دیوان قسمت دوم :: دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان قسمت دوم بخش 6

--------------------------------------حرم مطهّر-------------------------------

الله سر هر اسم و رسمی الله مهار هر طلسمی

------------------------------------------187-------------------------------

الله سرور و روح سالک حامی و حمای در مهالک

الله ورای کلّ کامل سر سلسلۀ همه مراحل

محمود مسلّم ملائک امّار مطاع در ممالک

هم سالک و هم سلوک ومسلوک او مالک و ماسواه مملوک

هر حکم که داد هر دل آگاه سر لوحۀ حکم اسم الله

اسمی که در او دوای هر درد اسمی که روای مرئه و مرد

اسمی که مراد آدم آمد اسمی که سرود عالم آمد

سوداگر اگر در او دل آسود سودا همه سود دارد و سود

مر همدم کردگار عالم کی هول و هراس دارد و همّ

دل در حرم مطهّر او گل گردد و هم معطّر او

هر دل که ولای وصل دارد همواره هوای اصل دارد

موسی که هوای طور دارد کی دل سر وصل حور دارد

-----------------------------188-----------------------------------------------

ای وای مر آدم هوس را دل دادۀ کام سگ مگس را

در وصل صمد رسد رصدگر در اسم احد رود سراسر

درگاه سحر مراد سالک دادار دهد علی مسالک

لوح دل آملیّ اوّاه

دارد صور ملائک الله

------------------------------------------مناجات--------------------------------

ای غم تو غمام رحمت دل همّ تو منتهای همّت دل

ای غمت مایۀ نشاط حسن قبض تو عین انبساط حسن

خنک آندل که خانۀ غم تست سر خوش اندر بساط ماتم تست

خاک کوی تو سرمۀ بصرم غم و درد تو توشۀ سفرم

درد ده درد تو مرا درمان امر ده جان من ترا قربان

سر من در ره تو پای من است درد شیرین تو دوای من است

---------------------------------------189--------------------------------------

کیستی ای پدید ناپیدا کاینچنینت ز دل شدم شیدا

سر من پای بند تقدیرت دل من در کمند تدبیرت

قیل و قالم حجاب حالم شد درسها موجب ملالم شد

نام تو بهترین انیس حسن یاد تو خوشترین جلیس حسن

هر چه هستم ز بوستان تو ام هر که هستم ز دوستان تو ام

نقطه ای از کتاب تکوینم دست پاک تو کرد تدوینم

حسنت را بسوی خود میدار

دیده اش را بروی خود میدار

17ذی الحجه-----------------------------حقّ و. میزان------------------1399ه ق

حقّ و میزان در عدد یکسان بود آری آنچه حق بود میزان بود

هر چه میزان است آن عین حق است هر دو از یک اصل مصدر مشتق است

مصدری کو صرف عدل است و وسط نی بود تفریط در وی نی شطط

---------------------------------------------190-------------------------------------

ره ندارد باطل اندر صنع حق حق بود میزان عدل ما خلق

در قبال حق ظلال و باطل است کان زهوق بی اساس و زایل است

جز حق اندر انفس و آفاق چیست غیر میزان اندرین نه طاق چیست

آنچه می بینی کاندرین ارض و سما است بر اساس حق و میزانی بپاست

آدمی را حق و میزانی بود تا که اندر راه انسانی بود

کیست انسان آنکه با حق است و داد ور نه دیو و دد بود آن نامراد

گر نبودی آدم با حق و داد دار هستی را چه میبودی مراد

ای تو برتر از جماد و از نبات ای تو برتر از تمام ذی حیات

ای امیر و ای امام قافله منزل حق یکایک راحله

گفت سوفسطایی حق ناشناس دار هستی را نمی باشد اساس

یا بقولش دار هستی باطل است یا حق است و مرادی حاصل است

چونکه حق است حق نباشد بی هدف بی هدف عمر خود منما تلف

---------------------------------------191----------------------------------------

غیر آدم کیست تا باشد غرض کیست تا باشد مر آدم را عوض

دیده ای کو پاک باشد از مرض جوهر آدم بیند و جز او عرض

آدم آمد قبله و دار وجود سوی او اندر رکوع و در سجود

آدمی کو قبله گاه عالم است کی چنین افراد شبه آدم است

اینکه ما بینیم در صبح و مسا جمله اشباه رجالند و نسا

افعی اند و اژدهایند و نهنگ گرگ و بوزینه اند و کفتار و پلنگ

پس ببین آن آدم نیکو نهاد کیست تا باشد مر عالم را مراد

باش بر میزان حق و اعتدال بو که ره یابی بدان نیکو خصال

جمادی الثانیه----------------------------کاروان عشق-------------------------1387ه ق

دلا یک ره بیا ساز سفر کن ز هر چه پیشت آید زان گذر کن

مگر تا سوی یارت بار یابی دمادم جلوه های یار یابی

دلا بازیچه نبود دار هستی همه حق است در بازار هستی

----------------------------------------192--------------------------------------

بود آن بنده فیروز و موفق نجوید اندرین بازار جز حق

دلا از دام و بند خودپرستی نرستی همچو مرغ بی پر ستی

چرا خو کرده ای در لای و در گل در این لای و گلت برگو چه حاصل

دلا عالم همه الله نور است بیابد آنکه دائم در حضور است

ترا تا آئینه زنگار باشد حجاب دیدن دلدار باشد

دلا تو مرغ باغ کبریائی یگانه محرم سرّ خدائی

بنه سر را بخاک آستانش که سر بر آوری از آسمانش

دلا مردان ره بودند آگاه زبان هر یکی ائی مع الله

شب ایشان به از صد روز روشن دل ایشان به از صد باغ و گلشن

دلا شب را مده بیهوده از دست که در دیجور شب آبحیات است

چه قرآن آمده در لیلة القدر ز قدرش می گشاید مر ترا صدر

بود آن لیلۀ پر قدر و پر اجر سلام هی حتی مطلع فجر

----------------------------------------193-------------------------------------

دلا شب کاروان عشق با یار بخلوت رازها دارند بسیار

عروج اندر شب است و گوش دل ده به سبحان الذی اسری بعبده

دلا شب بود کز ختم رسولان محمّد صاحب قرآن فرقان

خبر آورده آن استاد عارف که علم الحکمة متن المعارف

دلا شب بود کان پیر یگانه به الهامی ربودت جاودانه

در آن رویای شیرین سحرگاه که التوحید تنسی سوی الله

دلا در عاشقی ستوار می باش چو مردان خدا بیدار می باش

که سالک را مهالک بیشمار است بلی این راه راه کردگار است

دلا از ذرّه تا شمس و مجرّه باستکمال خود باشند در ره

همه اندر صراط مستقیم اند به فرمان خداوند علیم اند

دلا باشد کمال کل اشیا وصول درگه معبود یکتا

اگر تو طالب اوج کمالی چرا اندر حضیض قیل و قالی

-------------------------------------------193-----------------------------------

دلا باید دهن را بسته داری دلا باید تنت را خسته داری

که سالک را دهان بسته باید تن خسته دل بشکسته باید

بنفشه دیده ام در رهگذاری سرافکنده ستاده در کناری

بگفتم از چه سر در زیر داری

بگفتا ای حسن از شرمساری

-------------------------------------------بهشت----------------------------------

سراسر صنع دلدارم بهشت است بهشت است آنچه زان نیکو سرشت است

شنیدی سبق رحمت بر غضب را ندانستی یکی حرف عجب را

که این رحمت نباشد زائد ذات که ذاتش عین رحمت هست بالذات

ز ذاتی کوست عین رحمت ایدوست نباشد غیر رحمت آنچه از اوست

بداند آنکه او مرد دلیل است جهنّم عارض و جنّت اصیل است

اگر دانی تو جعل بالعرض را توانی نیک دریابی غرض را

----------------------------------------195--------------------------------------

ز دنیای پلید ماست دوزخ فشار مرگ و گور و رنج برزخ

جهنم را نه نامی و نمودی اگر بد در جهان از ما نبودی

ز حال خویش با فرزندت ای باب درین باب از خدا و خویش دریاب

بسرّی کآیت سبع المثانی است بسی راز نهان آسمانی است

حسن تا شد فنای ذات پاکش

به از کبریت احمر گشت خاکش

ج2-------------------------------------طرّه شب---------------------------1388ه ق

طرّه شب باز نمودار شد عاشق بیچاره گرفتار شد

باز ز خود در تب و تابم همی سوخته دل دیده پر آبم همی

گوشۀ ابروی شب دل ربا می کند از دور اشارت بما

وقت مناجات و حضور آمده گاه ملاقات و سرور آمده

چهرۀ شب باز جهان را گرفت دل ز کفم باز امان را گرفت

----------------------------------------196--------------------------------------

چشمک استاره یکایک بناز دعوت رمز است براز و نیاز

آنچه که پوشیده لباس وجود سر بحضورش بود اندر سجود

نیست مگر جلوۀ یارم همه نیست مگر نور نگارم همه

ایدل دنیا زده آرام باش در طلب زاد سرانجام باش

بر سر بیچارگی خویش باش دور ز شیطان بد اندیش باش

بندۀ بیدار خداوند باش بندگیش میکن و خرسند باش

همچو مه و مهر فروزندگیت میدهدت روز و شبت بندگیت

راه خدا را نبود پیچ و خم حکم خدا را نبود بیش و کم

حرف و خور و خواب اگر کم کنی با همه دل محرم و همدم کنی

مظهر اسما و صفات است دل یا که خود آئینۀ ذات است دل

بزم جهانرا دل داناست شمع جام جم است و همه در اوست جمع

گر دل بشکسته بدست آوری ماهی مقصود بشست آوری

----------------------------------------197--------------------------------------

پند چو قند حسنت نوش کن

هر چه که نه پایاست فراموش کن

---------------------------------------دانش----------------------------------------

کیست مرد ستوده بخرد آنکه جانی فزاید و برهد

جان فزاید ز دانش و فرهنگ مرد دانش رهیده از آرنگ

جاودانست و کاردانست او برتر از هر چه گویم آنست او

دانش آمد به آسمان هنر همچو خورشید و جزویش اختر

پیکرت زنده ز آب و ز نان باشد علم آب حیات جان باشد

چو حسن زاده رستگار شوی

گر در این راه استوار شوی

---------------------------------------------198---------------------------------

درشب28رجب1387ه ق لیلۀ مبعث پیغمبر خاتم صلّی الله علیه و آله و سلّم که در

شبستر در جوار مزارشیخ عارف محمود شبستری صاحب گلشن راز و پیرش

حضرت شیخ بهاالدّین یعقوب که از نسل پاک جناب مالک اشتر و قبرش

قبله قبر صاحب گلشن است بسر بردم بسرودم

شب عید است ای شیخ شبستر چه عیدی مبعث یکتا پیمبر

در آمد از رجب خود لیله کز ز هجرت سال آمد تا به غشفز

یکی مهمانت آمد از ره دور نه موسایی ولی در وادی طور

یکی از مخلصان آنجناب است چو ذرّه در حضور آفتاب است

حسن نام و حسن زاده بشهرت ز شهر خویش آمد تا بشهرت

بشهر خویش باشد شهریاری که دارد در حضورت افتخاری

اگر خود پادشاه روم و چین است در این درگه که آمد خوشه چین است

ز آمل آمده سوی شبستر برای شیخ و پیرش پور اختر

------------------------------------------199------------------------------------

چه پیری خود ز نسل پاک مالک که بُد یار علی اندر مهالک

بشأن خویش ای پیر خجسته نظر فرما بدین مهمان خسته

همی دارد ز حق امیدواری در این شب گیرد عیدی از تو باری

تو صاحبخانه و من میهمانم تو خود دانی و من چیزی ندانم

سعادت با تو ای شیخ زمانه همی همراه باشد جاودانه

ترا ای یوسف ثانی محبوب بدی پیری بهاءالدین یعقوب

که از انفاس پاکش شاد گشتی ز دیو نفس دون آزاد گشتی

چو جانت با حقایق گشت دمساز سرودی آن سرود گلشن راز

که سرتاسر همه راز است و گلشن بلفظ روشن و معنی متقن

اگر آنست سبک لفظ و معنی روا نبود چنو گفتن تمنّی

درین درگاه خاموشی صوابست که نظم و نثر ما نقشی بر آبست

ز اشعارم بود بسیار روشن که باشد خار و خاشاکی به گلشن

---------------------------------------------200---------------------------------

غرض ای عارف فرد یگانه چو کودک آورم هر دم بهانه

مگر تا لطف آن یعقوب و یوسف رهاند سینه ام را از تهلّف

مگر تا یابمی در این تشرّف ز شیخ و پیر او دست تصرّف

مگر تا اندرین فرخنده محضر ستانم توشه ای از پور اشتر

چه خوش از لطف خاص کردگاری به امّیدش رسد امیدواری

-------------------------------------201-----------------------------------------

۰

دیوان قسمت دوم بخش 5

-------------------------------------قصیدۀ صحراویه------------------------------------

گر نه کارت دلبری و غارت و یغماستی پس چرا اینسان جمال خویش آراستی

گر نه شیدای تو ام ایشاهد یکتای من پس چرا جوش و خروشم در دل شبهاستی

نی که من تنها شدم شیدای آن حسن آفرین هر کجا رو آورم صدها چو من شیداستی

در شکنج تار تار زلف افشانت همی یکجهان آشفته اندر غلغل و غوغاستی

چون تو صاحب دولت حسن و بها در روزگار من بچشم خویشتن هرگز ندیدم راستی

به چه معشوقی که خود هم عشقی و هم عاشقی وه چه جادویی که هم با ما و هم بی ماستی

سالها در جستجویت کوه و هامون گشته ام همچو آن ماهی بدریا کآب را جویاستی

هم دل و هم دلبر و هم جان و هم جانانه ای هم انیس و هم مونس رندان بی پرواستی

هم ره و هم رهرو هم یاری و هم یاوری علّت اولایی و هم غایت قصواستی

ظاهر و باطن تویی و اول و آخر تویی ای تویی آنچه که پیداهست و نا پیداستی

عرش و فرش و عقل و نفس و لوح و کرسی و قلم جملگی از پرتو آن جان جان بر پاستی

------------------------------------------170---------------------------------------

ذات پاکت را چه بتوان گفت کز روی مثل هفت دریا قطره ای نسبت به آن دریاستی

نی غلط گفتم که نسبت را در آنجا نیست راه برتر از افکار و از اوهام و از آراستی

کیستم من تا کنم دعوی عشق و عاشقی عشقبازی کار یکرنگان شیر آساستی

لذت آنی فانیّم چه میآید بکار لذت دیدار خود ده بی کمی و کاستی

کام از شیرینی حلوا چه یابد بهره ای یاد ذات پاک تو شیرینتر از حلواستی

تن چو ساحل دل چو دریا یادت ای جانانه ام اندرین دریای دل هر لحظه گوهر زاستی

جان که از فیض حضورت مانده بی نور فروغ نیست زنده بیشک اندر زمرۀ موتاستی

هستی و هستم ولیکن هستی و من نیستم هستیم چون سایه ای از پرتو بیضاستی

من که هستم وصف بینائی و دانائیم هست پس بود اصلی که هم دانا و هم بیناستی

چونکه هستی من از آن هستی مطلق بود پس مرا وابستگی با کّل هستیهاستی

من ندارم قدرت وصف قد و بالای تو لیک دانم دلبرا بیحدّ و مرّ زیباستی

دست افشان پای کوبان یکسر از بالا و پست یک زبان اندر ثنای ذات تو گویاستی

---------------------------------------------171------------------------------------

عشق ذاتی منت ای دلبر و دلدار من زآه آتش بار و سوز جان من پیداستی

خود تو آگاهی دلارا ما که از بی تابیم مسکن و مأوای من این گوشۀ صحراستی

جلوه ها کردی و آخر کار ما را ساختی ایخوش آنکو همچو من از دست تو رسواستی

سر بر آور از لحد مجنونک لیلی شناس بین که لیلی آفرینم شاهد یکتاستی

مر ترا یک لیلی است و آنهمه جوش و خروش پس چه گوید آنکه او را یکجهان لیلاستی

زاهد دیوانه را بین مست غلمانست و حور عارف فرزانه مست خالق حوراستی

مستم اما مستیم از بادۀ انگور نیست جام در دستم ولیکن از دگر صهباستی

ناتوانستم ولی در دست عین قدرتم گر چه درویشم ولی دارنده ام داراستی

قاف قربانی قلب قابل در راه دوست قاف قرب قاب قوسین است او ادناستی

ایخوش آنمرغ سحر در بوستان وصل یار از سر وجد و طرب در نغمه و آواستی

ای شب شیرین بیا کاندر هوای کوی دوست مرغ شب آهنگ من در شب جهان پیماستی

می نگوید مرد حق اسرار جان خویشتن تا گه نا بخرد نگوید احمق الحمقاستی

--------------------------------------------172-------------------------------------

هر شبی کاحیا بیاد دوست گردد مر مرا آن شب قدر استی و آن لیلة الاسراستی

طلعت زیبای مشکین شب از جیب افق سر برآورده که گاه خلوت و رؤیاستی

در شکنج طرّه اش دارد بسی رمز نهان گویدم وقت لقای یار مه سیماستی

یکطرف مه از گریبان افق آمد برون کز جمال دلربایش لیلۀ قمراستی

یکطرف کف میزند بر کف همی کف الخضیب یکطرف رامشگری زهره و زهراستی

یکطرف اهلاً و سهلاً گوی میباشد سهیل یکطرف مست ثریّا دیدۀ شعراستی

یکطرف اکلیل گویی تاج فرق فرقدان یکطرف اندر نزاع و کشمکش جوزاستی

یکطرف نیزه بدست رامح جنگاور است یکطرف هم ارژنی اندر کف عوّاستی

دیده از دیدار چرخ نیلگون شد قیرگون کاین چه غوغایی است در این گنبد میناستی

ایگروه اختران رهرو چالاک و چست اندرین ره مر شما را با چه کس سوداستی

هیچ آگاهید از آغاز و از انجام خویش یا چو من هر یک ز خود بیخود در این درگاستی

نقشۀ دنیای دار هستی آمد اینچنین تا چه باشد آنچه اندر عالم بالاستی

-------------------------------------173--------------------------------------------

اندرین معنی چه شیرین گفت میر فندرسک صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی

یک حقیقت بیش نبود در همه ملک وجود گر چه اسمایش برون از حدّ و از احصاستی

آب یک آبست کز انواع الوان و ظروف بینیش کاندر تعیّنهای لا یحصاستی

من بجز یک قامت زیبای هستی ننگرم ای که فانی و گم اندر کثرت اشیاستی

نیستی بیش از یکی گر چه ترا عقل است و هوش چشم و گوش و بینی و احشایت و امعاستی

اینهمه نقش دلارای زمین وآسمان جمله مرآة جمال علّت اولاستی

عقل خیره ماند از سیر در اطوار وجود کاین چه حکم و این چه صنع و نقشه و انشاستی

در نظام احسن عالم دمی اندیشه کن تا چه حسن است آنکه را این خانه را بنّاستی

در میان جمله نعمتهای بیحدّ و شمار عشق باشد آنکه یکتا نعمت عظماستی

عاشق صادق بود آنی که از شوق و شعف دیدگانش در ره معشوق خون پالاستی

دور کن از خویشتن اهرمن ما و منی زآنکه جمله اوست دیگر نی من و نی ماستی

سر بنه بر آستانش تا که گردی سرفراز سرفرازان را تبارک تاج کرّمناستی

----------------------------------------174-----------------------------------------

ایخوش آن نیکو سرشتی کز سر سوز و گداز در حضور است و دلش گویا به یا ربّاستی

بندۀ فرخندۀ رضوان وصلش را نگر شاد در بأسا و در سّرا و در ضرّاستی

خویشتن را ده بدست صاحب دار وجود تا که یابی با که اندر منظر و مرآستی

ایکه دوری از بهشت قرب یزدان مجید عقل نبود آنکه داری نام او نکراستی

تا نیابد گوش تو تسبیح سنگ و آب و گل گوش نبود آنکه داری صخرۀ صمّاستی

تا نه بگذشتی بپای خویشتن از روی آب وانکه غرق گردآب سیرت عمیاستی

من قیامت را بچشم خویش می بینم کنون ایکه پنداری قیامت بهر تو فرداستی

ار گشایی دیدۀ دل را ز روی معرفت در وجود پشّه یابی آنچه در عنقاستی

مرغ جانرا از حضیض زجس نفست کن رها زانکه جایش اوج قدس سدره و طوباستی

جمله اشیا مظهر اسمای آدم وآدمی مظهر و مجلای خاص علّم الاسماستی

بوالعجب سرّی ز پیر خویشتن دارم بیاد گفت انسان معدن انواع گوهرهاستی

جام جم داری و جایی را نمی بینی چرا آفتابی و ولی در ظلمت ظلماستی

--------------------------------------------175--------------------------------

گر چه هر موجود اسم و مظهر اسم حق است لیک آدم هست کورا آیت کبراستی

بگذر از نام و سپس در خود نگر تا کیستی تا بکی در قید الفاظ الف با تاستی

تن غلاف و جان بود شمشیر تاشمشیر چیست خود غلافش گیر کز بیضاست یا صفراستی

سالک آواره را اندر ره دیدار یار کی هوای گیر و دار محنت دنیاستی

رستگاری بایدت ایمرد بخرد این سخن از نبی برخوان که خیر الزاد التقواستی

نفس تو اعدا عدو است و نگردد رام تو بدتر از شیر و پلنگ و مار و اژدرهاستی

گر بدلسوزی ره خیرت هدایت می کند بالله اندر آن هدایت قصد وی اغواستی

بطن و فرج و عین و سمع و فکر و فم را حفظ کن تا بیابی آنچه را در راه او پویاستی

گر چه منزل گفته اند از هفت تا هفتصد هزار گویمت یک منزل است آن نفس بی پرواستی

خود چه سودی بخشدت از گفته های ناصواب کز چرا امروز سرما نیست و گرماستی

تن بباید در خضوع و دل بباید در خشوع گر ترا میل صعود عالم اعلاستی

منبر افرشتگان و عرش رحمن است دل دل بدست آور که دل سرمایۀ احیاستی

------------------------------------------176-----------------------------------

دل بود آنی که گیرد دمبدم فیض خدا ور نه آندل نیست سنگ هرزۀ خاراستی

دل بود آنی که در اطوار سیر خویشتن در جهاد نفس شیر بیشۀ هیجاستی

هر چه شد اشکسته از قدرش بکاهد بیشکی جز که دل چون بشکند ارزنده تر کالاستی

خانه چون بشکست از وی میگریزد اهل بیت خانه دل شد شکسته منزل مولاستی

گو که لله است ربّالعالمین آنچه مرا از صلوة و از نسک از مردن و محیاستی

خویشتن را وقف حق کن تا شود حق وقف تو زان سپس بینی خدایت چشم و دست و پاستی

بین گدای خوشه چین ملک فیضش را همی خوشه چین درگهش اسکندر و داراستی

گر ز خواب غفلتت بیدار گردی بیگمان دمبدم آنگه ترا فریاد وانفساستی

در حساب کار خود میکوش زیرا در جهان با حسابست آنچه از سفلی و از علیاستی

جمع کردی این و آن از باغ و راغ و سیم وزر جمع پنداری و جمعت جملگی منهاستی

دامن آزت فرا چین و سر آسوده دار دشمن آز است با تو در پی ایذاستی

از هم اکنون داعی حق را بحق لبیک گوی ور نه از ربّ ارجعون در پاسخت کلّاستی

---------------------------------------------177-----------------------------

با صفات خویشتن محشور خواهی شد همی بنگر آنرا مبتلای مالیاخولاستی

زین سپس مائیم و آنچه دردل کاشتیم نی دگر ما را الی و نی دگر حتّاستی

قیر قیر است و نگردد شیر اندر عالمی آنچه در این نشأه ای در نشأه اخراستی

ذاتی شیء هرگز از ذاتش نمی گردد جدا پس بدائم دوزخ یا جنّة المأواستی

این نه من گویم که حق فرموده است اندر کتاب هر که اینجا هست اعمی آنجهان اعماستی

دانش آن نبود که مشتی اصطلاحاتت بود گر چه خود از حکمت اشراق یا مشّاستی

دانش آن باشد که از عین الیقین ملک دل جوشش اسرار حق را دمبدم شایاستی

نقل از لفظی به لفظی کی کمالی آردت ایکه دل خوش کرده ای دوخ است کان حلفاستی

علم رسمی سر بسر جز قیل وقالی بیش نیست علم نی دانستن اعمال ما و لاستی

نغز گفتار سنایی را شنو از جان و دل قبلۀ کل نانویسا بود وناخواناستی

حق تجلّی در کتاب خویشتن بنموده است لیک کو آن بنده ای چشم دلش بیناستی

هست قرآن سفرۀ پر نعمت ربّ رحیم صورت کتبیّه پیغمبر و الاستی

--------------------------------------178------------------------------------

اهل قرآن باش گر مقصود تو حاصل نشد گو فلانی ژاژخای و ریش کاو آساستی

حیرت اندر حیرت اندر حیرتم از خویشتن کیست این شخصی که او را این قد و بالاستی

گاه بیدار است و گاهی خواب و گاهی شادمان گاه بینی دود آهش از دلش برخاستی

چیست نطفه چیست صورت کیست صورت آفرین صورتی از آب یا رب این چه معمّاستی

نی که تنها صورت من موجب حیرت بود هر چه را می بنگرم آن نیز حیرت زاستی

گاه مرغ جانم از بند تنم آید برون کی مرا در وصف آنچه بیندش یاراستی

هین منم گوینده یا گوینده باشد دیگری از سر انصاف گویی دیگری گویاستی

کیستم یا رب که از سرّم ندارم آگهی زین مصیبت دائمم فریاد و واویلاستی

درد ما را نی دهد اسفار صدرایش شفا نی علاجش از شفای بوعلی سیناستی

حیف کز عمر گرانمایه بری نا برده ایم حاصل پیری و برناییّ ما درداستی

دل چه خوش داری بچیزی تا لب گور است وبس ای برادر آن طلب کن بهر تو پایاستی

دل اگر باشد بسی سهل است روزه در تموز حال ار باشد بسی کوته شب یلداستی

---------------------------------------------179---------------------------------

شور گر باشد شود دشوار آسان همی سوز گر باشد نه بیم سوزش سرماستی

عشق گر باشد کتل ها را همی پیموده گیر مهر گر باشد همی خرزهره چون خرماستی

قدسیان احسنت گویان با حسن گفتند دوش

رشتۀ نظم است این یا لؤ لؤ لا لاستی

28شهریور------------------------------پندپدر--------------------------1348ه ش

ای پناه بلندی و پستی ناخدای سفینۀ هستی

نامه ام را بنام تو انشا می نمایم بدخترم اهدا

بشنو ای دخت مهربان حسن ای فدای تو جسم وجان حسن

گوش دل باز کن به پند پدر پند شیرین سودمند پدر

تا سرافراز روزگار شوی بندۀ خاص کردگار شوی

دخترا روز بازیت بگذشت روزگار مجازیت بگذشت

تن همی زنده ز اب و نان باشد علم آب حیات جان باشد

-----------------------------------------180------------------------------------

در چنین روزگار آلوده با خدا باش و باش آسوده

سخنی نیست اندرین درگاه بهتر از لا اله الا الله

دختر پاک همچنان مریم میشود با فرشتگان همدم

گر نبد پاک و پارسا مریم کی شدی با فرشتگان محرم

چون ز همزادگانش بهتر شد مادر عیسی پیمبر شد

دامن پاک و پارسا باید تا به مهد پیمبری شاید

فاطمه آن مهین زن عالم گر چه بُد دخت حضرت خاتم

گر با فرشته هم کلام نبود مادر یازده امام نبود

گر نه پاک و نه پارسا بودی کی به افرشته آشنا بودی

گر نه پاک و نه پارسا بودی کی در او سرّ ماسوا بودی

گر نه پاک و نه پارسا بودی کی ز دیگر زنان جدا بودی

گر نه پاک و نه پارسا بودی چو پدر کی خدا نما بودی

---------------------------------------181----------------------------------------

در ره حق هر آنچه خواهی کوش سخن از حق زن و دگر خاموش

هر که از حکم حق گریزان است چون ز دستور دال شد آن است

آنکه را جان با صفا باشد در همه حال با خدا باشد

با خدا از هوای خود دور است با حضور است و نور در نور است

در سرانجام کار خویشتن است فارغ از قال و قیل ماو من است

سخن ناروا نمیگوید قدمی نابجا نمی پوید

چو حسن زاده رستگارش بین

از بدی پاک برکنارش بین

سلخج2سنه1387-----------------------دفترکل-----------------------شهریور1346

ای خداوند کریم کارساز سوی تو آورده ام روی نیاز

ای تو جمله آرزوهای حسن ای بیادت های و هوهای حسن

ای تو اسطرلاب و رمل و تخت من فرد و زوج و شکل وبیت بخت من

-------------------------------------182-------------------------------------------

گر بود طالع هزاران جود له دست ما و ذیل بای بسمله

علم خواهم از تو ای نیکو خصال نی ز سطر و نقطه قرن الغزال

نصرت ار چون قبض خارج داخل است بی مدد از تو تمامی باطل است

اجتماعش فرقت و عتبه عتب حمره جمره باشد و لحیان لهب

اتصال و جمع اندر انفصال در طریق عقله انکیسی عقال

غیب خواهم از تو ای دانای غیب نی ز سهم غیب و سمت و ظل و جیب

ای تو اوتاد من و اوتار من ای تو جفر جامع اسرار من

راز خواهم از تو حیّ لایموت نی ز اسطرلاب بیت عنکبوت

وای بر من وای بر احوال من پای بند من شده آمال من

جان ما خود دفتر کلّ حق است مظهر حق است و از حق مشتق است

علّم الاسما که آمد در نبی نیست وقف خاص انسان نبی

دو نبوّت هست وقف خاص و عام خاصّ تشریعی و عام آمد مقام

-----------------------------------183-------------------------------------

این مقامی تا قیامت ای همام هست باقی و ندارد اختتام

لیک تشریعی بدون ارتیاب ختم شد بر حضرت ختمی مآب

آنمقامی را ولایت حائز است پس ولی را این نبوّت جائز است

این دو را از یکدگر می ده تمیز فهم کن از نقل و عقلت ای عزیز

چون ولی اسمی ز اسمای خداست همچو دیگر اسمها بی انتهاست

او ولیّ دنیی است و آخرست همچنانکه قاهر است و فاطر است

پس مقامی باقی است و دائم است مظهر اسم ولیّ قائم است

لیک چون نبود ز اسمایش نبی منقطع گردد چرا باشی غبی

حال برگو از ولایت تا کنون رتبت تو از مقامی هست چون

ای دریغا روزگار روزکار رفته از دست و نمانده روزگار

در جوانی آرزو بسیار بود وای دل کو غافل از دلدار بود

گه بمشّاقی بنزد اوستاد این بود قدّ الف و آن چشم صاد

----------------------------------------184-----------------------------------

گاه در تحصیل فقه و در اصول گاه اندر بحث ارباب عقول

گاه سرگرم به اسطرلاب و زیج گاه در مستحصله بوده است گیج

گاه تدریس اکر بود و اصول گاه اندر ردّ و گاهی در قبول

گاه در تألیف و تصنیف کتاب گاه در فکر سؤال و گه جواب

دل باوفاق و عدد همراز بود با مجسطی واکر دمساز بود

آمده عمر حسن اندر چهل

هست از عمر چهل ساله خجل

ج1------------------طرّۀ عشق شکن در شکن است-----------------------------1392

گفت رندی ز سر وجد و سرور چشم بد از نظرم باد بدور

چه عجب زآنچه که من میدانم اینچنین طائر خوش الحانم

----------------------------------------185----------------------------------

همه از دست شده و او شده است انا و انت و هو هو شده است

نه که دور و نه که نزدیک بود نه که روشن نه که تاریک بود

مثل ماهی و آب است غلط که بود برتر از اینگونه نمط

جسم اندر نظرم عقل شده است زانکه عقل است چنین نقل شده است

حاش لله که چو من او گردد انای پیزریم هو گردد

لیک چون عشق بجوش آمده است دل عاشق بخروش آمده است

عشق معشوق شود مالامال محو معشوق شود در آنحال

لا جرم آنچه که عاشق گوید همه را عشق موافق گوید

باز زان نکته که در دل باشد چه توان گفت که مشکل باشد

درس عشق است و الفبائی نیست لایق او دل هر جائی نیست

بحر مسجور یکی موج وی است بیت معمور پر از فوج وی است

دفتر عشق دل پاک بود سرّ او در سر بی باک بود

----------------------------------------186------------------------------------

کار عشق است و هوسرانی نیست ای برادر به سخندانی نیست

دیده از غیر خدا دوختن است درس سر باختن آموختن است

هردلی بوتۀ این آتش نیست هر سری پوتۀ این سازش نیست

دلت ار زآب و گلت خوش باشد دلم از عشق پر آتش باشد

ظرف لغو است زمانت ببرم من بیک ظرف دگر مستقرم

آنچه من دانم و من می خوانم عشق میداند و من میدانم

طلعت عشق چه فرّخ فام است نور چشم ودل خاص و عام است

دهن عشق چه شیرین سخن است سخنش نقل و نبات دهن است

طرّۀ عشق شکن در شکن است

حسن اندر حسن اندر حسن است

۰

دیوان قسمت دوم بخش 4

22ماه مبارک-------------------------------سحر--------------------------1390ه ق

ایکه دور از سحری رو عجب بیخبری رو عجب بیخبری ایکه دور از سحری

گر نه اهل سهری شجر بی ثمری شجر بی ثمری گر نه اهل سهری

ز بهائم تبری ایکه در خواب و خوری ایکه در خواب و خوری ز بهائم تبری

تا که در خود نگری بحقیقت سمری بحقیقت سمریت ا یکه در خود نگری

تا که تو خیره سری عنصر بی اثری عنصر بی اثری ا یکه تو خیره سری

ای رفیق حضری میکن از خود سفری میکن از خود سفری ای رفیق حضری

به حسن کن نظری ایکه داری سحری

ایکه داری سحری به حسن کن نظری

155---ذی الحجه--------------------------جلوۀ جانانه---------------------1391ه ق

تا از ازل یک جلوۀ جانانه کردی فرزانگان دهر را دیوانه کردی

از عقل اوّل تا هیولای نخستین مفتونش از آن نرگس فتّانه کردی

از بهر صید طائران گلشن قدس از خطّ و خالت طرح دام و دانه کردی

دانی چه با ما ای در یکدانه کردی تا بر رخت آن زلف مشکین شانه کردی

پروا نکردی هیچ از پروانه سوزی کاینسان بدورت جمله را پروانه کردی

پیمان گرفتی اوّل از دُردی کشانت وانگه یکایک را سر پیمانه کردی

آن مستطیع را بهر طوف خانه خواندی این مستکین را مات صاحبخانه کردی

در حیرتم با آنهمه جاه و جلالت اندر دل بشکسته ام کاشانه کردی

دادی حسن را آنچنان سوز و گدازی

کو را حریف اُستن حنّانه کردی

156----13بهمن-----------------------انوارآسمانی----------------------------1331ه ش

جانا امید دارم در این سرای فانی بی تو بسر نیاورم یک لحظه زندگانی

دل آن بود که دارد با چون تو دلربایی سوز سحرگهی و آه و دم نهانی

خوش آندلی که خود را اندر شبان و روزان بنماید از ورود بیگانگان شبانی

تا ترک لذّت تن ناکرده ای چه دانی معنی لذّت جان در عیش جاودانی

بشتاب تا رهی زین زندان تنگ و تاری در ذات تو فروزد انوار آسمانی

یا رب دل حسن را برگیر از میانش

جز بیدلی نداند خود عیش و کامرانی

157------19اردیبهشت-------------------میکدۀعشق-------------------1332ه ش

جان در قفس است و قفس اندر قَفَسَستی جان را ز رهایی قفسها هَوَسَستی

این بلبل جانرا بهوای رخ جانان نی سوی نشاطی و نه سودای کسستی

بس راه زنانند چون دیوان و ددانند فرخنده بود آنکه بحالش عسسستی

شبها ز دل آن نیست که با زاغ و زغن شد عنقا نبود آنکه شکار بگسستی

گر جرعه ای از میکدۀ عشق بنوشی دانی بکه وابسته دل و همنفسستی

زاهد ز قصورش به سر حور و قصور است ما را سر سودای دو زلف تو ببستی

تا آتش عشق رخت از طور صلا زد دلها بره اخذ شهاب قبسستی

جان حسن آهنگ سر کوی تو دارد

چون مرغ جنانست و جهانش قفسستی

سه شنبه 25تیر--------------------------سخن پاک----------------------------1347ه ش

جز تو ندارم هوس دیگری جز تو نبود جز تو کس دیگری

--------------------------------------------158-----------------------------------

هب لی کمال الانقطاع الیک نیست دگر ملتمس دیگری

جز تو ندارم بشب و روز من همدمی و همنفس دیگری

جز که بذیل کرم و لطف تو نیست مرا دسترس دیگری

با سخن پاک تو آید چکار حرف کم و بیش و بس دیگری

بندۀ درگاه تو را کار نیست زینکه بود پیش و پس دیگری

دانش من شد قفس جان من تن بودش هم قفس دیگری

مرکب دنیاوی جانست تن رفرف عقبی فرس دیگری

من که بتنگ آمدم از خویشتن بهر چه باشم عسس دیگری

غیر فروغ رخ زیبای تو نیست مرا مقتبس دیگری

نجم تو دارد نظر احتراق

غیر تو کو دادرس دیگری

159--------چهارشنبه28شوال-------------میکدۀ روحانی------------------1388ه ق

دوش رفتم بدر میکدۀ روحانی با دل و چهرۀ بس خرّمی و خندانی

که من رند سیه نامه و میخانه کجا مگر این فضل ز جانی بود و جانانی

چو من راه نشین مفلس بی پا و سری حمدلله که رسیده بسر و سامانی

میر میخانه خدایا بنماید مددی که مر این بنده در آن دار کند دربانی

پیر ما گفت به پیمانۀ خمخانۀ هو ننهی دست اگر تا ندهی پیمانی

در ره یار ندارد خطر گمراهی بحقیقت برو ایدوست که تا خود دانی

محک قلب سلیم قلب شناسد ز سلیم کاین بود از دم رحمانی و آن شیطانی

همه عنداللَّهی ایخواجه گر عبداللّهی همه أنست بخدا هست اگر انسانی

سخن آن بود که استاد گرانمایه بگفت

حسنا در پی هر چه که روانی آنی

160----چهارشنبه29/3/1347-------------کارگاه هستی-------------------22ع1 1388ه ق

روزت شد و نکردی در روز کار کاری چیزی بکف نداری جز روی شرمساری

چون صعوه اوفتادی در چنگ باز دنیا سیمرغ را که یارد بنمایدش شکاری

در کارگاه هستی عشق است تاروپودش جز عشق نیست بالله در اصل و فرع ساری

ما سر بعشق سرمد دادیم و سر خوشستیم از شوق دان گر از ما اشکی شده است جاری

ما جز یکی نخوانیم ما جز یکی ندانیم ما جز یکی نبینیم باقی و برقراری

در بحر صبغة الله ما وحدتی و خلقی بر کثرت سرابی دادند اعتباری

گر از خمار و مستی از روی صدق رستی چون ابر نوبهاری بر زار خویش باری

اندر حضور یابی در ذات خویش نوری الله نور برخوان اندر کلام باری

بار گناه غفلت از دوش جان بیفکن بر جان گرانتر از این بارت مبین باری

آئینۀ دلت را با عشق ده جلایی تا در حریم یارت بارت دهند باری

یا رب بلطف خاصت اندر حسن نظر کن کو را بجز تو نبود روی امیدواری

161------16دی---------------------محرم اسرار دل------------------------1363ه ش

دهن از عاشق و معشوق چرا باز کنی سخن از عشق به بیهودگی آغاز کنی

بهوس راست نیاید که به بی بال و پری رو به عنقاء و قاف آری و پرواز کنی

قدم اوّل این مرحلۀ خوف و رجا بایدت از ترک سرت برگ سفر ساز کنی

همّت و خضر ره و بُنیَتِ در حدّ سوا سان تثلیث در انتاج نظر باز کنی

آگه ای خواجه گر از سرّ سویدای دلی دو دلی را ز چه در کار خود انباز کنی

اسم اعظم بیقینم نبود غیر یقین کی تو بر صدق و صفا آیی و احراز کنی

چو تو با موی سفیدستی و با خوی سیاه دور از راز و نیازی و همی ناز کنی

در جوانی اگر ای پور به پیری برسی بهمه پیر که در پیریت اعجاز کنی

حسنا آنچه که از محرم اسرار دل است

حیف و صد حیف به نامحرمی ابراز کنی

162---------صفر------------------------معشوق لایزال------------------------1392

در گذشتم ز ماه و سال همی تو به کردم ز قیل و قال همی

تا بکی زخم بیکران خوردن تا بکی رنج بیهمال همی

همه اندر ره کمالستند جز تو ای خواجه بیکمال همی

تا بکی زیر پای حرص و طمع بایدت بود پایمال همی

با عزیزی بگفتگو بودم این جوابست و این سوال همی

گفتمش پرسشم بود بسیار گفت ما را بود مجال همی

گفتمش چیست چاره ام گفتا فارغ از شادی و ملال همی

گفتمش در عذاب هجرانم گفت در نعمت وصال همی

گفتمش میگدازم از دردم گفت رو نزد اهل حال همی

گفتم از اهل دل کجا پرسم گفت در نزد ذوالجلال همی

گفتم از ذوالجلال چون خواهم گفت وقت سحر بنال همی

-----------------------------------------163----------------------------------------

گفتمش بار میدهد گفتا بانگ می آیدت تعال همی

گفتمش روز من بود تاریک گفت چون شب نشد زلال همی

گفتمش چیست شیوۀ دنیا گفت با مرد حق جدال همی

گفتم از خلق گو سخن گفتا کاروانی است در رحال همی

گفتمش پیشوای قافله کیست گفت پیغمبر است و آل همی

گفتمش عاقبت چه خواهد شد گفت اول بود مآل همی

گفتمش در کجاست صورت کشت گفت در عالم مثال همی

گفتمش در مثال منفصل است گفت در آن و اتصال همی

گفتمش دیدنش توان گفتا تا نپنداریش محال همی

گفتمش شرط دیدنش چه بود گفت بگذر زین سوال همی

گفتم از عشق و عاشقی برگو گفت معشوق لایزال همی

گفتمش کی رسم بکام دلم گفت چون نفس شد عقال همی

--------------------------------------------164-------------------------------------

گفتم او را اشارتی فرما گفت کر باش و کور و لال همی

گفتم این خستگان چرا خسته اند گفت از بهر ملک و مال همی

گفتمش چیست حاصل این رنج گفت هم وزر و هم وبال همی

گفتمش نیکبخت دانی کیست گفت درویش بیخیال همی

گفتمش گفتۀ حسن چونست

گفت من احسن المقال همی

شب شنبه اول فروردین------------------------عید--------------------------1332ه ش

شب عید آمد آن عیدی که باشد عید سلطانی گروهی در سرورند و گروهی در پریشانی

گروهی فارغ از هر دو نه این دارند و نی آنرا بدل دارند با سلطانشان صد عید سلطانی

بچشم پاک بینشان بغیر از آشنای دل هر آنچه در نظر آید مبینندش مگر فانی

بقربان دل این فرقۀ قدّیس قدّوسی که از صد خور بود روشنتر آندلهای نورانی

مدان عید آنزمانی را که بر تن نو کنی جامه بود عید آنکه دور از خود نمایی خوی حیوانی

-----------------------------------------165----------------------------------------

مرا امشب دلی شاد است اندر گوشۀ غربت که میخواهد نماید هر زمان نوعی غزلخوانی

چرا خوشدل نباشد آنکسی کردند تقدیرش کتاب و درس و دانش را زلطف حیّ سبحانی

چه غم ما را که اندر بر نباشد شربت و شکّر که کام ما بود شیرین همی ز آیات قرآنی

چه غم ما را که اندر حجره نبود نان و حلوائی بود تا نان و حلوای جناب شیخ ربّانی

چه غم ما را ز بی گلدانی و گلهای رنگارنگ بود زهر الربع سیّد و انوار نعمانی

چه غم ما را که دوریم از دیار و دوستان خود الهی اوستادی باشد و آقای شعرانی

چه غم ما را ز سر بردن بتنهایی که هم صحبت بود کشکول شیخ و مجمع الامثال میدانی

چه غم ما را که مهجوریم و اندر حجره محجوریم بود تا مثنوی و منطق الطّیر دو عرفانی

پریشان نیستم از بی گلستانی چه در پیش است گلستانی ز سعدی و پریشانی ز قاآنی

حسن خواهد ر لطف بیشمار ایزد بیچون

دل پاکی منزّه باشد از اوهام شیطانی

166-----رجب---------------راز دل با تو چگویم که تو خود راز دلی------------------1405ه ق

راز دل با تو چگویم که تو خود راز دلی کار پرداز دل و سوز دل و ساز دلی

برسر سدره و بر طوبی و بر شاهق طور دانه و لانه و بال و پر و آواز دلی

قبض و بسطی که به عنقای دل آید همه دم چو دفیف است و صفیفش که بپرواز دلی

بدرستی دل بشکستۀ ما شد حرمت آسفونا ببرد غم که غم انباز دلی

دل دنیا زده را دیدۀ بینایی نیست که تو با جاه و جلالت نظر انداز دلی

دل یکی جدول دریای وجود صمدیست کش تویی آنکه هم انجام و هم آغاز دلی

مهبط کشتی جود تو بود جودی دل که چو نوحش ز در نَوح سرافراز دلی

لیلةالقدردل ار نیستی ای روز امید پس چرا روز و شب اندر ره اعزاز دلی

رقّ منشور دل و نقش جمال است و جلال چشم بد دور چه خوش نقش نظر باز دلی

حسن بی سر و سامان و بسر منزل دل

دل و جان باد فدایت که سبب ساز دلی

167---------------------------------وصف دل-----------------------------------------

دوست بگو دوست که یادش نکوست تا نگری نیست جز او اوست اوست

همچو الف در همه آفاق جفر از بلد و خانه و اقلیم و کوست

ماه و ستاره است و فروزنده مهر کوه و در و خشک و تر و بحر وجوست

اسم فراوان و مسمّی یکیست آب یکی کوزه و جام و سبوست

یاد خدا مشک دهانست و دل خه که دهان و دل تو مشکبوست

آئینۀ دل چو شود صیقلی بنگریش با دل تو روبروست

وصف دل و و صف خداوند دل وقت مع الله یکی مو بموست

بلکه به آنگاه به حقّ الیقین او بود اندر دل و دل اندروست

آنچه در آنحال بجا آوری خارج از حوصلۀ گفتگوست

از نفس قدسی روح القدس

در حسن آملی این های و هوست

168-----------------------------------لانۀ عرشی--------------------------------------

به حقیقت برسیدم ولی از راه مجاز وه چه راهی که بسی سخت و بسی دور و دراز

چو چهل سال ز سرگشتگی وادی تیه بسر آمد دری از رحمت حق گشت فراز

نغمۀ مرغ شب آهنگ چه خوش آهنگست که بشب ساز کند با دل پر سوز و گداز

وقت سالک بسحرگاه سفر خرّم و خوش سر بسجده است و دلش همدم با راز و نیاز

یار با ما اگر از لطف مدارا نکند وای بر ما اگر از روزه ببالیم و نماز

نفس از بسکه لطیف است شود نفس همان که بدو روی نموده زنشیب و زفراز

نه ترا جنسی و فصلی است که حدّ داری و رسم آن بسیطی نتوان گفت که داری انباز

دل پر از بیم و امید است و نیاید بقلم ور بیاید بقلم با که نماید ابراز

روزگاریست گر ایدل نبود دمسازی تو شکیبایی نما پیشه بدین شیوه بساز

وحشت از خلق چه داری که خدایست انیس عزّت از خلق چه خواهی ز خدایست اعزاز

نشأتی را که در آن نشو و نمای من و توست بسلامت نتوان زیست برون آی ز آز

وقت آن شد حسنا طایر عنقای روانت بسوی لانۀ عرشیش نماید پرواز

-------------------------------------------169--------------------------------------

۰

دیوان قسمت دوم بخش 3

ذی الحجه------------------------------صیدعشق-------------------------------1387ه ق

ای که دوری ز یار یعنی چه میبری انتظاریعنی چه

آفتابی چنین درخشنده دیده ها در غباریعنی چه

تو بپنداریش نهانی و من بینمش آشکاریعنی چه

تو بپرسی ز یار و من او را دارم اندر کناریعنی چه

من پی صید عشق و عشق مرا می نماید شکاریعنی چه

هر دمی عالمی دگر بینم از تجلّی یاریعنی چه

---------------------------------------------137-------------------------------------

واحدی جلوه کرد و شد پیدا عدد بی شماریعنی چه

من به یارم شناختم یارم تو به نقش و نگاریعنی چه

ذرّه ای نیست در همه عالم نبود بی قراریعنی چه

همه در کار یار حیرانند از صغار و کباریعنی چه

عابدان مست حور و غلمانند عارفان مست یار یعنی چه

نیست در فکر خویشتن یک تن در میان هزاریعنی چه

دیده دیدار یار ار خواهد نبود اشکباریعنی چه

ایکه خواهی کمال و از دنیا نشوی برکناریعنی چه

آنکه گر آدم است و میخواهد آدمی را فگاریعنی چه

ای بغفلت سر آمده عمرت نیستی شرمساریعنی چه

حسن ار وصل یار خواهد

نبود راهواریعنی چه

------------------------------------------138---------------------------------------

21دی---------------------------------شراب عشق--------------------------------1343

رباید دلبر از تو دل ولی آهسته آهسته مراد تو شود حاصل ولی آهسته آهسته

سخن دارم ز استادم نخواهد رفت از یادم که گفتا حل شود مشکل ولی آهسته آهسته

تحمّل کن که سنگ بی بهایی در دل کوهی شود لعل بسی قابل ولی آهسته آهسته

مزن از نا امیدی دم که آنطفل دبستانی شود دانشور کامل ولی آهسته آهسته

بنور دانش و تقوی شود گمگشتگانی را به حق آوردن از باطل ولی آهسته آهسته

همای عشق ما را برده با خود در بر دلبر ازین منزل بآن منزل ولی آهسته آهسته

که باید ناخدا کشتی در امواج دریا را کشاند جانب ساحل ولی آهسته آهسته

بدامن دامن درّ ثمین دیدگانم شد سرشک رحمتش نازل ولی آهسته آهسته

سحرگاهی دل آگاهی چه مینالید از حسرت که آه از عمر بیحاصل ولی آهسته آهسته

حضورش قوّت سحبان نطقم را ربود از من شده سحبان من باقل ولی آهسته آهسته

شراب عشق را بنگر که هر خلوت نشینی را کند رسوای هر محفل ولی آهسته آهسته

---------------------------------------------139------------------------------------

خرامان بگذرد از خطّۀ ایران غزلهایم بهند و سند کشد محمل ولی آهسته آهسته

بلطف پیر میخانه حسن بگرفت پیمانه

بامیدش شده نائل ولی آهسته آهسته

چهارشنبه سلخ رجب1388ه ق-------------آستانۀ عشق---------اول آبان1347ه ش

ای نبرده بکوی دلبر بار سوزی از شعله های حسرت و آه

لذّت ار هست عاشقان دارند از لقای جمال آن دلخواه

چه جمالی که پرتویاز وی بتجلّی در آمد و شد ماه

ای فرومانده از مقاماتت ای زجاهت فتاده اندر چاه

همه عالم بذات تو جمع است تو نئی ز جهان خود آگاه

بمجاز این سخن نمیگویم بحقیقت نگفته ای الله

ای گرفتار نفس دون نا کی بایدت بود سخرۀ افواه

وای بر تو اگر رها نشوی از کف این ستمگر گمراه

----------------------------------------140-----------------------------------------

آگه از درد خویشتن کردی چو رسیده است پیک حق ناگاه

گر نهی سر به آستانۀ عشق نا امیدی ندارد این درگاه

حسن از فطرت خدادادش

سخن نغز گوید و کوتاه

اوائل صفر------------------------------جلای دل-------------------------------1389ه ق

ای نفس سرکش شرمی ز الله از ما چه خواهی ای دیو گمراه

گر پیرویت تا حال کردم استغفر الله استغفر الله

باید چو نالی نالم بحالم از بام تا شب شب تا سحرگاه

شرمنده ام از هر چه که بینم بینند ما را درگاه و بیگاه

از زنگ غفلت دل گشت تیره ور نه ز سرّش میبود آگاه

آئینه از آه تاریک گردد آمد جلای مرآة دل آه

جز تو که گیرد دست حسن را یا من الیه أسعی لألقاه

141----------------------------------ندای پیک دوست---------------------------------

با رخ نیکوی تو افسانه ای خورشید و ماه با قد دلجوی تو سرو و صنوبر را چه راه

دیده سرمست جمالت گشت و دل مات جلال حیرت اندر حیرت آمد کان چه وجه و کاین چه جاه

در فراقم نیستم گر در وصالم پس چرا میگدازم همچو شمع و مینوازم ساز آه

پیر دانای من آن نیکو نهاد پاک بین گفت روزی نکتۀ نغزی بمن در صبحگاه

یا برو معبود دیگر گیر با این بندگیت یا بیا و توبه کن زین رسم و آئین تباه

گام اول در ره جانانه باشد ای پسر ترک خود کامی و آنگه ترک کلّ ما سواه

هیچ دانی دمبدم آید ندای پیک دوست نا امیدی ره ندارد هیچ در این بارگاه

من نه از خود ره ببردم تا بسر حدّ قدم بلکه از سر تا قدم بودی همه لطف اله

یک صباحی با طهارت آی اندر کوی دوست هر چه میپرسی بپرس و هر چه میخواهی بخواه

در ره معشوق باید کوه بودن در ثبات نی که هر بادیرببازی گیردت چون برگ کاه

نجم دارد پرتوی از مهر ختم اولیا

قائم آل محمّد پیشوای دین پناه

142-------3شعبان1389----------------شراب بی غش-----------------------23مهر1348

دلارا ما دل دیوانه ام ده بصحرای غمت کاشانه ام ده

بکنج خانۀ تن در حجابم مرا بیزاری از ویرانه ام ده

بکن آواره ام از خان و مانم ورای آب و خاکت خانه ام ده

بمستان شراب بی غش خود سوی میخانه ات پروانه ام ده

بحق باده و خمخانه و جام بدست خویشتن پیمانه ام ده

رجب آن بود و شعبانم چنین است نجات از چنگ هر افسانه ام ده

چو مرغ بی پر و بالم دامت تو ای صیّادم آب و دانه ام ده

چو نالی نالم از درد درونم دوایم گریۀ مستانه ام ده

همی سوزم بگرد شمع وصلت بسوزان منصب پروانه ام ده

تو خود بر گو حسن گوید چه کس را

نشان خانۀ جانانه ام ده

143----------20دی-----------------------شیروشکّر-----------------------------1347

دلخواه ما را داده بخود راه الحمدلله الحمدلله

مائیم و دلبر چون شیر و شکّر همراز و همدم درگاه و بیگاه

با طوع و رغبت از خود گذشتیم نز روی اجبار و راه اکراه

اشکم چو باران ریزد بدامان از شورش عشق و شوق آنماه

وعد بهشت و ایعاد دوزخ ما را چه حاجت ایشیخ گمراه

در خواب غفلت تا کی بمانی ای بیخبر از ذکر سحرگاه

از آنچه گفتیم وز آنچه خواندیم استغفرالله استغفرالله

عمری گذشته در راه باطل از عمر بگذشته آه و صد آه

درد حسن را نبود دوایی

غیر از دوای قرب الی الله

144-------دوشنبه14مرداد--------------بازارعشق------------------------------1347ه ش

دل میبرد ز دستم آن دلبر یگانه یا رب که باد ما را این عیش جاودانه

ماهی که طلعت او از لطف و رحمت او اندر کرانۀ دل سر میزند شبانه

بذری که اربعینی در ملک دل فشاندم بینم که دانه دانه خوش میزند جوانه

مرغ سحر که یابد از کوی او نسیمی از شوق میسراید شیرین و خوش ترانه

این بندۀ زبون را کو آن زبان گویا از آتشی که هر دم از دل زند زبانه

دارم نهفته گنجی کنج خزانۀ دل کاهی به پیشگاهش گنج دگر خزانه

کالای گونه گون بازار عشق گوید در غفلتند آیا مرد و زن زمانه

آن می طلب که او را نبود زوال هرگز ای عاشق مجاز و ای طالب فسانه

شد جملۀ فنونم سرمایۀ جنونم باید که بود دیگر در فکر آب و دانه

دارم بیاد وجهت در خانۀ تو جاهی جاهم فزا بوجهت در نزد اهل خانه

از ذات خود حسن را یکذرّه آگهی نیست یا رب که باد ذاتش بی نام و بی نشانه

145----ع2---------------------------------نورحق---------------------------1390ه ق

عاشقی و قرار یعنی چه عشقبازی و عاریعنی چه

عاشق صادق و نباشد در دل شب راهوار یعنی چه

عمری بگذشت و نه ما بگذشتیم از سر گیر و داریعنی چه

شیخ و شاهند در همه احوال پاک بی بند و باریعنی چه

همه در خواب غفلتند همی از صغار و کباریعنی چه

در شگفتم ز مرد و زن یکسر همه مست و خمار یعنی چه

کس نگوید که کیستم آخر اندر این روزگاریعنی چه

می نیندیشد او که در راهست سوی دار القراریعنی چه

اهرمن زهد می فروشد در کسوت مستعاریعنی چه

دین حق با همه مفاسد اوست باز هم پایدار یعنی چه

نور حق جلوه گر بود هر سو دیده ها در غباریعنی چه

---------------------------------------------146--------------------------------

زنگ با دل چه کرد کورا نیست راه سوی نگاریعنی چه

غرق دریای جود و فیض حقّیم خشک لب بر کنار یعنی چه

حسن نجم جز حضوری را

خواهد از کردگاریعنی چه

----------------------------------------غم عشق---------------------------------------

غم عشق تو در من خانه کرده من بیچاره را دیوانه کرده

درون سینه ام سوزد که گویی بسی زنبور در وی لانه کرده

خجسته مرغ خوشخوانم فسرده است که اینک ترک آب و دانه کرده

حضوری خواستم با آشنایم حضوری کار صد بیگانه کرده

زمن از دور و از نزدیک پرسند که آباد ترا ویرانه کرده

کجا یارم که آرم بر زبانم بجانم اینچنین جانانه کرده

کسی آگه شود از کار یارم اگر هفت بحر را پیمانه کرده

حسن را درد بی درمان عشق است که مثل شمع با پروانه کرده

147----اواخرذی القعده1398ه ق----------متاع عشق----------16بهمن1348ه ش

ندانم خواجه بیدار است یا نه بدرد من گرفتار است یا نه

بدان عهدی که با جانانه بسته بعهد خویش ستوار است یا نه

متاع عشق را درگاه و بیگاه زجان و دل طلبکاراست یا نه

ندانم چون غلام حلقه در گوش اسیر درگه یاراست یا نه

درین آشفتگیهای زمانه برون از جرگه یکباراست یا نه

ندانم حدّ اکل و حدّ شربش چو اکل و شرب بیماراست یا نه

ز آدم صورت سیرت بهیمه فرشته وار بیزاراست یا نه

ندانم ظاهر او باطن او بطبق حکم داداراست یا نه

سحرگاهش بخلوت می نشیند حضور نورُ انواراست یا نه

ندانم حال او اندر توجّه فقط از بهر دیداراست یا نه

مقامات مجازی در حقیقت برایش جملگی عاراست یا نه

----------------------------------------------148-----------------------------------

ندانم آن سعید نیک فرجام به فکر و ذکر دلداراست یا نه

همی نالد ز سوز آتش عشق هم از دیده گهرباراست یا نه

بسی درّ معانی هست امّا خریدارش ببازاراست یا نه

ندانم هیچ میگوید که ما را

حسن آن یار غمخوار است یا نه

ندانم خواهر نیک اختر من سعادت را خریداراست یا نه

ز نام شکّرین دوست آیا زبان او شکر باراست یا نه

ندانم مرغ جانش در سحرگه بکوی عشق طیّاراست یا نه

ندانم آه آتش سوز دارد ز سوزش آه بسیاراست یا نه

مر آن یکتا تهمتن شیر زن را جهاد نفس اهواراست یا نه

ندانم خواهر فرزانۀ من براه خویش راهواراست یا نه

------------------------------------------149---------------------------------------

غمینت میشمار و وقت خود را حضورش را نگهداراست یا نه

ندانم از کتاب هستی خویش خبر دارد چه طوماراست یا نه

بود انسان بهشت و دوزخ خویش بکار خویش هشیاراست یا نه

ندانم خواهر فرخنده ام را بقرآن انس سرشاراست یا نه

چو افرشته است آیا در صفاتش ملک گفتار و رفتاراست یا نه

ندانم سینۀ بی کینۀ او یکی صندوق اسراراست یا نه

در اثنای مناجات شبانه بیاد این دل افگار است یا نه

ندانم لایق طبع لطیفش چنین بی نظم اشعاراست یا نه

حسن از گفتۀ خود شرم دارد

که گفتارش بکرداراست یا نه

اواخر ذی الحجه-------------------------تاج عزت اللهی---------------------------1390ه ق

ایخوش آن بندۀ دل آگاهی دارد از حال خود سحرگاهی

--------------------------------------------150-------------------------------------

گاه از شور خود کشد یا هو گاه از سوز خود کشد آهی

چیست رویای عارفانۀ او رویت روی ماه تا ماهی

سر برآور ز چاه حرص و هوا تا ببینی چه صاحب جاهی

بمجازات خویشتن شادی که تویی آمر و تویی ناهی

زینت دل سکینه است و حضور وای آندل اگربود ساهی

تن بود با وقار تا نبود در حوادث چو برگۀ کاهی

دهنت زینتش بود بستن از سخنهای هرزۀ واهی

هیچ لهو و لعب بود در خلق تا که باشی تو لاعب و لاهی

دل بدلدار بایدت بودن تا رسی آنچه را که میخواهی

حسن اندر حضور خود دارد

بر سرش تاج عزت اللهی

151------14تیرماه---------------------مرغان سدره--------------------1346ه ش

افسوس ز خود غافلم ایوای بمن وای وامانده از قافلم ایوای بمن وای

رعد هوس و برق هوایم به نهانی زد صاعقه بر حاصلم ایوای بمن وای

عمری بشد از دست و ندانم چه کنم من فی الحال که پا در چلم ایوای بمن وای

مرغان دگر سدره نشین و من بی پر خو کرده به لای و گلم ایوای بمن وای

هر یک شده خود شهرۀ آفاق بخوبی من از بدیم خاملم ایوای بمن وای

منزل بسوی یار نه ده صد نه هزار است نازل بکدام منزلم ایوای بمن وای

با دست تهی و دل رفته به تباهی کی در خور آن محفلم ایوای بمن وای

بیچاره حسن نالد و گوید که خدایا

گر حل نکنی مشکلم ایوای بمن وای

152----8ع1 1388ه ق---------------مرغ شب آهنگ-------------15خرداد1347ه ش

ایکه زبانها به تو گویاستی ایکه دل و دیدۀ داناستی

ایکه صفات تو و ذاتت نکوست ایکه ز هر عیب مبرّاستی

ایکه ز نور رُخ زیبای تو روی همه خرّم و زیباستی

ایکه سرای دل شوریدگان شورشی از عشق تو برپاستی

ایکه ز تو مرغ شباهنگ را نالۀ جانسوز سحرهاستی

قومی ز تو دور و دگر در حضور بسکه نهانستی و پیداستی

دیده و دل خیره و سرگشته اند زآنچه در این گنبد میناستی

اینکه نشیب است چنین دلرباست تا چه که در عالم بالاستی

کیست تواند که بگوید که چیست آنچه که در باطن اشیاستی

بوالعجبی نغز بگویم به رمز بشنو اگر گوش تو شنواستی

آنچه که در ذرّه نهانست آن در دل تابندۀ بیضاستی

------------------------------------------153---------------------------------------

وای بر آندل که ندارد خبر وای بر آن دیده که اعماستی

چشم دلت باز کن و مینگر کاین چه جهانست و چه غوغاستی

در ابد خویش بیندیش ای آنکه فرو رفته بدنیاستی

دل کُنَدَم دمبدمم این ندا کیستی و بهر چه اینجاستی

گرچه فنون هنرم یک بیک هست بسی بی کمی و کاستی

گاه نظر در فن فقه و اصول رأی مرا رتبت علیاستی

حکمت اشراق بدستی و در دست دگر حکمت مشاستی

جان من از مشرب عرفان من چیست یکی آیت کبراستی

در عمل ربع و اسطرلاب و زیج هر یکیم دست تواناستی

حل مجسطی و اکر مر مرا خود کتبم شاهد گویاستی

ذکر دگر فن بنمایم چه سود وانچه که گفته شده بیجاستی

لیک بر آن داغ که باشد بدل اینهمه مرهم نبود راستی

---------------------------------------------154------------------------------------

حکمت قولی همه دنیاوی است وان عملی توشۀ عقباستی

جدولی از بحر وجودی حسن

بیخبر از جدول و دریاستی

۰

دیوان قسمت دوم بخش 2

31خرداد-----------------------------وای من و وای من-------------------------1347ه ش

باز بخود آمده بلبل شیدای من نالۀ جانسوز ویوای من و وای من

کیستم و بهر چه زیستم و میزیم باز چه خواهد شدن نوبت فردای من

من نه ز خود آمدم در این سرای وجود نه بودن و رفتنم هم بتمنّای من

پر زند و پر زند تا چه ها سر زند باز ز حیرت فتد مرغ خوش آوای من

-------------------------------------------121---------------------------------------

کیست که تا عقده ای از دل من وا کند وارهدم از تف آه سحرهای من

کیست ز روی کرم مرا دهد آگهی ز کار دنیای من ز امر عقبای من

قافیه تکرار شو تا که بگویم همی وای من و وای من وای من و وای من

ایکه بمن داده ای خلعت نور وجود و ایکه تو آگاهی از سرّ سویدای من

چون تو حسن را فقط غایت قصواستی

دست من و دامن غایت قصوای من

فروردین-------------------------------------عرفان--------------------------------1350

حاصل عرفان من سینۀ بریان من سینۀ بریان من حاصل عرفان من

ناله و افغان من همدم شبهای من همدم شبهای من ناله و افغان من

دیدۀ گریان من ابر گهر بار من ابر گهر بار من دیدۀ گریان من

مهر فروزان من دفتر قرآن من دفتر قرآن منم هر فروزان من

روضۀ رضوان من محضر مخضرّ دوست محضر مخضرّ دوست روضۀ رضوان من

-----------------------------------------122-----------------------------------------

دست جهانبان من شکر که دارم بسر شکر که دارم بسردست جهانبان من

دلبر جانان من از حسنش دل برد

از حسنش دل برددلبر جانان من

اواسط ع2--------------------------------قلّۀ قاف-------------------------------1391ه ق

راه دشوار است و تن از کار ترسانست یاران دل خریدار است کاین ره راه جانانست یاران

قلّۀ قاف و عروج پشّه ای هیهات و هیهات شهپر سیمرغ اینجا سخت لرزانست یاران

نی توان دست از تمنّای وصال او کشیدن نی بوصل او کسی را راه امکانست یاران

ناز او را میخرم با نقد جانم گر چه دانم آن صنم را این ثمن بسیار ارزانست یاران

عشق از شوق جمالش چون گل بشکفته خرّم عقل از عزّ جلالش مات و حیرانست یاران

پردۀ پندار ما شد حاجب دیدار دلبر ور نه یار ما سر خیل خوبانست یاران

تا حسن را تاج فقر و ملک آه و جیش اشکست

فخر بر صد تاج و ملک و جیش شاهانست یاران

123-------فروردین------------------جلوۀ جانان-------------------------------1331ه ش

تا تویی در دام خودکامی دچار خویشتن گام خواهی چون زنی در راه یار خویشتن

فکر یکساعت به از هفتاد ساله طاعت از پیر دانا را چه خوش سازی شعار خویشتن

جان نثار کوی جانان ار شود بی چند و چون جلوۀ جانان بود با جان نثار خویشتن

با ولای دوست ار جانت جلا یابد همی آشکارایش ببینی پود و تار خویشتن

تا بکی مرکوب نفس دون بباید بودنت دور بنما آخر از خود این سوار خویشتن

واحدی و جامع اضداد بیرون از شمار حسن صنعت را نگر از کردگار خویشتن

مر طبیعی و مثال و عقلی و لاهوتیت چار انسانند و تو انسان چار خویشتن

در ید حکمت قلم ننوشت بر لوح قدم دفتری مانند تو در روزگار خویشتن

همچو مرغ کوهساری طبع وحشی حسن

انس نگرفته است با اِنس و یار خویشت

124---------در رثای حضرت استاد علّامه طباطبائی رضوان الله تعالی علیه-------------

صبا بکوی عزیزان روضۀ رضوان سلام ما بحضور عزیز ما برسان

حضور قدسی قدیس عیسوی مشرب که مرده زنده نمودی بحکمت و عرفان

حضور فخر اماثل جناب علّامه حضور صدر افاضل مفسّر قرآن

حضور نور دل و دیدگان اهل ولا حضور صاحب تفسیر فرد المیزان

حضور مالک درج نهایة الحکمة حضور سالک مجذوب اولیای زمان

پیام ما برسانش که ای فرشته خصال که ای خجسته فعال و که ای ستوده بیان

ببین تفاوت ره از کجاست تا بکجا تراست شادی وصل و مرا غم هجران

لقای روی تو ام آنزمان که شد حاصل نموده ام بحقیقت زیارت انسان

ز امهات و اصول مجالس فیضت رسیده ایم به معنی واقع احسان

سکوت تو همه فکر و کلام تو همه ذکر بیان تو همه بکر و نوشته ات برهان

به حکمت نظری صنو بو علی سینا به حکمت عملی بو سعید و توسیّان

--------------------------------------------125--------------------------------------

دراست تو بمعیار خواجه و صدرا قداست تو نمودار بوذر و سلمان

اشارات تو نجات و عبارات توشفا روایت تو نصوص روایت و قرآن

عنایت تو فتوحات فیض عین حیات حکایت تو فیوضات جلوۀ سبحان

ز عقل کل پدری و زنفس کل مادر سزا است مثل تو فرزند حیّ بن یقظان

فغان و آه که نشناختیم قدر ترا گرفت از کف ما نعمتی چنین کفران

کنون بسوگ تو بنشسته ایم در حسرت کنون ز دوری تو اوفتاده در حرمان

نه من ز هجر تو در خروش و افغانم که در خروش و افغان است خطّۀ ایران

قیامتی شده بر پا به قم که واهمه گفت مگر که زلزلت الارض را رسیده زمان

مگر که یونسی اندر دهان ماهی شد مگر که نوح به کشتی نشست در طوفان

مگر که مه بمحاقش رسید ناهنگام مگر که نیّر اعظم به ظل شده است نهان

مگر که عرش برین بر زمین فرود آمد و یاجنازۀ علّامه شد بعرش روان

صدای ضجّۀ مرد و زن و صغیر و کبیر ز ارتحال چنان عالم عظیم الشأن

-------------------------------------------126---------------------------------------

قلم شکسته و دل خسته و زبان بسته چگونه وصف ترا مثل من کند عنوان

ز درس و بحث و ز تعلیم و تربیت تا هست سخن فیوض الهی ترا رسد هر آن

تو جان جان حسن زاده کی روی از یاد

اگر چه پیکرت از دیدگان شده پنهان

31خرداد----------------------------------درس عشق------------------------------1346

ای سرور و سالار من من بندۀ فرمان تو ای دلبر و دلدار من من بندۀ فرمان تو

گفتی که از خمخانۀ عشّاق می باید همی شویی دل و دست و دهن من بندۀ فرمان تو

گفتی که باید دائم اندر حضرت دادار بود اعراض کرد از اهرمن من بندۀ فرمان تو

گفتی که اندر خار و خس باید بیابی آنچه را یابی ز سرو و یاسمن من بندۀ فرمان تو

گفتی سحر ها بایدت از ذکر یا رب یا ربت زنده بداری جان و تن من بندۀ فرمان تو

گفتی که قرآن سفرۀ پر نعمت یزدان بود نی گفته های برهمن من بندۀ فرمان تو

گفتی که با خلق خدا بیگانه است یا آشنا میباش عبد مؤتمن من بندۀ فرمان تو

------------------------------------------127----------------------------------------

گفتی بلی گو نعم کاین شرط راه سالک است دوری گزین از لا و لن من بندۀ فرمان تو

گفتی که درس عشق را اندر دل دفتر مجوی میجو ز جان خویشتن من بندۀ فرمان تو

گفتی که با صدق و صفا از جان و دل گوئی خدا

یابی مرادت ای حسن من بندۀ فرمان تو

فروردین---------------------------------شاهد کل---------------------------------1350

همی امروز و فردا میکنی تو همی خون در دل ما میکنی تو

بقربان تو کز امروز و فردا همی با ما مدارا میکنی تو

عجب عاشق کشی ایشاهد کل بکار خویش غوغامیکنی تو

اگر خواهی کشی حکم تو حکم است ز حکم خود چه پروامیکنی تو

از این نالیدن و سوز و گدازم تو خود دانی چه با مامیکنی تو

ز درد و گریه ام شادم از آنروی بحال من تماشامیکنی تو

شنیدم هر که را اینگونه درد است طبیبی و مداوامیکنی تو

---------------------------------------------128-------------------------------------

کسی را خرده بر شعر حسن نیست

که از لطف خود املامیکنی تو

------------------------------------------ الحمدلله-------------------------------------

از بام تا شام الحمدلله از شام تا بام الحمدلله

از یوم تا یوم از شهر تا شهر از عام تا عام الحمدلله

از آی آغاز دار هستی تا میم انجام الحمدلله

یار دل آرام دل برده از ما آرام و آرام الحمدلله

از لطف عامش وقفست خوانش بر خاص و بر عام الحمدلله

خوشنام زاهد از زهد و مائیم از عشق بد نام الحمدلله

رندانه گوئیم کو عود و بربط کو ساقی و جام الحمدلله

ره داده ما را اندر سحر گاه یار گل اندام الحمدلله

------------------------------------------------129----------------------------------

از خلوت شب و از ذکر یا رب

نجم است با کام الحمدلله

شهریور------------------------------------علی الله--------------------------------1348

از صحبت اغیار گذشتیم علی الله ما از همه جز یارگذشتیم علی الله

شد وعدۀ دیدار من و یار شب تار از خواب شب تارگذشتیم علی الله

خاکم بسر ار جز بوصالش بنهم سر از جنت و از نارگذشتیم علی الله

از زهد ریایی که بود شیوۀ خامان ما سوخته یکبار گذشتیم علی الله

در اهل زمانه دل بیدار ندیدیم زین مردم بیمارگذشتیم علی الله

چشم طمع از مال جهان پاک ببستیم از اندک و بسیارگذشتیم علی الله

از حرف ندیدیم بجز تیرگی دل ناچار ز گفتارگذشتیم علی الله

حق راست انا الحق حسنا گر چه چو حلّاج از بیم سر دارگذشتیم علی الله

----------------------------------------130------------------------------------------

ذی القعده------------------------------صبغة الله--------------------------------1389ه ق

اگر جز صبغة الله رنگ دیگر داری ایخواجه ز خود بزدا که رسوایی محشرداری ایخواجه

ندیده دیده ای مانند تو عرش آشیان مرغی چرا سر در زیر پر حال مکدّر داری ایخواجه

عجب خلقی که خود امّ الکتاب عالم امری حروف رمز قرآنی بدفترداری ایخواجه

از آنرو دور گشتی از بهشت قرب جانانت که همدستی با نفس ستمگرداری ایخواجه

مگر در خلوت شبهای تارت بهره ای یابی کجا تو سیرت فرخندۀ شب پرداری ایخواجه

گرت باید حضوری و نداری طاقت دوری گذر از خود که قصد درک محضرداری ایخواجه

توئی آن بولفضائل کز مفاهیم و عباراتی بدفتر خانۀ خاطر خوش از برداری ایخواجه

حسن را در سمای رفعت انوار قرآنی

بسان کوکب درّی مقرّرداری ایخواجه

131------------------------------انّا لله و انّا الیه راجعون----------------------------------

روزچهارشنبه سوم ماه جمادی دوم سنۀ1388ق مطابق6/6/1347ه ش بودکه درآمل بودم خبررحلت فقیدسعیدجامع علوم عقلیه ونقلیه عارف یگانه استادبزرگوارحضرت آیةالله آقاسیدمحمدحسن الهی طباطبائی قدس سرّه رادرتبریزشنیدم رفع الله درجاته واعلی مقاماته--

----------این چندبیت رادررثای آن عالم موحّدوسیّدوسروربزرگوارم گفتم-------

امروز مرا چون شب تار است بدیده کز خار غمی در دل زارم بخلیده

روز سوم ماه جمادی دوم بود از هجرت خاتم که به غشفح برسیده

در آملم آمد خبری کز اثر وی رنگم بپریده و دلم آندم بطپیده

آهم شده از کورۀ دل جانب بالا اشکم بچکیده برخ رنگ پریده

گفتند که اندر افق خطّۀ تبریز شمست شده مکسوف و نهان گشت ز دیده

مرحوم محمّد حسن آقای الهی وقتش برسیده است و ز ما دست کشیده

آن سیّد والا نصب طباطبائی آن گوهر عالی حسب عیب ندیده

آن قابل تربیت استاد بزرگی قاضی که در این عصر چُنو کس نشنیده

---------------------------------------------132-------------------------------------

آن سالک مجذوب که از جذبۀ محبوب سوی وطن اصلی مألوف چمیده

آن طایر قدسی که سوی روضۀ رضوان خندان و خرامان و گرازان بپریده

آن نائل ادراک فیوضات ربوبی آن کامل از رنگ تعلّق برمیده

آن خلوتی محرم اسرار الهی آن وحدتی از همه اغیار بریده

این بنده که گهگاه کند مستی او گل از جام مدامی است کزان ماه چشیده

از ما سخن گرم شنیدی زد می دان کآنشاهد عیسی دم غیبی بدمیده

خوش آنکه به اخلاص و محبّت چو الهی چشم از همه پوشیده و رخ یار گزیده

بارد پی هم فیض بر آن ذات مقدّس تا هست سخن از سحر و صبح و سپیده

دارم سخن امّا بقلم راست نیاید حرفی که بود از دهن قلب رمیده

از بارگه قدس خداوند حسن را

بدهاد شکیبایی از این تلخ پدیده

مرحوم آیةالله آقاسیدمحمدحسن الهی قدس سرّه روزدوشنبه سیزدهم ربیع المولود1388ه ق

درسنّ63سالگی این نشأه رابدرودگفت وباعلی علّیّین قدس آرمید

133------15ماه مبارک رمضان-----------درد هجر--------------------------------1390ه ق

ای درون دلم ترا خانه ایکه جان منی و جانانه

آشنایی چو تو مرا در بر وای من بودم از تو بیگانه

دلی و دلبری و دلداری تویی و تو بجز تو افسانه

واله روی دلگشای توام هچو دیوانگان فرزانه

جان شیرین و اشک شورم را شورش و جوششی است مستانه

سر نهادم به آستانۀ تو می خروشم بسان دیوانه

عطش من نمیشود آرام از خُم و سبو و پیمانه

هفت دریا بکام آتش عشق قطرۀ شبنمی بد روانه

چون نبالم بخود که صنع تو ام گوهری شب چراغ یکدانه

چون ننالم ز خود که افتادم در سیه چال طبع ویرانه

حسن از درد هجر می نالد آنچنانکه ستون حنّانه

134-------31 خرداد---------------------یمن سحر--------------------------------1352

ای سوز تو در سینه ز سور دو جهان به سودای تو در سر ز همه سود و زیان به

یک فرقه بدنیا خوش و یک زمره بعقبی ما را دل غمگین هم از این به هم از آن به

این عیش مجازی که بسرعت گذران است بگذشتن زین عیش بسرعت گذران به

خوش گفت شکر لب صنم پسته دهانی جز از سخن عشق تو بر بسته دهان به

می سوز نهانی و بیفروز عیانی بالله که از این مردم نادیده نهان به

دیوان و ددانند بدیبا و خز اندر بگریختن از بیشۀ دیوان و ددان به

سالی بشد و ناطقه در قبض فرو شد هر حکم که جانانه بفرمود همان به

قبضی که چه خود بسط فیوضات الهی است قبضی که بود در اثرش بسط روان به

از یمن سحر راه نمودند حسن را

یمن سحر و لطف خداوند قران به

135--------ذوالحجه---------------گلشن قدس------------------------------------1391

ای طایر عرش آشیانه عنقای جهان جاودانه

با بال و پر خدای دادت بشتاب بسوی آشیانه

بشتاب بسوی گلشن قدس کانجاست برایت آب و دانه

تا چند در این خرابه گلخن با شب پرگان آفگانه

ای دل تو بکار خویشتن باش خوش باش به نالۀ شبانه

خود را بحضور یار میدار در دیر و کنشت و کوی و خانه

ای نفس در این دو روزه گیتی تا چند بهانه بر بهانه

فارغ بنشین از این و از آن می باش و نباش در میانه

از کثرت های و هوی دونان حمام زنانه شد زمانه

هرگز نرسد کسی بجایی تا از خودیش نشد روانه

------------------------------------------136----------------------------------------

از خویش بترس و بس که بیمت از جز تو بود همه فسانه

خوهای بد تو دوزخ تست اندر دل تو کشد زبانه

آری که تویی چو کشتزاری کشت تو همه زند جوانه

جان حسن است آسمانی

بی نام و نشان و بی کرانه

۰

دیوان قسمت دوم بخش 1

17ذی الحجه1388ه ق---------------------عشق پاک--------------------15/12/1347ه ش

من این دنیای فانی را نمیخواهمنمیخواهم من این لذّات آنی رانمیخواهم نمیخواهم

بجز محبوب یکتایم نمیدانم نمیدانم بجز آن یار جانی را نمیخواهم نمیخواهم

بجز راه وصالش را نمیپویم نمیپویم جز این ره کامرانی را نمیخواهم نمیخواهم

بفطرت عشق پاکش را بدل دارم بدل دارم دگر معشوق ثانی را نمیخواهم نمیخواهم

دلم از وی نشانی را بمن داده بمن داده ز دیگر کس نشانیرا نمیخواهم نمیخواهم

بجز بار حضوری را نمییارم نمی یارم سبکبارم گرانی را نمیخواهم نمیخواهم

بجان درد و غم او را خریدارم خریدارم ز غیرش مهربانی را نمیخواهم نمیخواهم

--------------------------------------------109-------------------------------------

دل بشکسته میخواهد ندانستم ندانستم دگر من شادمانی را نمیخواهم نمیخواهم

بجز قرآن کتابی نمیخوانم نمیخوانم بجز سبع المثانی را نمیخواهم نمیخواهم

علی و آل پاکش را پذیرفتم پذیرفتم فلانی و فلانی را نمیخواهم نمیخواهم

حسن را در لقای خود نگهدارش نگهدارش

که بی تو زندگانی را نمیخواهم نمیخواهم

110----------اوائل ذی القعده--------------چه کنم------------------------------1390ه ق

باز در سوز و گدازم از تف دل چه کنم کار مشکل شده مشکل شده مشکل چه کنم

دفتر عمر گشودم که چه بگذشت ز عمر هیچ نگذشت مگر عاطل و باطل چه کنم

نقد عمرم بشد اندر ره تدویر و مدیر در ره جوز هرومایل و حامل چه کنم

توبه کردم که بجز مستی و رندی نکنم بار توبه نرسیده است بمنزل چه کنم

غافل از قافله بودم بسحر گاه سفر راه دور است و کتلها بمقابل چه کنم

من که بال و پر پرواز بعالینم هست اندرین لای و گل منزل نازل چه کنم

همه پیوسته بمن من ز همه بگسسته چیست این حالت هائل شده حائل چه کنم

جمع اضداد نگر غرقۀ در دریا را لب خشک و دل تفتیده بساحل چه کنم

گفت یاری به حسن اینهمه بیتابی چیست گفت دل هست بدان شایق و مایل چه کنم

111----------------------------------حظائر قدس-------------------------------------

بگذار تا بنالم از درد بی دوایم بیگانه ای چه دانی من دانم و خدایم

از دست دیده و دل کارم شده است مشکل آن میکشد به صحرا این سوی انزوایم

با طفل ابجدی از سرّالقدر چه گویی بر بی بصر چه خوانی اسرار اولیایم

یا رب بذات پاکت شب را مگیر از من من باشم و سحرها ذکر خدا خدایم

آنچه که دوست خواهد اندر نظام نیکوست گیرم که مستجابست ای دوستان دعایم

از قبض و بسط اسما هر لحظه جلوه هایی است بی عدّ و بی نهایت از یار جان فزایم

صنّاع صنع هستی از لطف و چیره دستی بخشوده است بخشد جام جهان نمایم

تا از حظائر قدس آید نسائم انس هل من مزید آید از قلب با صفایم

غیب الغیوب دارد هر لحظه شأن بیحد گوید که نیست جز من بگذر ز ماسوایم

جوش و خروش اعیان در جنب و جوش اکوان از اقتضای اسماست اسماست ز اقتضاتم

نجمی که بُد سُهایی امروز شد ضیائی از فیض کبریائی و الشمس و ضحایم

112----------دوشنبه7مرداد-----------غزل رجاء-------------------------------1347ه ش

چون نباشم مست تو کز دست تو پیمانه دارم دیدۀ جانرا بروی چون تویی جانانه دارم

بوالعجب رمزی بذات خویشتن بنهفته بینم زینکه خرسندم بصحرای غمت کاشانه دارم

آسمان دیده ام بارد چو ابر نو بهاری از سر شوق است کاینسان گریۀ مستانه دارم

تا سپردم سر بدست آن یگانه سرپرستم نی طمع از آشنا و نی غم از بیگانه دارم

در ضمیرم جز تو ای محبوب بی همتا ندارم وه که من این گنج را در کنج این ویرانه دارم

خود تو آگاهی ز بیتابی من کاندر شب و روز گرد شمع فکر وصلت حالت پروانه دارم

بر همه فرزانگان گردن فرازم تا بگردن سلسله از زلف پُر چینت منِ دیوانه دارم

کاشتم در مزرع دل تخم توحید و دگر هیچ هر چه امیدی که دارم از همین یکدانه دارم

دشمن آتش نهاد از حیرت و حسرت گدازد گر شود آگه زسرّی کاندرون خانه دارم

بر قلم بر خوان حسن افسون قد جفّ القلم را

تا که گستاخی نپندارد سر افسانه دارم

113-------نیمه ذوالقعده--------------------پس چکنم--------------------------1390ه ق

در رهت طی مراحل نکنم پس چکنم در سر کوی تو منزل نکنم پس چکنم

ناقص ار فیض ز کامل نستد پس چه ستد ناقصی را ز تو کامل نکنم پس چکنم

جان اگر محرم جانان نشود پس چه شود خویشتن را بتو واصل نکنم پس چکنم

دیده سر مست جمالت نبود پس چه بود خاک بر دیدۀ عاذل نکنم پس چکنم

عاقل ار سنگ ز جاهل نخورد پس چه خورد صبر از یک دو سه جاهل نکنم پس چکنم

عاشق دل شده زاری نکند پس چه کند گریۀ شوق چو هاطل نکنم پس چکنم

عشق ار بار تحمّل نکشد پس چه کشد حمل بار غمت از دل نکنم پس چکنم

حسن ار بندگیت را نسزد پس چه سزد

کام دل را ز تو حاصل نکنم پس چکنم

ربیع الثانی--------------------------------شهر عاشقی---------------------------1394ه ق

ز بختم طالع فیروز دارم که جان پاک عشق اندوز دارم

-----------------------------------------114----------------------------------------

بشهر عشق رسم عاشقی را ز استاد ادب آموز دارم

بحمدالله که در مشکوةصدرم یکی مصباح صدر افروز دارم

نُبی از بای تا سینش رمز است رموزی من از این مرموز دارم

چو سرّ من بسرّش آشنا شد چه حرف از اجوف و مهموز دارم

مترسانم ز آتش ای بهشتی که من خود آه آتش سوز دارم

حسن هستم که در کوی ولایت

یگانه رتبت دریوز دارم

اواخر ج1---------------------------------منای قرب----------------------------1394ه ق

شعلۀ تنور آسا آه آتشین دارم با که میتوان گفتن حالتی چنین دارم

تا شوم بقربانش در منای قرب وی چون ذبیح ابراهیم چهره بر زمین دارم

--------------------------------------115-------------------------------------------

ای امید بیماران ای طبیب عیسوی دم دادم آید از دردم دمبدم انین دارم

نقش لوح قلبت را نون و القلم دیدم مهر مهر نونت را نقش بر جبین دارم

شمس عالم آرایا احتراق نجمت بین

سر بزانوی حیرت از دل غمین دارم

پنجشنبه----------------------------------کام دل-----------------------------19/10/47

ما مست یاریم در شصت یاریم گه آرمیده گه بیقراریم

گه همچو برق رخشنده خندیم گه همچو ابر بارنده باریم

گه از فروغ رویش شکفته گه از نسیم کویش خماریم

ای بیخبر از اسرار مستی ما مست یاریم و کامگاریم

ما را چگونه زیبد خلافی بنشسته دائم در نزد یاریم

ایدل خوش اندر عیش مجازی از ما چه دانی تا در چه کاریم

ایصاحب تاج و تخت و منصب در ظاهر ما منگر که خواریم

-------------------------------------------116---------------------------------------

ای پادشاه بنشسته بر پیل ما خر سواران شهسواریم

ای جغد خو کرده با خرابه ما در گلستان دل هزاریم

دل برنداریم از روی دلبر تا کام دل از دلبر بر آریم

حدّ یقف چون نبود حسن را

فیض بیحد را امید داریم

--------------------------------------قصیدۀ اطواریّه-------------------------------------

من چرا بیخبر از خویشتنم من کیم تا که بگویم که منم

من بدینجا ز چه رو آمده ام کیست تا کو بنماید وطنم

آخر الامر کجا خواهم شد چیست مرگ من و قبر و کفنم

مرغ باغ ملکوتم آری تو مپندار که زاغ و زغنم

اندرین غمکدۀ غربت شد از کفم معنی حبّ الوطنم

---------------------------------------------117-------------------------------------

دور از باغ گل و نسرینم سر خوش از لذت لای و لجنم

قفس تن شده پابند روان همّتی کو قفسم را شکنم

باز از خویشتن اندر عجبم چیست این الفت جانم به تنم

گاه بینم که در این دار وجود با همه همدمم و همسخنم

گاه انسانم و گه حیوانم گاه افرشته و گه اهرمنم

گاه در بارگه توحیدم گاه در بتکده های شمنم

گاه افسرده چو بوتیمارم گاه چون طوطی شکّر شکنم

گاه چون با قلم اندر گنگی گاه سحبان فصیح زمنم

گاه صد بار فروتر زخرف گاه پیرایۀ درّ عدنم

گاه در چینم و در ما چینم گاه در ملک ختا و ختنم

گاه بنشسته سر کوه بلند گاه در دامن دشت و دمنم

گاه چون جغدک ویرانه نشین گاه چون بلبل مست چمنم

--------------------------------------------118--------------------------------------

گاه در نکبت خود غوطه ورم گاه بینم حسن اندر حسنم

گاه چون ابر بهاری بارم میبرم زاب دو دیده درنم

گاه بیرون ز حد شش جهتم آنزمانی که برون از بدنم

مطرب عشق سراید هردم کو دلی تا که نوایی بزنم

کو یکی شیفتۀ شوریده تا درو سوز و گدازی فکنم

کو یکی طالب قربی که کنم همنشینش به اویس قرنم

کو یکی صاحب سرّی که کنم آگهش از همه سرّ و علنم

کو یکی عاشق صادق که شود

همدم سوز و گداز حسنم

اواخرماه رجب---------------------------آب حیات-------------------------------1393ه ق

من که دل از مهر دنیا کنده ام دیگر چه خواهم من که دل از مهر دین آکنده امدیگر چه خواهم

بنده ام آنرا که خورشید از رخ او شرمسارست از فروغ روی او تابنده امدیگر چه خواهم

----------------------------------------119------------------------------------------

تنگدل مرغم ولی در سدره دارم آشیانه چیند از طوبی همی چیننده امدیگر چه خواهم

یکشب این بیقدر یاهویی کشید از عشق و گفتا تا شب قدر است من ارزنده امدیگر چه خواهم

دولت قرب نوافل شد نصیب من گدایی کاینچنین شنونده و بیننده امدیگر چه خواهم

گر حسن بد مرده ای اینک از لطف دوست گوید

من که از آب حیاتش زنده امدیگر چه خواهم

اواخر محرّم-------------------------------غزل عنقا------------------------------1393ه ق

الا یا ایّها العنقا الا یا نفخة الرحمن الا یا جنةالمأوی الا یا نفخة الرضوان

تذکّر عشّک العرشی و اطلع ذلک المطلع و أهمل هذه الاذکار للأبوام والغربان

ببر زین کرکسان جیفر خوار بد کنشت دون گشا بالت بسوی ملک دل رو جانب جانان

ترا از صقع دارالحمد می آید نداهر دم که ای عرش آشیان آی و نگر مکرمت سلطان

فوأد مستهام جمعی ختمی جانانی بیک القاء سبّوحی بیابد دورۀ قرآن

----------------------------------------120------------------------------------------

بجان خود سفر کن تا که گردد همنشین تو سلیمان نبی باری و باری حضرت سلمان

چو رسم عاشقی داری حذر از اهرمن یکسر چو با معشوق سرگرمی گذر از هر چه جز یزدان

نه رنجورم نمیدانمچرا از درد می نالم نه مهجورم نمیدانمچرا می سوزم از هجران

از آن داغی که در دل دارم از پیمان دلدارم نه مرهم میخورد داغ و نه برهم میخورد پیمان

حسن شرح غم دل را نهایت نیست دم در کش

که خاموشی در این درگه بود سرمایۀ ایمان

۰

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان کامل

قسمت اول

قسمت دوم

قسمت سوم

قسمت چهارم

قسمت پنجم

مقدمه

ن وًالقلم وًمایًسطُرون

دستخط خطی الهی قمشه ای

غزلیات

غزل طائرقدسی

پیغام

قصیده لقائیه

شعر بدون نقطه

۶ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «دیوان قسمت دوم» ثبت شده است

دیوان قسمت دوم بخش 6

دیوان قسمت دوم بخش 5

دیوان قسمت دوم بخش 4

دیوان قسمت دوم بخش 3

دیوان قسمت دوم بخش 2

دیوان قسمت دوم بخش 1

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان کامل

قسمت اول

قسمت دوم

قسمت سوم

قسمت چهارم

قسمت پنجم

مقدمه

ن وًالقلم وًمایًسطُرون

دستخط خطی الهی قمشه ای

غزلیات

غزل طائرقدسی

پیغام

قصیده لقائیه

شعر بدون نقطه

دیوان حضرت استاد علامه حسن زاده آملی

دیوان قسمت پنجم

دیوان قسمت سوم