-------------------------------------------------

ما شائالله قلم حسن ازل با رُخ لوح                                                نقش تصویر تو را گفت بهین صنع من است

از ثری تا به ثریّا به درود و به نوید                                                                 همه جا یاد تو در انجمن مرد و زن است

آنچه دوش از لب نوشین تو من نوشیدم                                                         به خداوند نه چون قصّۀ طفل و لبن است

چینۀ طایر طوبی سزد آن شاخ نبات                                                             که چنو مانده نی در خور زاغ و زغن است

شرف از ذکر تو دارا است نماز شب و روز                     صلوات تو چو روحست و صلاتش بدن است

طفل ناخوانده الف با است که ختم رسل است                                                            عامی اُمّی او نابغۀ هر زمن است

از صباح ازل آن نور و ضیای ابدیست                                               که سراج همه در عالم سرّ و علن است

دانش حافظ ناموس خداوند شده است                                        ور نه شمشیر برهنه به کف اهرمن است

صله خواهد غزل و حوصله باید که بسی                                                             صله ام داد که پیرایۀ درّ عدن است

چنگ زن زهره شد از کف زدن کف خضیب

کز دبیر فلک آوازۀ شعر حسن است

---------------------------------------400-------------------------------------------------

----------------------------------هفت اقلیم دل ------------------------ذوالقعده1406ه ق

قلم از نطق ازل تا به زبان آمده است                                             سخن از صورت انسان به میان آمده است

نقش صنع صمدی بر رخ لوح احدی                                          آنچه در پرده نهان بود عیان آمده است

اسم اعظم که بود قبلۀ اسماء و صفات                               مظرش مصطبۀ کون و مکان آمده است

دل غمدیدۀ ما بر اثر عشوۀ دوست                                             عرصۀ نزهت خوبان جهان آمده است

جز مطهّر نکند مسّ و نگردد ممسوس                            آنکه قرآن سمت اندر تن و جان آمده است

بطنه و فطنه دو ضدّند برو قصّه مخوان                           در خور آخور و آغل حیوان آمده است

مدّعی شعبده بازی کند اندر ره دین                                                       شیخ نجدی به لباس دگران آمده است

هفت اقلیم دل از صدق کسی پیموده است                                                که درین بادیه بی نام و نشان آمده است

از کران تا به کران ازلیّ و ابدی                                                                                    نقطۀ نطفه چسان در طیران آمده است

حسن از شعشعۀ جلوۀ قدس ملکوت                                ماشاءالله که چه خوش در هیمان آمده است

--------------------------------------401----------------------------------------------

-------------------------------نو گل نرگس-------------------------ذو الحجه1406ه ق

ملکوتست که در منظر من جلوه گر است                       تو بر آن باش که بحر و بر وشمس وقمر است

مردم دیده ندیده است بجز طلعت یار                                                               در خور تثنیه نی جوهر فرد بصر است

رتبت قرب مصلی شنو از سجده همی                                        خطّ تکوینی هوهیّات آن خوش خبر است

وادی بوالهوسی نیست مگر خوف و خطر                                                                                                 مأمن عشق نه آن وادی خوف و خطر است

بسکه در سجف ثخینی نشنیدی سخنی                                          لاجرم حال تو از حال بهائم بتر است

در کف سالک ره نور ولایت گهریست                                             شبچراغ ید بیضای وی اندر سفر است

شرط نسبت چو تجانس به ترازوی حق است                                                                            بحث ظلم است که در فضل علی بر عمر است

نور چشم همه آن نو گل نرگس پسر است                                                                                                                          که بر املاک و بر افلاک و عناصر پدر است

روح آدمی اگر از فوق طبیعت نبود                                                     پس چرا از همه احکام طبیعت بدر است

فسحت عرصۀ قلب جبروتیست که وی                                        مهبط صورت جمعی کتاب و اثر است

----------------------------------------402------------------------------------------------

بر دل از بارقۀ نور الهی شرری است                                                            حاصل عمر من اندر دو سرا این شرر است

آن خدایی تو پرستی نه خدای حسن است

که حسن را به خداوند خدای دگر است

------------------------طلعت دوست---------اوائل ماه مبارک1408ه اردیبهشت67

طلعت دوست چه خوش حسن دلارا دارد                                         دیده را مست جمالش به تماشا دارد

یک حیاتست که رخسار همه خرّم ازوست                                          بسکه زیباست جهان را همه زیبا دارد

آیت علم عنانیّ وجود صمدی است                                                                 کز ازل تا به ابد خلقت اشیا دارد

سخن دیر کهن از دهن وهم نکوست                                                                                 کلّ یومٍ هو فی شأن تبرّا دارد

بر حدوث و قدم فلسفی دیده دو بین                                                               خطّ بطلان بکشد عشق چه پروا دارد

نفحاتی که بجان میرسد از گلشن انس                                                                        دیدۀ غنچه دل لالۀ حمرا دارد

زینت بنده به پیرایۀ زیبندۀ اوست                                                                       به حیائی که ز ستّاری مولا دارد

-----------------------------------403---------------------------------------------------

محضر عشق مهین هیمان است وادب                                       مکتب عشق دگر حرف الف با دارد

لوحش الله که به هر نقطۀ لوح قلمش                                                                          ید بیضای کلیم و دم عیسی دارد

دیدۀ نو گل صحرا که به شش سو نگرد                                                              به قضایای ریاضی چه نظر ها دارد

دخت رز از هنر ساعد سیمین صنمی                                                     عِقد عُنقود زرین سان به ثریّا دارد

زآنچه خواندیم به آدم نرسد بوالعجبی                                                وآنچه دیدیم و شنیدیم به یکجا دارد

درس حیرت حسن از پیر طریقت آموخت

لب فرو بست و بدل شورش دریا دارد

-----------------------کشف محمّدی--------------------------اوائل صفر1408ه

کشف محمّدی اگر بارقه ای عطا کند                                                                ناطقه ادّعای از لو کشف الغطا کند

نفس نفیس احمدی جامع لوح سرمدی                                      نفث صد و چهارده سورت دلگشا کند

نور ولایت ولی وصیّ مصطفی علی                                            فسحت عرصۀ دلت  نزهت ماسوا کند

--------------------------------------------404-----------------------------------

سورت هل اتی بسرّ غایت صورتش دهد                                                                                                                                                                  طلعت طینت تو را فضّۀ هل اتی کند

درد مجازی آ ن بود چارۀ او دوا کند                                                                                      درد حقیقی آن بود چارۀ او دعا کند

این همه لطف خواجه با  بندگی مجاز ماست                                                                                            ار به حقیقت آن بود خواجه به ما چه ها کند

هر که لسان قال او وفق زبان حال او                                                                       حاجت خود ادا کند حاجت او روا کند

مظهر اسم هادی است آ ن که تو را صفا دهد                                                                             کیست مضلّت آنکه دو را ز صفت صفا کند

چشمۀ خور نه در خور شب پره چشم آمده است                                            سرّ قدر که یادش عرضۀ بر ملا کند

غافر و تائب آمدند طالب مذنب از ازل                                                                                                      بی شمر اسم حق همی این سمت اقتضا کند

تشنه بسوی آب و خود تشنۀ تشنه است آب                                                              خدا گداگدا کند گدا خداخدا کند

مایۀ عزتّ حسن آمده لطف ذوالمنن

هر چه بدو قَدَر دهد هر چه بر او قضا کند

--------------------------------------405--------------------------------------

دیوان قسمت چهارم بخش 4

---------------------------------------------368-------------------------------------------

یح

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که عارف فارغ از امید و بیم است
 بیا ازا بیم و از امید بگذر                                                                             بیا از هر چه جز توحید بگذر
 بیا در بندگى آزاده میباش                                                                          بیا حسن حسن زاده میباش
 بیا یک عاشق فرزانه میباش                                                       بیا جز از خدا بیگانه میباش
 عبادت در امید حور و غلمان                                                       کشیدى بر سر او خط بطلان
 عبادت ار ز بیم نار باشد                                                                               براى عاشق حق عار باشد
 بلى احرار چون عبد شکورند                                                      بصرف بندگى اندر سرورند
 بیا زا صحبت اغیار بگذر                                                                              بیا از هر چه جز از یار بگذر
 که اغیارند با کارت مغایر                                                                             چه خواهى مسلمش خوانى چه کافر
 سخن بنیوش و میکن حلقه گوش                                                              مکن این نکته را از من فراموش
 حذر بى دغدغه از صحبت غیر                                                    چه در مسجد بود غیر و چه در دیر
---------------------------------------------369-----------------------------------------

که اغیارند نامحرم سراسر                                                                         چه از مرد و چه از زن ای برادر
 دل بى بهره از نور ولایت                                                                            بود نامحرم از روى درایت
 ز نامحرم روانت تیره گردد                                                                          قساوت بر دل تو چیره گردد
 چه آن نامحرمى بیگانه باشد                                                     و یا از خویش و از همخانه باشد
 ترا محرومى از نامحرمان است                                                  که نامحرم بلاى جسم و جانست
 مرا چون دیده بر نامحرم افتد                                                     ز اوج انجلایش در دم افتد
 بروز روشن است اندر شب تار                                                   بنزد یار خود دور است از یار
همین نامحرم است آن ناس نسناس                                                          که استیناس با او آرد افلاس
 بیا یکباره ترک ما سوا کن                                                                           خودت را فارغ از چون و چرا کن
 به این معنى که نبود ما سوایى                                                 خدا هست و کند کار خدایى
 به این معنى که او فردیست بى زوج                                                         به این معنى که او جمعیست بى فوج
 به این معنى که وحدت هست قاهر                                                            نباشد کثرتى غیر مظاهر
------------------------------------------370----------------------------------------

 به این معنى که کثرت عین ربط است                         چه جاى نقش و رقش و ثبت و ضبط است
 زضیق لفظ گفتم عین ربط است                                                                 که وهم ربط هم از روى خبط است
 مثال موج و دریا سخت سست است                                         مثال بیم و نم هم نادرست  است
 ولى چون نیست ما را راه چاره                                                   تمسّک جوییم از آنها دوباره
 بلى اندرمقام فرق مطلق                                                                         همه بى شبهه خلق اند و  بلا حق
 ولى اندر مقام جمع مطلق                                                                        نباشد خلق و بى شبهه بود حق
 ترا کامل چنین فرموده تنبیه                                                       که باید جمع در تنزیه و تشبیه
 حکیم فلسفى چون هست معلول                                                             همى گوید که علّت هست و معلول
 ندانم کیست علت کیست معلول                                                               که در وحدت دویى چونست معقول
 بلى علّت بیک معنى صوابست                                                  که اهل کثرت از آن در حجابست
 یکى پرسیده از بیچاره مجنون                                                    که اى از عشق لیلى گشته دل خون
 بشب میلت فزونتر هست یا روز                                                 بگفتا گر چه روز است عالم افروز
-------------------------------------------371------------------------------------

ولیکن با شبم میل است خیلى                                                  که لیل است و بود همنام لیلى
 همه عالم حسن را همچو لیلى است                                                        که لیلى آفرینش در تجلّى است
 همه رسم نگار نازنینش                                                                             همه همنام لیلى آفرینش
 همه سر تا بپا غنج و دلالند                                                                       همه در دلبرى حد کمالند
 همه آیینه ایزد نمایند                                                                                 همه افرشته حسن و بهایند
 همه احوال او اندر تعدّد                                                                               ولکن عین او اندر توحّد
 چه نبود این دو را از هم جدایى                                                  خدا هست و کند کار خدایى
 چه اندر کعبه باشى و چه در دیر                                                                 ترا قبله است وجه الله و لاغیر
 نگارستان عالم با جلالش                                                                           حکایت مى نماید از جمالش
 چو حسن ذات خود حسن آفرین است                                        جمیل است و جمال او چنین است
 شئون ذات حق معلول او نیست                                                                عجب از آنکه این معقول او نیست
 لذا او را نه حدّى و نه ضدّیست                                                   نه جنسى و نه فصلى و نه ندّ یست
---------------------------------------372----------------------------------------

جز این یک حدّ که او حدّى ندارد                                                   قلم اندر نگارش ‍ مى نگارد
 بگویم حرف حق بى هیچ خوفى                                                                صمد هست و صمد ار نیست جوفى
 نباشد صرف هستى غیر مصمود                                                               و گرنه عین محدود است و معدود
 ندارد حق مطلق هیچ نامى                                                                       که مطلق از اسامى هست سامى
 منزّه باشد از هر رسم و اسمى                                                                چو ناید نسبت با روح و جسمى
 تو از عکس خود از سایه خود                                                      بیابى نامهاى بى عدو حد
 گهى بینى صغیرى و کبیرى                                                       گهى بینى طویلى و قصیرى
 به حق مطلق از احوال عالم                                                                      اسامى میشود اطلاق فافهم
گهى گویى که رافع هست و خافض                                                            گهى گویى که باسط هست و قابض
 معاذ الله ز پندار فضولى                                                                             بخوانى اهل وحدت را حلولى
 چه یک ذاتست و در حدّ کمال است                                                            مرا و را قدّ و خد و خطّ و خال است
که یارد وصف قد دلربایش                                                                            نظر بگشا به خدّ جانفرایش
-------------------------------------373---------------------------------------

مپرس از من حدیث خط و خالش                                                 نمیدانى ز دل چونست حالش
 که اینک همچو مرغ نیم بسمل                                                  همى در اضطر ابست و در افکل
 در آتش همچو اسفنجى ز خالش                                                               چه پندارى زخط بى مثالش
 اگر حرفى ز خط او بخوانى                                                                        اگر یک نقطه از خالش بدانى
 شود آن حرف و آن نقطه دلیلت                                                  فروبندى دهن از قال و قیلت
 شود خال و خطش ورد زبانت                                                      نخایى ژاژ و بر بندى دهانت
مجره بین و بیضا کز برایت                                                                           ز خط و خال او دارد حکایت
 بیا با یاد او مى باش دمساز                                                                       بیا خود را براى او بپرداز
 بیا در بندگى میباش صادق                                                        که ما خلقیم و او ما را است خالق
 همى اندر اطاعت باش کوشا                                                     که ما عبدیم و او مارا است مولى
 زمین و آسمان و ماه و خورشید                                                                 همه تسبیح او گویند و توحید
 سخن از عارفى آزاده دارم                                                                         که هر چه دارم از سجادّه دارم
------------------------------------------374----------------------------------------

چرا در بندگى دارى تو رفتى                                                                       نیابى مثل خود خلق شگفتى
 چگونه قطره ماء مهینى                                                                             بیابد صورتى را اینچنینى
 بخلوت ساعتى را در تفکر                                                                         بسر آور برون از خواب و از خور
که تا از حرفهاى دفتر دل                                                                             مراد تو شود یکباره حاصل
 اگر آرى بر اى من بهانه                                                                             سخن بسیار آید در میانه
 اگر خواهى که یابى  پایه دل                                                                      بکار بندگى میباش کامل
 اگر خواهى که یابى قرب درگاه                                                   حضورى مى طلب درگاه و بیگاه                                                           اگر خواهى مراد خویش حاصل                                                             زیاد حق مشو یک لحظه غافل
 چو قلب آدمى گردید ساهى                                                                      زساهى مى نبینى جز سیاهى
 دل ساهى دل قاسى عاصى است                                                            دل عاصى است کو از فیض قاصى است
 تهى دستى در این بازار هستى                                                                نمى دانم چرا از خود نرستى
 برون آیکسر از وسواس و پندار                                                   که تابینى حقیقت را پدیدار
----------------------------------375-------------------------------------------

خوشا صوم و خوشا صمت و خوشا فکر                                       خوشا اندر سحرها خلوت ذکر
خوشا ان جذبه هاى آتشینى                                                      که رهرو یابد اندر اربعینى
 خوشا شوریده اى منزل بمنزل                                                   کشد با رغمش را با سر دل
 خوشا شور و خوشا سوز و خوشا آه                                           که سالک را رباید گاه و بیگاه
خوشا حال سجود ساجدینش                                                     مناجات و قنوت عابدینش
خوشا آن ذاکر فرخنده خاطر                                                        که دارد خاطرى از ذکر عاطر
 خوش آنگاهى که با ماه و ستاره                                                                 دو چشم سالک آید در نظاره
خوشا وقتیکه دل اندر خروش است                                             که نظم دفتر دل با سروش ‍ است
 خوش آنگاهى که در سرّ فواد است                                                            فزون از اوج عقل مستفاداست
 خوشا وقتى که اندر صحو معلوم                                                                مرا او را حاصل آید محو موهوم
 خوش آنگاهى که خاموش است و گویا                                        حجاب دیده هشت و هست بینا
 شده یکجایى هر جایى آندم                                                      نه در عالم نه در بیرون عالم
-----------------------------------------------376------------------------------------

 زهى قرب تدنّى و تدلّى                                                                            ز اشراقات انوار تجلّی

-----------------------------------------------377----------------------------------------

یط

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

تجلّى ها چو صرصر تا نسیم است
 تجلّى گاه مانند نسیم است                                                                      که زونه جسم و جانرا  لرز و بیم است
نسیمى کان و زد بر غنچه گل                                                     شکوفایش نماید بهر بلبل
 بسالک مى فزاید انبساطش                                                                      که دنیا را کند سمّ الخیاطش
دو عالم را کند یکجا فراموش                                                      بگیرد شاهد خود را در آغوش
سفر بنماید از هر چه نموده است                                                               بسوى آنکه او عین وجود است
 مرا ورا زمزمه است و سوزو آه است                                          چه آهى خود نسیم صبحگاه است
 در اول ذکر آرد انس با یار                                                                            در آخر ذکر از انس است و دیدار
 چنانکه مرغ تا بیند چمن را                                                                         نیارد بستنش آنگه دهن را
 شود مرغ حق آن فرزانه سالک                                                   که با ذکر حق است اندر مسالک
 هلال اینک بود با من مقابل                                                                         که هوش از سر برد آرامش از دل
-------------------------------------------378----------------------------------------------

 ز تقدیر عزیز است و علیم است                                                                که شکلش همچو عرجون قدیم است
 هوا از بس که صاف و زلال است                                                                 فضا از بس که آرام است و لال است
هلالم را جمالى در کمال است                                                   که وصف آن بگفتگو محال است
 فزون از آنکه گفت ابروى یارا است                                             و یا همچون کمان شهریار است
 و یا نعلى که از زرّ عیار است                                                      و یا گوش فلک را گوشوار است
 شنیدم ناگهانم این مقال است                                                  هلال است و هلال است و هلال است
 چگونه مرغ حق ناید به حق حق                                                                 چو مى بیند جمال حسن مطلق
 تجلّیات اسماء و صفاتى                                                                            کشاند تا تجلیّات ذاتى
 تجلیّات ذاتى اى برادر                                                                               که فوق آن نمیباشد مصوّر
 تجلیات اسماء و صفاتى                                                                            خفیف است و تجلیات ذاتى
 نماید سینه ات را جرحه جرحه                                                   چو همّام شریحت شرحه شرحه
تجلّى گاه همچون باد صرصر                                                                       فرود آید بدل الله اکبر
-----------------------------------------379------------------------------------

بسان گرد باد و برگ کاهى                                                                          نماید با تو ار خواهى نخواهى
 تجلّى چونکه اینسانت ربودت                                                     بلرزه آرد آندم تارو پودت
 زجایت خیزى وافتى و خیزى                                                      همى افتان و خیزان اشک ریزى
 بود این جذبه هاى بى مثالى                                                     ندارد هیچ تصویر خیالى
چو با مرآت صافى چشمه هور                                                    مقابل شد بتا بد اندر او نور
زنور خور چنان آیدش باور                                                             که میگوید منم خورشید خاور
 انا الشمسى که او گوید در آنحال                                                              انا الطمس است زان فرخنده اقبال
 خزف چون بى بها و بى تمیز است                                                             با آیینه همیشه در ستیز است
 حدیث چشم با کوران چه گویى                                                  خدا را از خدا دوران چه جویى
 ظهور عین سالک بهر سالک                                                       ظهور حق بود اندر مسالک
 چه عین ثا تبش با حضرت حق                                                    مغایر نیست در هستى مطلق
که عین اوست شأنى از شئونش                                                               بود وصفى و رسمى در کمونش
-----------------------------------------380-----------------------------------------------

 چرا که حق شده مرآتش آنگاه                                                   زمر آتش شود از خویش ‍ آگاه
 چنانکه بنده مرآت است و مظهر                                                                 خدایش را در اطوارش سراسر
 چو مومن هم ز اسماى الهى است                                                           چنانکه آخر حشرت گواهى است
تو مومن باش و پس میباش آمن                                                  که مومن هست خود مرآت مومن
تو در او عین خود بینى مقرّر                                                                       به بیند صورتش در تو مصوّر
 به بیند در تو اسماء و صفاتش                                                    تو خود را نیز در مرآت ذاتش
 چو گردد این دو آیینه برابر                                                                          نهادى تاج کرّ مناش بر سر
 چو عین بنده خود اسمى ز اسماء است                                     همه اسماى حق عین مسمى است
 پس این مرآت عبد عبد است یا حق                                                           تمیز مشتق منه است و مشتق
دراینجا امر مرئى گشت مبهم                                                    به مر آتین حق و عبد فافهم
 بده آیینه دل را جلایى                                                                                که تا بینى جمال کبریایى
 بدان حدّى که آیینه است روشن                                                                نماید روى خود را مثل گلشن
--------------------------------------------381----------------------------------------

چه گلشن صد هزاران گلشن ایدوست                                        بسان سایه اى از گلشن اوست
 ترا در وسع استعداد  مرآت                                                                       ظهور ذات مى باشند ز آیات
 بز یبایى که صورت اینچنین است                                                                چه باشد آنکه صورت آفرین است
 شنیدى زلف او پوشیده رویش                                                   حجاب اوست آیات نکویش
 چو با خلق خودش اندر خطاب است                                            خطاب او وراى این حجاب است
حجاب او نقابى بر رخ او                                                                              رخ ماه آفرین فرّخ او
 نقابش بر رخش نور على نور                                                      که روشن گردد از او دیده کور
 از این نور است یکجا طلعت حور                                                 از این نور است یکجا چشمه هور
 ز زلف و چهره اش اینست منظور                                                                چو از ساتر سخن گویند و مستور
 چو زلفش را چنین غنج و دلال است                                           ندانم چهره او در چه حال است
 ز زلف او دل اندر پیچ و تاب است                                                                که آرامش بسى امر عجاب است
 دگرگونم دگرگونم دگرگون                                                                         جگر خونم جگر خوم جگر خون
---------------------------------------------382----------------------------------------

چو پیش آید تجلّیات ذاتى                                                                           کجا دل را بود صبر و ثباتى
 ز گلبن هاى این گلشن دمادم                                                    به سو نفخه ها آید به آدم                                                                                                                                             چو یابى نفخه اى را در مشامت                                                         در آنگه بام امید است شامت
 همه نورى ز دنیا تا قیامت                                                                          رهایى یابى از خوف حمامت
 همه عالم نسیم روضه او                                                                          تو بیمارى که بیزارى از آن بو
 چو با نفس و هواى خود ندیمى                                                  نیابى هرگز از کویش ‍ نسیمى
 ولى روض الُانُف باشد بهر دم                                                     که تکرار تجلّى نیست فافهم
 ز شأن کل یوم هو فى شأن                                                                       در عالم هر چه میباشد از ایشان
دو آن هیچ چیزى نیست یکسان                                                                 ز اجرام و ز ارکان و ز انسان
 ز بس تجدید امثالش حدید است                                                                و هم فى لبس من خلق جدید است
 بهر آنى جهانى تازه بینى                                                                          چو در یک حدّ و یک اندازه بینى
 ز چابک دستى نقاش ماهر                                                                         ترا یک چیز بنماید بظاهر
----------------------------------------------383-----------------------------------------

ز بس تجدید امثالش سریع است                                                                ندانى هر دمت شکل بدیع است
 جهان از اینجهت نامش جهانست                                               که اندر قبض و بسط بى امان است
 دمادم در جهیدن هست آرى                                                      که یک آنش نمیباشد قراری

تمثیل در تجدد مثال

چو باشى در کنار نهر آبى                                                                           که از شیبى روانست باشتابى
 ببینى عکس تو ثابت در آن است                                                                همى دانى محلّ آن روان است
 گمانت عکس ثابت آب سیّال                                                      به یکجا جمع گردیدند فى الحال
 ولى این رأى حسّ ناصوابست                                                    که گوید عکس تو ثابت در آبست
 خرد از روى معیار دقیقى                                                                           بگوید این بود حکم حقیقى
 کز آب و انعکاس نور دیده                                                                            شود عکس تو هر آنى پدیده
 نماید این توالى مثالت                                                                               چو عکس ثابتى اندر خیالت
 نمیدانم در این حالت چه هستم                                                 که میخواهد قلم افتد ز دستم
-----------------------------------------384----------------------------------------

چرا آهم جهد از کوره دل                                                                             چرا دل شدچو  مرغ نیم بسمل
 چرا اشکم زدیده گشت جارى                                                    مگر این گریه شوق است بارى
 و یا از درد هجران است آرى                                                       که ناله آمده است و آه و زارى
 بمن اقرب من حبل الورید است                                                  چرا این بنده در بعد بعید است
 بما نزدیکتر از ما عجیب است                                                    که ما را اینچنین بعد غریب است
 زجمع قرب و بعد اینچنینى                                                                         چه مى بینى بگو اى مرد دینى
 ز قربش عقل را حیرت فزونست                                                 ز بعدم دل همى غرقاب خونست
 نه مهجوریم یا رب چیست این هجر                                            نه رنجوریم یارب چیست این ضجر
 بخوانم رقیه جفّ القلم را                                                                           بپوشانم سر بئر العَلَم را

--------------------------------------------385------------------------------------------

وصیّت

گرت فهم سخن گردید مشکل                                                    بخوارى منگر اندر دفتر دل
 ندارد گفته هاى ما تناقض                                                          اگر رو آورد و هم تعارض
 صوابست اینکه بنمایى تثبّت                                                      زبان را باز دارى از تعنّت
 بعقل روشن باریک بینت                                                                             به ارشاد خداوندان دینت
 بر آن میباش تا یابى سخن را                                                     به آرامى مى گشاد رج دهن را
 هنر در فهم حرف بخردان است                                                  نه تعجیل سخن در ردّ آن است
ترا گردیده تنگ است و تاریک                                                       مکن عیب نکات تیز و باریک
خدایت دیده بینا عطایت                                                                              نماید تا بیابى مدّ عایت
 بدان الفاظ را مانند روزن                                                                             که باریک است چون سوراخ سوزن
 معانى در بزرگى آنچنان است                                                    زمین و آسمان ظلّى از آن است
 تو میخواهى که ادارک معانى                                                     ز الفاظى نمایى آنچنانى
-----------------------------------------386------------------------------------------

چو لفظ آمد برون از عالم خاک                                                     چه نسبت خاک را با عالم پاک
 مرادت را به الفاظ و عبارات                                                        رسانى ار به ایماء و اشارات
همى دانى که دشوار است بسیار                                                              چنانست لفظ با معنى دو صد بار
چو جانت پاک گردید از مشائن                                                      معانى را بیابى از خزائن
 هر آنکو دور باشد از حقیقت                                                       چه لذّت میدهد او را رقیقت
 حقیقت معنى بى احتجابست                                                   که فهم اکثر از آن در حجابست
 تواند ر ربط الفاظ و معانى                                                                           نمیدانم چه خوانى و چه دانى
وجود کتبى و لفظى معنى                                                                         نه چون ظلّ است و ذى ظلّ است صلا
 نه همچون محتوى و محتوایند                                                   که پندارى چو مظروف و  وِعایند
بدان هر لفظ را مثل علامت                                                        بمعنایش ز دنیا تا قیامت
 که دنیا سایه معناى عقبى است                                                               که عقبایش برون از حدّ احصاست
 هر عقبى را هزاران نحوه عقبى است                                                       لذا مثل علامت لفظ و معنى است
-------------------------------------------387-------------------------------------------

قلم را باز دارم از اطاله                                                                                من و معنى تو و مدّ و اماله

------------------------------------------------------------------------------------------

خاتمه

خدایا دفتر دل شد حجابم                                                                           چو دیگرها رساله یا کتابم
که نفس نوریم گردیده عاجز                                                        زکسب نورش از اینگونه حاجز
 به حبّ سنگ و گل عامى جاهل                                                                فرو ماند همى از عالم دل
 حجاب ار سنگ وار گل شد حجابست                                         حجاب ار دفتر دل شد حجابست
چه میخواهم من از نام و نشانه                                                  که دلخوش باشم از شعر و ترانه
 اگر یاد توام بودى بخاطر                                                                             برویت دیدگانم بود ناظر
 دلم بودى اگر نزد تو حاضر                                                                          کجا دم میزدى از شعر و شاعر
حسن تا شاعرى شد پیشه او                                                   بسجع و قافیه است اندیشه او
کجا دارد حضورى با خدایش                                                         که از روى قافیه کرده جدایش
 بخوابش قافیه در خواب بیند                                                       چنانکه تشنه چشمه آب بیند
همینش مجد و وجد و ابتهاج است                                                             که هم قافیه با تاج   باج است
-----------------------------------------------389----------------------------------------

مگر بر شیشه صبرش خوردسنگ                                               بخشم آید چو گردد قافیه سنگ
 ز نظم و نثر خود در انفعال است                                                 خموشى بهتر از این قیل و قال است
 بچندى دفتردل  را بیاراست                                                       نداند گیردش از چپ و یار است
 الهى یا الهى یا الهى                                                                                نباشد جز  توام پشت و پناهى
 منم یک ذرّه از ارض و سمایست                                                                منم یک جلوه از نور و بهایت
 منم یک قطره از دریاى جودت                                                     منم یک لمحه از شمس ‍ وجودت
 منم یک نکته از غیب و شهودت                                                  منم یک شمه از فیض ‍ نمودت
 منم یک نقطه از علم عنایى                                                      منم یک صورت رسم خدایى
 منم هم بوته اى از بوستانت                                                                      منم هم در عداد دوستانت
 منم هم نقشى از ایوان حسنت                                                                منم هم شمعى از دیوان حسنت
 منم دل داده روى نکویت                                                                            منم شیداى حسن ذات و خویت
 دل من در میان اصبعینت                                                                            نمود من بود از علم و عینت
----------------------------------------------390----------------------------------------

ز لطف تو گر نبود فنایم                                                                               براى تا ابد باشد بقایم
 عطا کردى ز الطاف خدایى                                                        مرا این منصب فقر و گدایى
 ز احسانت مرا آواره کردى                                                         گرفتار دلم یکباره کردى
دل من شد چو یک زنبور خانه                                                       ز بس از داغ تو دارد نشانه
 چه شیرین است داغت کآتشین است                                       فداى تو شوم که داغت این است
 بیامد رائد موى سپیدم                                                                              که از سوى توام داده نویدم
کزین زندان سراى تنگ و تاریک                                                    زمان ارتحالت گشت نزدیک
 بقدر معرفت کردم عبادت                                                           که علم تو دهد بهتر شهادت
 به وفق اقتضاى عین ثابت                                                                          زمین شوره نبود مثل نابت
 ز عین ثابتم تشویش دارم                                                                          نمیدانم چه اندر پیش دارم
که در اولّ هر آنچه شد مسجّل                                                   همانست و نمى گردد مبدّل
 چه خواهى کردن اى سلطان مطلق                                                           به رسمى کان ز ذات تست مشتق
--------------------------------------------391---------------------------------------------

چه بتوان گفت در کار خدایى                                                       ندارد کار او چون و چرایى
 چو ذاتش فعل او حق مبین است                                                               ولا یسئل عما یفعل این است
کرم فرما عطاپاش و خطاپوش                                                     خطایى کرده ام خود از فراموش
بخواب غفلت از قد خاب بودم                                                      جواب ارجعون کلا شنودم
من آن چوپان موسایم الهى                                                        که دریاد  تو گویایم الهى
قلم باشد عصاى من نِىِ من                                                                      گلویم دفتر دل هى هى من
چه باشد هى هى من یار الهى                                                  عصاى من نى من یا  الهى
 خداوندا دل دیوانه ام ده                                                                             بصحراى غمت کاشانه ام ده
 مرا از کار من بیزاری م ده                                                                          به اذکار خودت بیداریم ده
 چه خوش از لطف خاص کردگارى                                                                به امیدش رسد امیدوارى
 مرا محو جمال خویش فرماى                                                     دمادم جلوه هایت بیش ‍ فرماى
 بذات و خوى خود محشور میدار                                                                 ز  زرق  و  برق  دنیا دور میدار
-----------------------------------------392----------------------------------------------

به احسانت حسن را احسنش کن                                                              مر این یک دانه را صد خرمنش ‍ کن
 دگر دعواى آخر باشدم این                                                       

الحمدلله رب العالمین

----------------------------------------------393-----------------------------------------

دیوان قسمت چهارم بخش 3

-------------------------------------------341-------------------------------------------------

یج

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                              

که قبض و بسط بر اصل قویم است
وجود صرف کان بیحّد و عدّاست                                                                  چو دریایى است کاندر جزر و مدّ است
 زقوسین نزولى و صعودى                                                                                          بدانى رمز این سیر وجودى
 که ادبارست و اقبال است دورى                                                                                پس از ادبار اقبال است فورى
 بود دریاى دل در بسط و در قبض                                                                                 مرا و را ساحل آمد حرکت نبض
 دهد هر ساحل از لجّه نشانه                                                                     نظر کن از کرانه تا کرانه
چو ساحل بدهد از لجّت گواهى                                                                  زساحل پرس هر چیزى که خواهى
چو ساحل آیتى از لجّت آمد                                                                        ترا پس ساحل عین حجّت آمد
 اگر از لجّت آیى سوى ساحل                                                                    تویى دریا دل آن انسان کامل
 خدا لجّه است در دریاى هستى                                                                                نظر کن در بلندیها و پستى                                                                                          شئونش را چو امواج و سواحل                                                                               در این دریا نگراى مرد عاقل
-----------------------------------------342-----------------------------------------------

چه امواجى که هر موجى جهانى است                                                       جداگانه زمین و آسمانى است
 جهانها در جهانها در عیان است                                                                  هزاران در هزاران در نهانست
 نهانى که مرا وراشمس ذرّه است                                                                              وزان قطره اى او را مجرّه است
 چو در نسبت تجانش شرط ربط است                                                         مثال از ذرّه و از قطره خبط است
 چه نسبت بین پنهان و عیان است                                                                              که این چون قطره اى نسبت به آن است
 چو ذات حق بود بیحّد و بى عدّ                                                                   شئون او بود بى عدّو بى حدّ
 نگو بنگر تواند رچرخ دوّار                                                                            که دارد حرکت اقبال و ادبار
 ز صنع متقن پروردگارى                                                                                              نباشد میل کلى را  قرارى
 کنون اندر نتاقض هست دائم                                                                     تناقض را تزاید هست لازم
 به رتق و فتق قرآن الهى                                                                                           نظر بنما اگر خواهى گواهى
 در اینموضوع بیک نیکو رسالت                                                                    که بنوشتم ترا باشد حوالت
 زمیل کلّى و اقبال اد بار                                                                                             ترا زان نیل کلّى هست یکبار
------------------------------------------243-------------------------------------------

 بیا از میل و از اقبال دادبار                                                                                          به خلق اوّل آن عقل نکوکار
 چو ایزد آفریدش در همانحال                                                                      بفرمودش به ادبار و به اقبال
 نموده امتثال امر دادار                                                                                               که دائم هست در اقبال و ادبار
 شئون عینى از اوّل به آخر                                                                                         بحرکت اندرند در سیر دائر
 شئون کتبى و لفظى هم این است                                                                           که از تقدیر رب العالمین است
 نباشد جز بدین بود و نمودى                                                                      تعالى الله ازین صنع وجودى
 به صنعتها نگر هم وفق طبع اند                                                                  بحرکت همچو سماوات سبع اند
 مدارى کاندر آن سیر جماداست                                                                                 نباتش مرکز عشق و  وداد  است
 چو حیوان مرکز دور نبات است                                                                   مر حیوان را به انسان التفات است
 بود انسان بدور عقل دائر                                                                                           که حق مطلق است و نور قاهر
 که حسن مطلق است و مبدأ  کل                                                                              بود او قبله کل ملجاء کل
 شده اطلاق عقل اندر رسائل                                                                    به حق سبحانه نقل از اوائل
---------------------------------------343-------------------------------------------

همه در مدح و تمجید جمالند                                                                      به تنزیه و به تسبیح جلالند
 زبان هر یک آید از بر و بوم                                                                                           عنت الوجوه للحى القیّوم
 زشوق داستان کعبه عشق                                                                       همه در آستان کعبه عشق
 حنین کلّ و جزء از هر دو جانب                                                                    در عشق و عاشقى باشد چه جالب
 بلى طبع نظام کل بر این است                                                                   که هر کلى بجزء خود حنین است
 تویى پس عشق و هم معشوق و عاشق                                                  بیا آن عاشقى میباش ‍ صادق
 که هر جزئى بکلّ خود حنین است                                                                              یحبّهم و یحبّونه این است
ندارد جزء و کل از هم جدایى                                                                      خدا هست و کند کار خدایى
 حنین جزء و کل دور از ادب نیست                                                                               تو ار نقدش کنى میکن عجب نیست
 زجرء و کل سخن گویم دگر بار                                                                    زگوشت پنبه غفلت بدر آر
 گمانت جزء و کلّى مثل جسم است                                                                           تعالى الله که این خود یک طلسم است
 شئونش را ظهور گونه گون است                                                                                سبحان الله عمّا یصفون است

------------------------------------345--------------------------------------------

ید

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

ظهورى کز حدیث و کز قدیم است
 عوالم را که بیرون از شماراست                                                                 بدور محور نوزده مدار است
 اشارت شخص عاقل را بسند است                                                           حروف بسلمه بنگر که چند است
 وجود و  واحد اندر علم اعداد                                                     دو جسم اند و بیک روح اى نکو یاد
 ولى در روحشان سرّى عظیم است                                                          که بسم الله الرحمن الرحیم است
 بود پس مر ترا این جمله شاهد                                                  که هستى نیست جز یک شخص ‍ واحد
 در آغاز حدید و آخر حشر                                                                           تمام سوره نسبت بود نشر
که این شخص است حق جل جلاله                                                            که این شخص است حق غم نواله
 جلال او شئون کبریایى است                                                     نوال او شجون ما سوایى است
 بترویج جلالش با نوالش                                                                             تماشا کن بدین حسن جمالش
 زمین حسن و زمان حسن آسمان حسن                                    عیان حسن و نهان حسن و میان حسن
------------------------------------------346----------------------------------------------------

همه حسن اند و ظلّ حسن مطلق                                                             همه فرعند و از آن اصل مشتق
 همه حسن و همه عشق و همه شور                                       همه وجد و همه مجد و همه نور
 همه حىّ و همه علم و همه شوق                                                            همه نطق و همه ذکر و همه ذوق
 درین باغ دل آرا یک ورق نیست                                                   که تار و پودش از آیات حق نیست
 گلش حسن هست و چون گل هست خارش                                               تو خارش راکنى تحقیر و خوارش
 زحسن و قبح در تشریع و تکوین                                                                 بباید فرق اندردین و آیین
چه خوش گفتند دانایان یو نان                                                      که عالم قوسموس است ایعزیزان
 بدان معنى قوسموس است زینت                                                              مگر در دیده ات باشد جز اینت
جهان را وحدت صنع است و تدبیر                                                مر او را  وحدت نظم است و تقدیر
 ندارد اتّفاقى نظم دائم                                                                              نه بر آن وحدت صنع است قائم
پس از اتقان  صنع دلربایش                                                                          نگر در غایت حسن و بهایش
 که زینت غایت حسن و بهایى است                                           فزون از دلربایى جان فزایى است
----------------------------------------347----------------------------------------------

تویى حق را بوسع خویش جویان                                                 ولى حق با تو اینسانست گویان
که اندر سیر اطوار شهودى                                                         زبود من ترا باشد نمودى                                                                                                                                                                                                                                                             بلى بیرون بیا از کفر و بدعت                                                       بده جانرا از نور علم وسعت
 تو از چشم دل بى نور تاریک                                                                       نبینى یاکه بینى تنگ و باریک
 زدست تو بنفس تست ظلمت                                                    که بیچاره بود دائم به ظلمت
 بهر سور و کنى الله نور است                                                     چرا چشم دل و جان تو کور است
 تو از نور خدایا بى جوانى                                                                           نشاط اینجهان و آنجهانى
 بیا بشنو ز اوصاف جوانان                                                                           که حق فرمود اندر کهف قرآن

------------------------------------------348------------------------------------------------

یه

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که آن اصحاب کهفست و رقیم است
 بیا در کهف قرآن اى برادر                                                                           ببین احوال انسان را سراسر
 ازین گنجینۀ سرّ الهى                                                                               بوسع خویش یابى هر چه خواهى
 در این سوره بود انواع عبرت                                                      براى آنکه باشد اهل خبرت
 چو قدر خویشتن را ناشناسى                                                   به نعمت هاى ایزد ناسپاسى
 خدا را بین چه گفتارى است در کهف                                          تدبّر کن چه اسرار ی است در کهف
 گمانم اینکه زان فتیه چو خوانى                                                                 مر آنان را جوانانى بدانى
 ولیکن گوش دل بگشا زمانى                                                      شنو از غائص بحرمعانى
 امام صادق آن قرآن ناطق                                                                          که فتیه بوده اند پیران صادق
 ولى از قدرت روحى ایمان                                                                          به قران وصفشان آمد جوانان
 بیا پیر جوان میباش اى پیر                                                                         بیا روشن روان میباش اى پیر
---------------------------------------------349---------------------------------------------

توهم اصحاب کهفى در قیمى                                                                     چو بسم الله الرحمن الرحیمى
 نه هر پیرى بود روشن روانى                                                     نه هر پیرى بود پیرجوانى
جوانى گر در ایام جوانى                                                                             به پیرى بگذراند زندگانى
 به عقلش از بدیها پاک باشد                                                       براه بندگى چالاک باشد
 بیاض دفتر دل را تباهى                                                                             نداده است از سیاهى گناهى
 شود پیر جوانى آن نکو فام                                                                        که یزدانش به فتیه مى برد نام
کند احوال هر پیرى حکایت                                                          ز اوصاف جوانیش برایت
 چو هر طفلى بود آغاز کارش                                                      کتاب شرح حال روزگارش
هر آن خویى پدر یا مادرش راست                                                                همان خو نطفۀ او را بیاراست
 غذاى کسب باب و شیر مامش                                                 بریزد زهر یا شکّر بکامش
چو از پستان پاکت بود شیرت                                                      تویى فرخنده کیش پاک سیرت
 منى بذرو نساحرث و تو حارث                                                    بجز تو حاصلت را کیست و ارث
-----------------------------------------350--------------------------------------------------

 اگر پاک است تخم و کشتزارت                                                   هر آنچه کشته اى آید بکارت
 و گرنه حاصلت بر باد باشد                                                         ترا از دست تو فریاد باشد
 نفخت فیه من روحى شنیدى                                                    ولى اطوار نفخش را ندیدى
 که اندر نطفه هم بابا و مادر                                                                       نماید نفخ هر یک اى برادر
 تو سبحان الذى خلق الازواج                                                     بخوان در خلقت نطفة امشاج
 دمد هر یک ز روح خویش در وى                                                  ازین ارواح طومارش شود طى
 دگر باره از آن پیران صادق                                                                          بیا بنیوش اى یار موافق
سگشان را نشاید در عبارت                                                        نمایى مس گرت نبود طهارت
 چگونه مس کنى اسرار هستى                                                                 که از پا تا سرت آلوده هستى
 طهارت بایدت در مسّ فرقان                                                       چه پندارى تواند رمسّ قرآن
 طهارت چون کسى را گشت حاصل                                             جواز مسّ فرقان است نائل
 ولى در لفظ مس بنما تامل                                                                        که یابى فرق او را با تعقّل
---------------------------------------351-----------------------------------------------

 چو مس آمد به معنى بسودن                                                    بسودن هست مانند نمودن
 تعقّل اینکه آن شد عین ذاتت                                                     که افزوده است بر نور حیاتت
 براى مس معنى و عبارت                                                                          طهارت بایدت اندر طهارت
 بباید جملگى از مغز تا پوست                                                     طهارت یابى از هر چه جز از دوست
بیا برتر از اینگونه مدارج                                                                              که انسان است شخص ‍ ذوالمعارج
 طهارت تا بدین معنى کامل                                                         نشد اندر تن و جان تو حاصل
 مبادا نخوتى گاه تجلّى                                                                              بگیرد دامنت را در محلّى
 خطر آرد کز آن نبود رهایى                                                          که سر آورد از کبریایى
 چه فرق لمّۀ رحمان و شیطان                                                    نباشد بى طهارت کار آسان
مرا شد دفتر دل پاره پاره                                                                            که دردم را چه درمانست و چاره
 همى در آتش سوزان لهفم                                                                       که کمتر از سگ اصحاب کهفم
 نه بگرفتم پی اصحاب کهفم                                                      که خود را وارهم از نار لهفم
------------------------------------------------352----------------------------------------

چه میگویم من این قول شطط را                                                 بخواهم عذر تمثیل غلط را
 امامان من از امر الهى                                                                              مقام هر یک است فوق تناهى
 ببرهانست و نى از قول زهفست                                                               که هر یک کهف صد اصحاب کهفست
 امامى را که من گویم چنین است                                                              امام مرسلین را جانشین است

امامی باید از سرّ امامت                                                                            بگوید از برایت تا قیامت

----------------------------------------------353------------------------------------

یو

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که در عالم امام لطف عمیم است
  امامت در جهان اصلى است قائم                                                              چو اصلش قائمش نسلى است دائم
 امام اندر نظام عقل و ایمان                                                       یدور حیثما ید ور  القرآن
نشاید افتراقش را ز قرآن                                                                            بقرآن و بعرفان و ببرهان
که بین خلق و خالق هست رابط                                                                 فیوضات الهى راست واسط
بود روح محمّد را مظاهر                                                                             در عالم ز اول آن تا به آخر
امام عصر آن قطب زمانست                                                       که با هر مظهرش اکمل از آنست
لذا او را رعیت هست و منقاد                                                     ز افراد و ز ابدال و ز اوتاد
همه بر گرد او هستند دائر                                                                          چو بر مرکز مدارات و دوائر
مرا باشد ده و دو پیشوایى                                                                         که هر یک مى کند کار خدایى
 یکایک ظرف قرآن عظیم اند                                                        دو صد اصحاب کهف اند و رقیم اند
-----------------------------------------354---------------------------------------------

امامى مذهبم از لطف سبحان                                                    بقرآن و بعرفان و ببرهان
من و دیندارى از تقلید هیهات                                                     برون آ ز دعابات و خیالات
خداوندم یکى گنجینه صدر                                                          ببخشوده است رخشنده تر از بدر
در این گنجینه عرفانست و برهان                                                                در این گنجینه اخبار است و قرآن
چو تقلید است یک نوع گدایى                                                     نزیبد با چنین لطف خدایى
چو این گنجینه نبود سینه تو                                                       بود آن عادت دیرینه تو
على مارا  امام اولین است                                                                        امام اولین و آخرین است
که سر انبیاء و عالمین است                                                       لسان صدق قرآن مبین است
دو فرزندش حسن هست و حسین است                                    که هر یک عرش حق را زیب و زین است
على سجّاد  زین العابدین است                                                                  محمد باقر اسرار دین است
امام صادق آن بحر معانى                                                                           امام کاظم آن سبع المثانى
رضا بین و مقام رهبرى را                                                                            تقى و هم نقى و عسکرى را
----------------------------------------355---------------------------------------------

امام قائم آن سر الهى                                                                               پناه جمله از مه تا به ماهى
ولّى ختم مطلق آنجناب است                                                    که جان پاک او امّ الکتاب است
زنسل فاطمه بنت رسول است                                                   همان ام ابیهاى بتول است
سمّى حضرت خیر الانام است                                                    قیامش در جهان حسن ختام است
در او جمع آمد از آیات کبرى                                                        ز موسى و ز عیسى و زیحیى
ز خضر و یونس و ادریس و الیاس                                                                 امام عصر خود رانیک بشناس
حسن باب است و نرجس هست نامش                                      میم و حا و میم و دال است نامش
حسن بادا فداى خاک پایش                                                                         که باشد خاک پایش تو تیایش
امام عصر میر کاروان است                                                         هر آنچه خوانمش برتر از آنست
مرا چون نور خورشید است روشن                                                              که عالم از وجود اوست گلشن
چو اسماى الهى راست مظهر                                                   که از دیگر مظاهر هست برتر
ترا باشد یکى قسطاس اقوم                                                      که قطب عالم است و اسم اعظم
-----------------------------------------356-------------------------------------------

چگونه غایبش خوانى و دورش                                                    نبینى خویشتن را در حضورش
تویى غایب که دورى در بروى                                                      نهادى نام خود را بر سر وى
سبل بر دیدگانت گشته چیره                                                      که خورشید است در چشم تو تیره
مه و خورشید در این طاق مینا                                                    چراغ روشن اند و چشم بینا
مثالى از نبى و از ولى اند                                                                          چو مه از خور، خور از حق منجلى اند
نپاید بى مه و خورشید عالم                                                       بر این تکوین و تشریعند با هم
ز پیغمبر بپرسیده است سلمان                                                  ز سرّسوره و الشّمس قرآن
پیمبر گفت من آن شمس دینم                                                   که نور آسمانها و زمینم
قمر باشد على کز شمس نورش                                                                کند کسب از اهلّه تا بدورش
بر این معنى بیا تا حجّت عصر                                                      خداوندش فزاید قدرت و نصر
ز سرى کان بود در لیلة القدر                                                       امام حىّ بود روشنتر از بدر
که قرآن خود در اینمعنى است کافى                                                           چه قرآن از الف گردید شافى
---------------------------------------357-------------------------------------------

الف کافى و قرآنست کافى                                                                        تعالى الله ازین حسن توافى
سر آغاز این سخن اندر حروف است                                           زاعداد و حروفت ار وقوف است

--------------------------------------358------------------------------------------------------

یز

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

کنوزى کان الف و لام و میم است
 به چندین سوره قرآن انور                                                                           حروفى را همى بینى مصدّر
حروفند و ز آیات رموزند                                                                               اشاراتى به اسرار و کنوزند
 مکرّر را چو بنمایى به یک سو                                                     على صراط حق نمسکه
سخنها گفته شد بسیار پر مغز                                                   بحل یک بیک این احرف نغز
 مرا میدان بحث اینجا وسیع است                                                              که در این صنعتم صنع صنیع است
 ولیکن هر مقالى را مقامى است                                                               سخن از لیلة القدر و امامى است
 در ابتث یا در ابجد یا در اهطم                                                     الف اول بود و الله اعلم
 در ادوار یکایک از دوایر                                                                                الف در اوّل است و هم در آخر
 دوایر را نه حدّ است و نه غایت                                                   شنو از جفر جامع این حکایت
که دور ابجدیش بیکرانست                                                         چو این یک دور دور دیگرانست
------------------------------------------------359-------------------------------------------

به هر دورى که میخواهى کنى طى                                                            بر آن دورت تسلسل هست در پى
 على اندر غزا بودى ندایش                                                                        حروف منفصل اندر دعایش
 ندا میکرد به کهیعص                                                                                 به حمعسق آن قطب عبّاد
 الف و لام و میم در صدر فرقان                                                   اشارت دارد اندر جمع قرآن
 چه قرآن تا شود فرقان تفضیل                                                    که از انزالش آید تا به تنزیل
 بسمع صدر ختمى از ره دور                                                       حروف منفصل مى گشت منظور
 چو عجز از حمل این قول ثقیل است                                                          الف الله و لامش جبرئیل است
 محمد را بود میمش اشارت                                                       الف و لام و میم اندر عبارت
مقام جبرئیل روح الامین است                                                    رسول وحى رب العالمین است
نزول وحى را بر قلب عالم                                                                          رساند او ز آدم تا به خاتم
 همى ترسم که از تعبیر کثرت                                                    سه واحد در عدد دانى بصورت
 یکى این و یکى آن و دگر آن                                                       تعالى الله از توحید نادان
----------------------------------------360-------------------------------------------

اگر چه بحث آن در پیش دارم                                                       ولى از فهم آن تشویش دارم
 خزائن را که از احصا فزون است                                                  شنیدى آنکه بین کاف و نون است
 بود این کاف و نون امر الهى                                                                       که اندر کن بود هر که چه خواهى
 ز کن بشنیده اى مشتى زخروار                                                                بیا بشنو ز کن حرفى دگر بار
 دگر سرّى که اندر این سخن هست                                                           حسن گوید که بس شیرین و من هست
خزائن از زمان و دهر و سرمد                                                      همه جمعند در جبرئیل و احمد
 میان کاف و نون  در دور   اتبث                                                    نهفته لام و میم مقرون و منبث
 بدور ابجدى هم اینچنین است                                                   که با اتبث در این معنى قرین است
 سفر بنمازتد و نیش به تکوین                                                     که تکوین را بیابى اصل تدوین
 بدانى پس خزائن لام و میم است                                                              ز بسم الله الرحمن الرحیم است
که عین کنت کنزا آنجنابست                                                       دهن بندم که خاموشى صوابست
 بوضع جعفر جامع گاه تکبیر                                                         بیابى وصف احمد را به تکثیر
------------------------------------------361--------------------------------------------

که امدح هست و مادح هست و حامد                                         که حماد است و مدّاح محامد
 چو قرآن وفق اسم جامع آمد                                                     ترا پس عین جفر جامع آمد
 که جفر جامع قاموس الهى است                                                               که قرآنست و ناموس الهى است
 مر این قاموس ناموس الهى                                                                      محمد را بود آنسان که خواهى
 چه میپرسى ز وسع عالم دل                                                    چه روییده است از این آب و از گل
 مقام قلب عقل مستفاد است                                                  اگر چه دائماً در ازدیاد است
 بلى قلب است و در تقلیب باید                                                  به هردم مظهر اسمى در آید
چه پندارى ز قلبى کو فؤاداست                                                  که اندر اوج عقل مستفاداست
 مقام قلب را نشناختى تو                                                                          که خود ر ااینچنین در باختی تو
 بود اورق منشور الهى                                                                              بداند سرّ اشیا را کماهى
نه تنها واقف اسرار اسما است                                                  که هم اندر تصرّف جان اشیا است
 ز قران و ز آیتهاى قدرش                                                                            ببین این خاک زاد و شرح صدرش
---------------------------------------362------------------------------------------

تبارک صنع صورت آفرینى                                                             چه صورت ساخت از ماء مهینى
 ازین حبّه که رویانید از گل                                                                           در او قرآن شود یکباره نازل
 تبرّک از حدیث لیلة القدر                                                                            بجویم تا گشاید مر ترا صدر
 حدیثى کان ترا آب حیاتست                                                       برایت نقل آن  اینجا براتست
 به تفسیر فرات کوفى ایدوست                                                 نظر کن تا در آرى مغز از پوست
 امام صادق آن قرآن ناطق                                                                          یکى تفسیر همچون صبح صادق
 بفرموده است و بشنو اى دل آگاه                                                              که لیله فاطمه است و قدر الله
 چو عرفانش بحق گردید حاصل                                                   به ادراک شب قدر ید نائل
 دگر این شهر نى ظرف زمان است                                                             که مؤمن رمزى از معنى آنست
 ملایک آن گروه مومنین اند                                                         که اسرار الهى را امین اند
 مر آنان را بود روح مؤیّد                                                                              که باشد مالک علم محمد
 مرا د  روح هم که روح قدسى است                                                          جناب فاطمه حوراى انسى است
------------------------------------------------363-----------------------------------------

بود آن لیلۀ پر ارج و پر اجر                                                                          سلام هى حتى مطلع الفجر
 بود این مطلع الفجر محمّد                                                                         ظهور قائم ال محمّد
 در این مشهد سخن بسیار دارم                                                                ولیکن وحشت از گفتار دارم
 که خلق اکثر افراد تنگ است                                                     نه ما را با چنین افراد جنگ است
 بجنگم با خودم از مرد جنگم                                                      که از نفس پلیدم گیج و منگم
 چرا با دیگرى باشد حرابم                                                                          که من از دست خود اندر عذابم
 چه در من آتشى در اشتعال است                                                             که دوزخ را ز رویش انفعال است
مرا عقل و مرا نفس بدآ یین                                                                       گهى آن میکشد گاهى برد این
 بسى از خویشتن تشویش دارم                                                                همه از نفس کافر کیش ‍ دارم
 اگر جنگید مى با نفس کافر                                                                      کجا این وحشتم بودى بخاطر
 چنان در حسرتم کز اخگر دل                                                      همى ترسم که سوزد دفتر دل
 رسیده کشتى عمرم بساحل                                                    نمیدانم از این عمرم چه حاصل
--------------------------------------------------364------------------------------------------

مرا پنجاه و پنج است عمر بیگنج                                                                تو گیرش پنجهزار و پانصد و پنج
 که کرکس سال عمرش ار هزار است                                         ولیکن عاقبت مردار خوار است
 چه انسان خواهد از طول زمانى                                                                 گرش بى بهره باشد زندگانى
 چو غافل بگذراند روزگارش                                                         چه یکسال و چه صد سال و هزارش
 و گر آنى ز خود گردید فانى                                                                        به کف آورده عمر جاودانى
 ولیکن باز با رمز و اشارت                                                                           بیارم اندکى را در عبارت
نزول یازده قرآن ناطق                                                                                 در ان یک لیلة القدر است صادق
 وجود اندر نزول و در صعودش                                                      بترتیب است در غیب و شهودش
 در این معنى چه جاى قیل و قال است                                       که طفره مطلقا امر محال است
 توانى نیز از مکان اشرف                                                                           نمایى سیر از اقوى به اضعف
 به امکان اخس بر عکس بالا                                                       نمایى سیر از اضعف به اقوى
 لذا آنرا که بینى در رقیقت                                                                          بیابى کاملش را در حقیقت
-------------------------------------------------365-----------------------------------------

نظر کن نشأت اینجا چگونه                                                         از آن نشأت همى باشد نمونه
 شنو در واقعه از حق تعالى                                                                        لقد علمتم النشاة الاولى
 اگر عارف بود مرد تمامى                                                                           تواند خود به هر حد و مقامى
 بباطن بنگرد از صقع ظاهر                                                           ز اول پى برد تا عمق آخر
 محاکاتى که اندر اصل و فرع است                                                             بسان زارع و مزروع و زرع است
 بیا بر خوان تو نحن الزارعون را                                                    بیابى زارع بى چند و چون را
 که بر شاکلت خود هست عامل                                                                 چه کل یعمل را اوست قائل
 نزول اندر قیود است و حدود است                                                             صعود اندر ظهور است و شهود است
 خروج صاعد از ظلمت بنور است                                                                 که یوم است و همیشه در ظهور است
 چو صاعد دمبدم اندر خروج است                                                               پس او ایام در حال عروج است
 چو عکس صاعد آمد سیر نازل                                                    لیالى خوانیش اندر منازل
نگر اندر کتاب آسمانى                                                                               به حم سجده تا سرّش بدانى
----------------------------------------366--------------------------------------------

عروج امر با یوم است و آن یوم                                                   بود الف سنه مقدارش اى قوم
 ز الف سنه هم مى باش عارج                                                   به خمسین الف که سنه معارج
 ولى این روز خود روز خدایى است                                                              نه هر روزى بدین حدّ نهایى است
 نه هر یومى ز ایام الهى است                                                   چه آن پیدایى اشیا کماهى است
 شب اینجا نمودى از حدود است                                                                بسى شبها که در طول وجود است
 لیالى اندر اینجا همچو اشباح                                                    لیالى اندر آنجا همچو ارواح
 بدان بر این نمط ایام و اشهر                                                      که میاید پدید از ماه و از خور
 چنانکه روز رمزى از ظهور است                                                  ظهور است هر کجا مصباح نور است
 شب قدر اندر این نشاه نمودى                                                  بود از لیلة القدر صعودى
 چو ظلى روز اینجا روزها را است                                                                که یوم الله یوم القدر اینجا است
 مر انسانى که باشد کون جامع                                                  شب قدر است و یوم الله واقع
 شدى آگه ز جامع اندرین فصل                                                    تو فرعى و بود جامع ترا اصل
-------------------------------------------367------------------------------------------

 تویى همواره در مرئى و منظر                                                    بنزد جامعت اى نیک محضر
 تو مشهودى و جامع هست شاهد                                                             تو یکجائى و جامع در مشاهد
 بدیدارش شب و روزت بسر کن                                                  و گرنه خاک عالم را به سر کن
 بوصلش عاشقى میباش صادق                                                                 منافق را جدا کن از موافق
 ز عاشق آه و سوز و ناله آید                                                                      که عشق و مشک را پنهان نشاید
 ترا از عاشقى باشد چه آیت                                                                     برو در راه درمان و دوایت
 که با نامحرمانش آشنایى                                                                          که در بیم و امیدت مبتلایی

---------------------------------------------368-------------------------------------------

دیوان قسمت چهارم بخش 2

-------------------------------------------322-----------------------------------------------

یا

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که بینى نطفه اى در یتیم است
 ببین از قطره ماء مهینى                                                                            فرشته آفریده دل نشینى
 ز سیر حبى ماء حیوتى                                                                             بروید ز ابتدا شاخ نباتى
 همى در تحت تدبیر خداوند                                                        در آید صورتى بى مثل و مانند
 که در ذات و صفات و در فعالش                                                   به نحو ا کمل است عین مثالش
 تعالى الله که از حماء مسنون                                                     مثال خویش را آورده بیرون
 نگر در صنع صورت آفرینت                                                           بحسن طلعت و نقش جبینت
 به یک یک دستگاههاى چنانى                                                    که دارى از نهانى و عیانى
 ازین صورت که یکسر آفرین است                                               چه خواهد آنکه صورت آفرین است
 تعالوا را شنو از حق تعالى                                                         ترا دعوت نموده سوى بالا
 چه بودى مرتعالى را تو لایق                                                      تعالوا آمدت از قول صادق
--------------------------------------------323---------------------------------------

چه میخواهى درین لاى و لجنها                                                                                  چرا دورى ز گلها و چمن ها
 تویى آخر نگار هم نشینش                                                                        بزرگى جانشین بى قرینش
 نبودت هیچ فعلى و تمیزى                                                                        درین حدى که سلطان عزیزى
 چه بعدى حال چون سرمایه دارى                                                               براه افتى و کام دل برآرى
 طریق کام دل یابى دوگونه است                                                                                یکى اصل و دگر فرع و نمونه است
 یکى اکلو امن فوق است و دیگر                                                                                بود از تحت ارجل اى برادر
 بود از تحت ارجل علم رسمى                                                                    که پابندت شود همچون طلسمى
 بود علم لدنى اکل از فوق                                                                                         که فوقانى شوى با ذوق و با شوق
 ز اکل فوقت ار نبود نصیبى                                                                         ز تحت ارجل است دیو عجیبى
 تو انسانى غذاى تو سماوى است                                                                            علوم رسمیت صرف دعاوى است
 اگر اهل نمازى و نیازى                                                                                              برون آ از دعاوى مجازى
 علوم رسمى ار نبود معدت                                                                        ترا رهزن شود مانند ضدت
---------------------------------------------324----------------------------------------------

چو کردى علم اصلى را فراموش                                                                                 گرفتى علم رسمى را در آغوش
 گرت سجف ثخینى نیست حاجب                                                              ترا بودى لقاء الله واجب
 همى خواهم زدرد خود بنالم                                                                      مپندارى که از این قیل و قالم
 بخواهم فضل خود را بر شمارم                                                                                  که من از این دعاوى برکنارم
 کسى کو بر جناح ارتحال است                                                                                  کجایش اینچنین فکر و خیال است
 همه دانند کاین آزاده از پیش                                                                      نبوده در پى آرایش خویش
 مرا از خود ستایى عار آید                                                                          که جز نابخرد  دون را نشاید
 چو این آرایش است آلایش من                                                                                   نبوده هیچگاهى خواهش ‍ من
 مرا دردى نهفته در درونست                                                                      که وصف آن زگفتگو برونست
 بسى روز و بسى ماه و بسی سال                                                                           گذشته از من برگشته اقبال
 که سر گرم به قیل و قال بودم                                                                                   یکى دل مرده بیحال بودم
 صرفت العمر فى قیل و قال                                                                       اجبت النفس عن کل سوال
-------------------------------------------325-----------------------------------------------

 به چندین رشته از منقول و معقول                                                             تسلط یافته ام معقول و مقبول
 نعت با صرف و نحو انسان که خواهى                                                         چنانکه هست آثارم گواهى
 بدیع و با بیان و با معانى                                                                                             بدان نحوى که میخوانى و دانى
 بتدریس و به تعلیق مطول                                                                          بچندین دروه اش بودم معطل
 به شرح شاطبى در علم تجوید                                                                                  کلام اندر شروح متن تجرید
 اصول و فقه و تفسیر و روایت                                                                    دگر علم رجال و با درایت
 ریاضى و نجوم و علم آلات                                                                         بمن ارجاع میگردد سوالات
 فنون حکمت و تدریس عرفان                                                                     چنان هستم که در تفسیر قران
 بقران اشنایى آنچنانم                                                                                               که خود یک دوره تفسیر آنم
 نه تفسیر عبارات و ظواهر                                                                         که ساحل بین در آن حد است ناظر
 به تفسیرى که باشد انفسى آن                                                                               کز آفاقى فزون باشد بسى آن
بسالى چند اندر علم ابدان                                                                         بنزد اوستاد طب فنان
-----------------------------------------326---------------------------------------

زقانونچه گرفته تا بقانون                                                                                             فرا بگرفته ام مضبوط و موزون
 دگر هم شد فنونى پاى بندم                                                                     که شاید بر جنون خود بخندم
 فنونى هر یکى علم غریب است                                                                               نه هر کس را به نیل آن نصیب است
 دلم از اشنا غرقاب خون است                                                                                   چه پندارى که از بیگانه چونست
 بتعلیقات اسفار و اشارات                                                                          ترا باشد فتوحات و بشارات
 حواشى بر شفاهم آنچنان است                                                                               که مراهل بصیرت را عیان است
 به تمهید و به مصباح فنارى                                                                        حواشى باشدم مثل درارى
 بشرح قیصرى کو بر فصوص است                                                              حواشى ام همانند نصوص ‍ است
 فصوص فارابى و شیخ اکبر                                                                        نمودم شرح زاول تا به آخر
 به تعلیقات تحریر مجسطى                                                                       چنانکه بر اکر شرح و بسطى
 یکى بر اکر مانالاووس است                                                                      دگر بر اکر تاوذوسیوس است
 اصول او قلیدس را سراسر                                                                        نمودم تحشیه تا شکل آخر
----------------------------------------327----------------------------------------------

به شرح کامل زیج بهادر                                                                              بسى سر برده ام بیخواب و بیخور
 به چندین رشته در علم اوائل                                                     نوشتم من بسى کتب و رسائل
 نمودم نقد عمر خویش تزییف                                                     که اینک باشدم بسیار تالیف
 چه حاصل اریکایک را کنم یاد                                                       که درهاون چه سودى سودن باد
 گهى با جیب و ظلم کار بودى                                                     شب و روزم عروسم یار بودى
 زظلل مستوى قدم دو تا شد                                                     گه بگرفتن جیب عصا شد
 گهى ربع مجیب بود دستم                                                                        گهى ذات الحلق را کار بستم
 گهى درس شفا بود و اشارات                                                    گهى بحت قضا بود و تجارات
 گهى در گفتن اسفار دل خوش                                                                   گهى از سفتن اشعار دل خوش
 گهى در محضر استاد لاتین                                                        سه لا آن باشد و سه سى بود این
 علاقه با کولداژه و لاروس                                                           چنان بودى که با مغنى و قاموس
 گهى در جدول اوفاق بودم                                                                         گهى با اطلس آفاق بودم
-----------------------------------------328-------------------------------

 بسى با نقشه هاى آسمانى                                                                    نمودم آسمان را دیده بانى
 بسى شبها نشستم گاه و بیگاه                                                                               که از سیر کواکب کردم آگاه
 بقدر و طول و عرض و برج و صورت                                                              جهت ها یک به یک مى یافت صورت
 من و ماه و شبانگاه و ستاره                                                                      بروى یکدیگر اندر نظاره
 مرا با شاهد ان آسمانى                                                                                           به شبها بود بس راز نهانى
 بسویم صورت هر یک ستان بود                                                                                  ستان بود و چه نیکو دلستان بود
 مرا صورت بدانها هم ستان بود                                                                                   تفاوت از زمین تا اسمان بود
 بر مز عاشقى چشمک به چشمک                                                                             شدم تا آشناى با یکایک
 زمینى آسمانى شد چنانه                                                                        نبینى فاصلى اندر میانه
 که اینک نقشه اى از اسمانم                                                                     چو بینى اطلس بى نقش جانم
 چنان دل بر سر افلاک بستم                                                                      که عمرى با مجسطى مى نشستم
 چنان در فن اسطرلاب ماهر                                                                       که هم بر صنعتش استاد قادر
----------------------------------329------------------------------------------

چنان در پیشه ام ستوار بودم                                                                      که روز و شب همى در کار بودم
 بدست خویشتن چندى رسائل                                                                                  نوشتم از بزرگان اوائل
 بعمرى در پى جمع کتابم                                                                                           کتاب من فزوده بر حجابم
 چو با خود آمدم زان گیر و دارم                                                                    بگفتم اى یگانه کردگارم
 دلى کو با جنابت نیست مانوس                                                                                  بیفتد سرنگون چون ظل معکوس
 اگر دنیا نکردى از تو دورم                                                                           اگر از من نه بگرفتى حضورم
 نبودى مر مرا تدریس و تصنیف                                                                                   بدم فارغ زهر تکذیب و تعریف
 درین دو روزه گیتى مرد عاقل                                                                     کجا دل مى نهد بر جیب و بر ظل
 مرا از لطف تو امیدوارى                                                                                             و گرنه خاک بر فرق حمارى
 زیادت گر نه این دل کام گیرد                                                                       زمامونى کجا آرام گیرد
 اگر نام تو نبود در میانه                                                                                               متمم با علم باشد بهانه
 زتتلیث و زتربیع و زتسدیس                                                                        بود بى یاد تو تزویر و تلبیس
---------------------------------------------330----------------------------------------------

اگر وجه دلار اى عروس است                                                                     بوجه تو فسوس اندر فسوس ‍ است
 زجفر و زیج و اسطر لاب واعداد                                                                                 بر آید از نهادم داد و فریاد
 رخام و لبنه و کره زرقاله                                                                                             نداده حاصلى جز آه و ناله
 یکایک این هنرها و فنونم                                                                            جنونى را فزوده بر جنونم
 بوفق اقتضاى وقت و حالم                                                                         حکایت از دلم کرده مقالم
 سخن خاکستر است و حال آتش                                                                               چه آتش عین نار الله ذاتش
 زخاکستر از و باشد نمودى                                                                        نمود سایه دورى زدودی
 نگویى زین سخنهاى اساسى                                                                                   که نعمتهاى حق را ناسپاسى
 نه کفر انست بلکه عزم و همت                                                                                 نمودم جزم در تحدیث نعمت
 سپاس حضرت پروردگار است                                                                     نه روى افتخار و اغترار است
 مقام شکر احسان فوق این است                                                                             کجا در طاقت این مستکین است
 اگر خود صاحب حالى که دانى                                                                    و گرنه هر چه ام خواهى بخوانى
---------------------------------------322-----------------------------------

 علوم اصطلاحى نعمت اوست                                                                                   ولى بى سوز عشقش نقمت اوست
 ترا انبار الفاظ و عبارات                                                                                               چه حاصل میدهد غیر خسارات
 چو نبود نور علم یقذف الله                                                                         چه انبارى زالفاظ و چه از کاه
 نه بلکه نزد مردان دل آگاه                                                                                          بقدر و قیمت افزونى است با کاه
 یکى را گفته اند در علم منحط                                                                                   گرفتارى به اقوى بود و احوط
 چو عارى بود از حلیت تقوى                                                                       همى بردین حق میداد فتوى
 نه اهل دین و نه مرد عمل بود                                                                    اسیر نفسش آن دیود غل بود
 کلام حضرت پروردگار است                                                                        مثله کمثل الحمار است
 زگفتارم مباش ایخواجه دلریش                                                                                   برو در خلوتى در خود بینیدش
 ترا تا وسوسه اندر نهاد است                                                                     هر انچه کشته اى در دست باداست
 قیاسات توهم یکسر عقیم است                                                                               چرا که اهر من با تو ندیم است
 به حرمان درونى و برونى                                                                                       ز ندمان برونى و درونى
---------------------------------------332--------------------------------------

ندیمان تو باشد رهزنانت                                                                                             که بسته ره زآب و ره زنانت
 بسى فعل تو در محراب و منبر                                                                                  براى قرب جهال است یکسر
 عوامت کرده بیچاره زبخ بخ                                                                        ازین بخ بخ ترا گرم مطبخ ‌
 ترا از مطبخ گرمت چه عارى                                                                      که در باطن خود آکل نارى
 گل اندامى و جانت گند نازار                                                                       زبوى گند ناخلقی در آزار
 بکن از بیخ و از بن گند نا را                                                                                         مرنجان اینهمه خلق خدا را
 زنفس شومت اى حراف کربز                                                                     به لمز و همز و غمزى و تنابز
 گمانت اینکه با خرج عبارات                                                                        به کر و فرو ایماء و اشارات
 سوار رفرفستى و براقى                                                                                          ورم کردى و پندارى که چاقى
  مر این نخوت ترا داء عضال است                                                                               علاجش جز  بمرگ تو محال است
 بدر آخواجه از کبر و ریائى                                                                           گدایى کن که یابى کبریائى
 در این درگه دل بشکسته باید                                                                    تن خسته دهان بسته باید
--------------------------------------------33--------------------------------------------------

 دل بشکسته مراة الهى است                                                                                   زآیات و زاخبارم گواهى است
 شنیدى آنچه ازجام جهان بین                                                                    همین بشکسته دل باشد همین این
 از و بینى عیان و هم نهان را                                                                      جهان و هم خداوند جهان را
 که از این لذت دیدار هستى                                                                       رباید آنچنانت وجد و مستى
 و گر لذات حیوانى دانى                                                                                             نه لذاتش بخوانى و نه دانى
 ولیکن دیو نفست چیره گشته است                                                           که جان نازنینت تیره گشته است
 چه دیوى بدتر از دیو زلاراست                                                                     که اندر کار خود بس نابکار است
 ز وسواس هریمنهاى رهزن                                                                        زخرمنها بیک دو دانه ارزن
 فتادى دور و نزدیکى بمردن                                                                        همى در مطبخ گرمى بخوردن

--------------------------------------------334---------------------------------------------------

یب

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که آدم ایمن از دیو رجیم است
 به از این سنگر امن الهى                                                                          نباشد در همه عالم پناهى
 ز وسواسست علّتهاى روحى                                                                   که نبود روح را هرگز فتوحى
 همه وسواس از دیو رجیم است                                                                 عدوی آدم از عهد قدیم است
 تو هم او را عدوی  خویش میگیر                                                                خلاف راه او را پیش مى گیر
 که نسناس است و وسواس است و خناس                                                چه جویى لخلخه از دست کناس
 ترا با عزم جزم و همّ واحد                                                                         کشاند روح قدسى در مشاهد
 و گرنه با همه چندین دلى تو                                                      زکشت خود نیابى حاصلى تو
 نشد تا جان توبى عیب و بى ریب                                                               درى روى تو نگشایند از غیب
 بیا ایخواجه خود را نیک بشناس                                                                  که انسانى به سیرت یا که نسناس
 به سیرت ار پلیدى چون یزیدى                                                                   چه سودى گر بصورت با یزیدى
-----------------------------------335----------------------------------------

 ترا تبلى السرائر هست در پیش                                                                نگر جوّانى و برّانى خویش
 نمیدانى که در تبلى السرائر                                                     شود هر باطن آنجا عین ظاهر
 حجابت شد در اینجا حکم ظاهر                                                                  در آنجا باطن هست قاهر
 اگر از خود در آیى اى برادر                                                         شود اینجا و آنجایت برابر
 اگر کشف غطا گردد عطایت                                                       دو جایت میشود یکجا برایت
 که بینى اسم و آیین خودى تو                                                                   همانا مالک دین خودى تو
 زدین خود بهشت و دوزخى تو                                                    سزاوار سزاى برزخى تو
 تو هم کشت خودى هم کشتزارت                                                             هر آنچه کشته اى آید بکارت
 چو تو زرع خودى و زارع خود                                                       ترا حاصل زبذر تو است لابد
 جزا نفس عمل باشد به قرآن                                                     به عرفان و به وجدان و ببر هان
 بلى علم است که انسان ساز باشد                                                          مرا وراهم عمل دمساز باشد
 چو علم اند و عمل بانى انسان                                                                  هر آنکس هر چه خود را ساخت هست آن
------------------------------------------236--------------------------------------

لذا باشد قیامت با تو هشدار                                                       قیامت ر ابرون از خود مپندار
 بخوانم از برایت داستانى                                                                          که پیش آمد براى من زمانى
 شبى در را بروى خویش بستم                                                                  به کنج خانه در فکرت نشستم
 فرو رفتم در آغاز و در انجام                                                        که تا از خود شدم آرام و آرام
 بدیدم با نخ و سوزن لبانم                                                                          همى دوزند و سوزد جسم و جانم
 بگفتند این بودکیفر مر آنرا                                                         رها سازد به گفتارش زبانرا
 چو اندر اختیار تو زبانت                                                                               نمى باشد بدوزند این لبانت
 از آنحالت چنان بیتاب گشتم                                                      که گویى گویى از سیماب گشتم
 زحال خویش دیدم دوزخى را                                                      چشیدم من عذاب برزخى را
 در اینجا مطلبى را با اشارت                                                       برایت آورم اندر عبارت
 که عاقل را اشارت هست کافى                                                                 ازیرا قلب عاقل هست صافى
 سراسر صنع دلدارم بهشت است                                              بهشت است آنچه زان نیکوسرشت است
-----------------------------------------------337-----------------------------------------

شنیدى سبق رحمت بر غضب را                                                                ندانستى یکى امر عجب را
 که این رحمت نباشد زائد ذات                                                    که ذاتش عین رحمت هست با لذات
 زذاتى کوست عین رحمت ایدوست                                            نباشد غیر رحمت آنچه از اوست
 که این رحمت وجوب امتنانى است                                            وجود سارى عالى و دانى است
 کجا باشد که این رحمت نباشد                                                                  گرت در فهم آن زحمت نباشد
 کدامین ذره را در ملک هستى                                                    نیابى رحمت اربیننده هستى
 گل و خارش بهم پیوسته باشد                                                                   که از یک گلبن هر دو رسته باشد
  مربّى در مقام جمع و تفضیل                                                    یکى باشد بدون عزل و تعطیل
  بلى ربّ مضّل و ربّ هادى                                                         یک و دو  دانى اراهل  رشادى
  مقام فرق را بینى تضاد است                                                                   مقام جمع را یابى توادّ  است
  بنام خار و گل و شیطان و آدم                                                                   در آنجا و در اینجایند با هم
   نگراندر قواى گونه گونت                                                          به اعضاى درونى و برونت
---------------------------------338-----------------------------------------------  

به فعل خویش در انزال و تنزیل                                                    دهى فرق مقام جمع و تفضیل
   سخن از نسبت و ایجاد افعال                                                                  به اجمالش روا مى باشد الحال
   چه تفصیلش بیک نیکو رسالت                                                                  که بنوشتم ترا باشد حوالت
    نه جبر محض و نى صرف قدر هست                                       وراى آن دو امرى معتبر هست
   لان الباطل کان زهوقا                                                                               کلام کان فیها صدوقا
  که هم جبر است و هم تفویض باطل                                         بل امر بین الامرین است حاصل
   چه هر دو واحد العین اندو احول                                                                نبیند چشم احول جز محوّل
  ولى جبرى زیک چشم چپ راست                                             که یک چشم چپ چپ مر قدر راست
  چه تفویضى بتفریط غلط رفت                                                                   و هم جبرى به افراط شطط رفت
  ولیکن صاحب چشمان سالم                                                     بر این مبناى مرصوص است قائم
  که قول حق نه تفویض و نه جبر است                                        که آن گبر است و این بدتر  زگبر است
  چه گوید بنده مانند جمادات                                                       چو برگ کاهى اندر دست باد است
---------------------------------339--------------------------------------------------- 

ندارد هیچ فعل و اختیارى                                                           زبادش جنبش آید اضطرارى
  بلى این راى فائل از جماد است                                                                که هر یک را بباید گفت باد است
  زکسبش اشعرى بى بهره بوده است                                        مگر لفظى بر الفاظش فزوده است
  نه استقلال اهل اعتزال است                                                                  نه جبر است و سخن از اعتدال است
  چه هر فعلى که در متن وجود است                                          مراهل عدل را عین شهود است
 که ایجاد است و اسناد است لابد                                                              بحول الله اقوم و اقعد
  زحق است صحّت ایجاد آن فعل                                                                 به خلق است صحبت اسناد آن فعل
  زحق ایجاد هست از بیش و از کم                                                             که قل کل من عند الله فافهم
  چو در توحید حق نبود سوایى                                                                   سخن از جبر چبود                                ژاژ خایى
  کدامین جابر است و کیست مجبور                                           عقول نارسا را چیست منظور
  هر آن بدعت که پیدا شد در اسلام                                                            چو نیکو بنگرى زآغاز و انجام
  همه از دورى باب ولایت                                                            پدید آمد سپس کرده سرایت
-----------------------------------------340----------------------------------------

 که از تثبیت در افراط و تفریط                                                      همى بینى در احجامند و تثبیط
  هر آنچه جز ولایت را رواج است                                                                چو نقش دومین چشم کاج است
   بداند آنکه او مرد دلیل است                                                    جهّنم عارض و جنّت اصیل است
   اگر دانى تو جعل بالعرض را                                                      توانى نیک دریابى غرض را
   جهنم را نه بودى و نمودى                                                       اگر مد در جهان از ما نبودى
  زافعال بد ما هست دوزخ                                                          فشار نزع و قبر و رنج برزخ ‌
   زحال خویش با فرزندت اى باب                                                                 درین باب از خدا و خویش ‍ دریاب
   تویى تو صورت علم عنایى                                                       بیا در خود نگر کار خدایى
   ترا از قبض و بسط تو عیان است                                                              هر آنچه آشکارا و نهان است

-------------------------------------------341-------------------------------------------------