دیوان قسمت چهارم بخش 1

------------------------------306--------------------------------------------------

ح

 به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                             

دوایى را که درمان سقیم است
 شفاى دردهاى خویش یکسر                                                                    ز بسم الله میجو اى برادر
 در این ماثور بسم الله ار قیک                                                                      من کل داء یعنیک نگر نیک
 که درداء تن تنها نمائى                                                                                              چه نسبت داء تن را باروانى
 که بیمارى تن آنرا چو سایه است                                                                               بود این ختنه و آن قطع خایه است
 بلى بیمارى تن را أمد هست                                                                     ولى بیمارى جان تا ابد هست
 ترا بسم الله از داء تن و جان                                                                       زآفات بنى انس و بنى جان
 یگانه رقیه و عوذه واقى است                                                                    چه حق سبحانه شافى و باقیست
 ولى اندر نظام آفرینش                                                                                              بباید آدمى را هوش و بینش
 که با القاى اسباب و وسائط                                                                      شود تا ثیر بسم الله ساقط
 امور توبه اسبا بند جارى                                                                                            جز این صورت نیابد هیچ کارى
--------------------------------------------------307--------------------------------------

تورب مطلقى را بى مظاهر                                                                                         زفکر نارسا دارى به خاطر
 که بى خورشید و ابر و باد و باران                                                                               هر آن خواهى خدا بدهد ترا آن
 نبارد دیده ابر بهارى                                                                                                   نبیند دیده تو کشت رازى
 نباشد ماه و خورشید و ستاره                                                                    کجا کار جهان گردد اداره
 ز رتق و فتق برق و غرش رعد                                                                   بیابى نعمت ما قبل و ما بعد
 نباشد نقطه اى بر رق منشور                                                                   جز اینکه حکمتى در اوست منظور
 روا نبود در آن یک نقطه تعطیل                                                                    ندارد سنتش تبدیل و تحویل
 چه از یک نقطه اى انسان عینست                                                             که انسان را بقاء وزیب و زین است
 نباشد نطفه ات جز نقطه اى بیش                                                                             درین دو نقطه اى خواجه بیندیش
 که یک نقطه ترا باشد مقوم                                                                       دگر نقطه ترا باشد متمم
 بود هر نقطه ات چندین کتابى                                                                    اگر اهل خطابى و حسابى
 کدامین نقطه در این رق منشور                                                                                 تو پندارى که باشد غیر منظور
-----------------------------------------308---------------------------------

 اگر یک نقطه اش گردد مبدل                                                                      همه اعضاى او گردد مخبل
 اگر یک نقطه اش گردد محول                                                                     ببینى چرخ عالم را معطل
 نه عجز است این که محض حکمتست این                                                                 در اول هر چه مى بینى خدابین
 اله آسمان است و زمین است                                                                   چه پندارى جدا از آن و این است
 خدایى را که باشد غیر محدود                                                                   مر او را مى نگرد رظل ممدود
 خدا بود است و جز او را نمود است                                                                            نمود هر چه مى بینى زبود است
 برو در راه حق جویى کامل                                                                         برون آ از خدا گویى جاهل
 که در ان سوى هفتم آسمان است                                                                            لذا از دیده مردم نهان است
 مرا شهر و ده و کوه و در و دشت                                                                               بروى دلستانم هست گلگشت
 حدیثى را که صرف نور باشد                                                                      در اینجا نقل آن منظور باشد
 شنیدى آنکه موساى پیمبر                                                                       شده بیمار و افتاده به بستر
 بدرد خویشتن افتان و خیزان                                                                      شکیبایى نمود و شکر سبحان
------------------------------------------309----------------------------------------

طبیبى را نفرموده است حاضر                                                                    زحق درمان خود را بود ناظر
 که مى باشد حبیب من طبیبم                                                                                   چه درمانست و دردم از حبیبم
 خطابش آمد از وحى الهى                                                                         که گراز من شفاى خویش ‍ خواهى
 نیاید تا به بالینت طبیبى                                                                                             ندارى از شفاى من نصیبى
 طبیبى آمد و داده دوایت                                                                                            دوا خوردى زمن یابى شفایت
 که کار من بحکمت هست دائم                                                                                  بحکمت نظم عالم هست قائم
 تو بى اسباب خواهى نعمت من                                                                                 بود این عین نقض حکمت من
 طبیب تو دوا داده خدا داد                                                                                           دواى تو شفا داده خدا داد
 طبیب تو خدا هست و خدا نیست                                                                              دواى تو شفا هست و شفا نیست
 درایت دارز ینگونه روایت                                                                             که باشد بهر ارشاد و هدایت
 روا نبود گمان ناروا را                                                                                                  حریم قدس سر انبیا را
 روایتها چو آیتها رموزند                                                                               معانى اندر آنها چون کنوزند
---------------------------------------------310----------------------------------------

نه هر کس پى برد آن رمزها را                                                                     که عاشق مى شناسد غمزها را
 بخواند چشم عاشق غمز معشوق                                                                           نه تو مصداق آنى و نه مصدوق
 چه میخوانى زحم و زطس                                                                         چه میدانى زطه  و زیس
 چه باشد ق و چه معنى دهدن                                                                   زن و القلم و ما یسطرون
 چه دادیها که باید طى کنى طى                                                                                 که تا آن رمزها را پى برى پى
 تحمل بایدت در تیه بلوى                                                                                            که بینى نزول من و سلوى
 چه پیمودى تو از منزل بمنزل                                                                     هزار و یک بیابى دفتر دل
 هزار و یک زاسماى خداوند                                                                        در این منزل بمنزل زاد راهند
 اگر از آن بگویم اند کى را                                                                                           ندارى باورم از صد یکى را
 نه تنها درس و بحث و مدرسه بود                                                                               تبرى از هوى و وسوسه بود
 دل بشکسته و آه سحرگاه                                                                                        مرا از آن رمزها بنمود آگاه
 زهر یک دانه در کوثر من                                                                                             به بینى خر منى را در بر من
----------------------------------------------------311----------------------------------------

بلى این دانه ها حب حصید است                                                                                امید اندر لدنیا و مزید است
 نوید قاف قران مجید است                                                                                         صعود قاف صعب است و شدید است
 زالفاظ همانند روازن                                                                                                   معانى را که مى باشد معادن
 چگونه میتوانى کرد ادراک                                                                          چه نسبت خاک را با عالم پاک
 ولى انفاس یاران حقیقت                                                                           مدد باشد دراین طى طریقت
 مپندارى که از بعد مسافت                                                                        ترا رو آورد آسیب و آفت
 چو با صاحبدلانت آشنایى است                                                                                 بهر وادى ترا راه رهایى است

---------------------------------------312----------------------------------------------------

ط

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                              

دلى با دل حمیم است و صمیم است
 چو ارواحند خلق دسته دسته                                                    همى پیوسته هستند و گسسته
 دلى را با دلى پیوسته بینى                                                                       دلى را از دلى بگسسته بینى
 در این معنى یکى نیکو روایت                                                     حکایت مى نمایم از برایت
 چو بهر بیعت آمد ابن ملجم                                                        به نزد خسرو خوبان عالم
 بنزد قطب دین و محور دل                                                          على ماه سپهر کشور دل
على نور دل و تاج سر دل                                                                           على سر لوحه سر دفتر دل
 چو مولى عارف سر القدر بود                                                     پس از بیعت مر اورا خواند و فرمود
که بیعت کرده اى با من بیارى                                                     جوابش داد بن ملجم که آرى
 دوبار دیگرش مولى چنان گفت                                                                                   میان جمع بن ملجم بر آشفت
 که با من از چه رو رفتارت این است                                                             فقط با شخص من گفتارت این است
-------------------------------------------------------313--------------------------------------------

نمودم بیعت و بهر گواهى                                                                           مرا فرمان بده بر هر چه خواهى
 بفرمود ار تو از یاران مایى                                                                          نباشد جان یاران را جدایى
 دل من با دل تو آشنا نیست                                                                       دو جان آشنا از هم جدا نیست
 روایتهاى طینت اندرین سر                                                                         براى اهل سر آمد مفسر
 عجب احوال دلها گونه گون است                                                                                بیا بنگر که دلها چند و چون است
 دلى چون آفتاب پشت ابر است                                                                                 دلى مرده است و تن او را چو قبر است
 دلى روشنتر از آب زلال است                                                                    دلى تیره تر از روى ذغال است
 دلى استاره و ماه است و خورشید                                                            دلى خورشید او را همچو ناهید
 دلى عرش است و دیگر فوق عرشست                                                     که فوق عرش را عرشت چو فرشست
 دلى همراه با آه و انین است                                                                     دلى همچو تنور آتشین است
 دلى چون کوره آهنگران است                                                                    دلى چون قله آتش فشان است
 دلى افسرده و سرد است چون یخ                                                                            سفر از مزبله دارد به مطبخ ‌
----------------------------------------------314------------------------------------------

زمطبخ باز آید تا به مبرز                                                                                              جز این راهى نپیموده است یک گز
 غرض اى همدل پاکیزه خویم                                                                     که اینک با تو باشد گفتگویم
 چو دلها را خدا از گل سرشته است                                                                            بدلها مهر یکدیگر نوشته است
دلت را با دل من آشنا کرد                                                                                             نه تو کردى نه من کردم خدا کرد
درون سینه ام در هیچ حالى                                                                        نبینم باشد از مهر تو خالى
 دل از دوران نزدیکش ببالد                                                                          زنزدیکان دور خود بنالد
 چو روح ما بود نور مجرد                                                                                             درین ظرف زمان نبود مقید
 نه از طى مراحل در عذابست                                                                    نه از بعد منازل در حجابست
 یکى عنقاى عرشى آشیانست                                                                                 رسد جایى که بى نام و نشانست
یکى سیمرغ رضوان جایگاهست                                                                 که صد سیمرغ او را پرکاهست
 ببین این گوهرى کو خاک زاداست                                                                               بسیط است و مبرى از فساد است
 مرکب را که چندین آخشیج است                                                               تباهى در کیمن او بسیج است
--------------------------------------315-----------------------------------------

که بتواند زخاک مرده بیرون                                                                          نماید زنده اى بى چند و بیچون
 که بتواند زخاک مرده خارج                                                                          نماید زنده اى را ذوالمعارج
 بیابد رتبت فوق تجرد                                                                                                 رسد تا فیض اول در تو حد
 پس آنگه ما سوى گردد شجونش                                                                              چنانکه حق تعالى و شئونش
 حدیث من رآنى قدرأى الله                                                                         ترا در این معانى میبرد راه
 بلى انسان بالفعل است و کامل                                                                                که او را این توحد گشت حاصل
 چو بیند خویشتن را نور مرشوش                                                                                سلونى گوید از سرها رود هوش
 بپرسید هر چه مى پرسید فى الحال                                                                         منم جبریل و اسرافیل و میکال
 منم اسحق و ابراهیم و یعقوب                                                                                  منم موسى و هود و نوح و ایوب
بصورت هم نشین با شمایم                                                                        به معنى انبیاء و اولیایم
 به تن فرشى بدل عرشى منم من                                                                            حجاب عرش دل شد پرده تن
 بظاهر اندرین منزل مقیمم                                                                         بباطن حامل عرش عظیمم
----------------------------------------------316-------------------------------------------

قلم مى باشم و لوح الهى                                                                                         ازین لوح و قلم هرچه که خواهى
 ندارد باورش نادان بى نور                                                                           چه بیند چشم کور از چشمه هور
 قلم از صنع تصویر معانى                                                                            به لوح دل دهد نقش جهانى
 ز تصویرش اگر آید به تقریر                                                                          که را یاراى تسوید است و تحریر
 هزاران مثل آنچه دیده بیند                                                                         تمثلهاى آن بر دل نشیند

---------------------------------------------317--------------------------------------------

ی

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

تمثلها که در قلب سلیم است
 چو در عالم زمین و آسمانى است                                                                             مر آدم را عیانى و نهانى است
 نهان تو مثال آسمان است                                                                         عیان تو زمین زیر آن است
 عیان تو نمودى از نهان است                                                                      نهان تو جهان بیکران است
 عیان تو یکى نقش نهان است                                                                    نهان تو نهانى لامکان است
 عیانت کارگاهى چند دارد                                                                           که در این نشاءه ات پابند دارد
 چو در این نشاءه رو آورد کارى                                                                    یکایک را بکار خود گمارى
 نهانت را بود هم کارگاهى                                                                                          تمثل میدهد هر چه که خواهى
 چنان معنى بصورت میکشاند                                                                     که صد مانى در آن حیران بماند
 صعود برزخى چون گشت حاصل                                                                 بیابى بس تمثلهاى کامل
 تمثل باشد از ادراکت ایدوست                                                                                   برون نبود ز ذات پاکت ایدوست
----------------------------------------318----------------------------------------

همه اطوارت از آغاز و انجام                                                                        همه احوالت از لذات و آلام
 ز ادراکات تست از نیک و از بد                                                                    تویى خود میهمان سفره خود
 چو شد آیینه ذات تو روشن                                                                        ز گلهاى مثالى مثل گلشن
 بوفق اقتضاى بال و حالت                                                                                           معانى را بیابى در مثالت
 مثالى همنشین و همدم تو                                                                       فزاید نور و بزداید غم تو
 رفیق خلوت شبهاى تارت                                                                          ترا آگه کند از کاروبارت
 سخن از ماضى و از حال گوید                                                                    خبرهایى ز استقبال گوید
 چویابى در خودت صبر و قرارى                                                                                   حضورى در سکوت اختیارى
 نهان از دیده اغیار باشى                                                                                            عیان و کاتم اسرار باشى
 به آداب سلوک اهل ایقان                                                                           بدانجایى رسى از نور عرفان
 که تا کم کم ز لطف لایزالى                                                                                        بیابى کشف هاى بى مثالى
 چو دادى تارو پودت را بتاراج                                                                        عروج احمدى یابى به معراج
--------------------------------------------319-----------------------------------------

 بیا در فهم سرى گوش دل ده                                                                     ز سبحان الذى اسرى بعبده
 شب معراج احمد را شنیدى                                                                      مقامات محمد را ندیدى
 چو سر کامل آید در تمثل                                                                           تمثلهاست در دور و تسلسل
 چو گویم اندکى از این تمثل                                                                       بگیرد جان جاهل را تزلزل
چه کامل هست عین ظل ممدود                                                                                 چو ذى ظلش ندارد حد محدود
 تعالى الله ز دور ظل ممدود                                                                        ز احمد تا محمد تا به محمود
 همه آیات قرآنند آیت                                                                                                 که انسان را نه حد است و نه غایت
 شب اسرى رسول نیک فرجام                                                                                   قطارى دید بى آغاز و انجام
  قطار بى کران اشترانى                                                                                            که هر یک را بدى بار گرانى
 سوال از جبرئیل و این جوابست                                                                                 که اینها بار علم بوتراب است
  وصى احمد اینجا بوتراب است                                                                                  در آنجا نام او ام الکتاب است
  بلى ام الکتاب این بوتراب است                                                                                بلى این بوتراب ام الکتاب است
-------------------------------------------------320----------------------------------------------- 

که یکشخص است و فرش و فوق عرش است                                            همان که فوق عرش ‍ است تا بفرش است
   هزاران نشاءه هست این شخص واحد                                                     مرا آیات و اخبارند شاهد
   چو بینى آیت قرآن فرقان                                                                                         بدان آن عین عرفانست و برهان
   نباشد این سه راهرگز جدائى                                                                  که هر یک نیست جز نور خدایى
   خدا داند که صرف ژاژ خایى است                                                             که گوید این سه را از هم جدایى است
   سه باشد ارذکا، و شمس و بیضا                                                              نباشد جز یکى از حیث معنى
   ز فارابى شنو ار نکته یابى                                                                       که این یک نکته مى باشد کتابى
   مرا انسانى بر انسانها امام است                                                            که اندر فلسفه مرد تمام است
    بلى چون فیلسوف کاملست این                                                            امام امت است و رهبر دین
    تمیز فلسفه از سفسطه ده                                                                   بیا اندر سواد اعظم  از ده
   به قرآن و به عرفان و ببرهان                                                    جهانها در تو یک شخص است پنهان
   بود یک دانه کنجد جهانى                                                                         اگر افتد بدست نکته دانى
---------------------------------------------321-----------------------------------------  

تو در حرث نسایى گر چه حارث                                                                   خداوند تو زارع هست و باعث
   نگر در حبه نطفه چه خفته است                                              در این یک دانه هر دانه نهفته است
   چو تو یک دانه هر دانه هستى                                                                  ندارد مثل تو یک دانه هستى
    ز بالقوه سوى بالفعل بشتاب                                                                  مقام خویش را دریاب و دریاب
   شود یک نقطه نطفه جهانى                                                     جدا گانه زمین و آسمانى

-------------------------------------------322-----------------------------------------------

دیوان قسمت سوم بخش 6

-----------------------------------------------288-----------------------------------------

 

ه

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

سراسر انچه قران کریم است
بحق میگویمت اى یار مقبل                                                                        که قران است تنها دفتر دل
زما صدها هزاران دفتر دل                                                                            بیک حرفش نمى باشد معادل
بود هر دفتر دل در حد دل                                                                                            ازین دل تا دل انسان کامل
در آحاد رعیت شخص و اررث                                                                       که ملک آخرت را هست حارث
همه آثار علمیش به هر حد                                                                         بود رشحى زقران محمد
ندارد فاتحه حد و نهایت                                                                                              چه قران اندر و باشد بغایت
بود بسم الله این سوره برتر                                                                        زبسم الله سورتهاى دیگر
 مر این ام الکتاب آسمانى                                                                         بود سر لوحه سبع المثانى
 چه قرانرا مراتب هست محفوظ                                                                                 زکتبى گیر تا در لوح محفوظ
 لذا در هر یکى از این مراتب                                                                       بود بسم اللهش با او مناسب
-------------------------------------------289------------------------------------------------

بود فاتحه در بسم الله خویش                                                                     که از بسم الله دیگر بود بیش
 بود خود بسمله در نقطه با                                                                         که نقطه هست اصل کل اشیاء
 ولى این نقطه کتبى نمود است                                                                                 از آن نقطه که خود عین وجود است
 چو نطقه آمد اندر سیر حبى                                                                      پدید آمد از و هر قشر و لبى
 بود قران کتبى آیت عین                                                                                            بود هر یات او رایت عین
 الف در عالم عینى الوف است                                                                                   بمانند الف دیگر حروف است
 حروف کتبیش باشد سیاهى                                                                     حروف عینیش نور الهى
 حروف عینیش را اتصال است                                                                     حروف کتبیش را انفصال است
 که اینجا یوم فصل است و جدایى است                                                      و آنجا یوم جمع است و خدایى است
 تو را خود سر سر تو است قاضى                                                                               ندارد حال و استقبال و ماضى
 که آن خود مظهرى از یوم جمع است                                          ولو آن همچو شمس و این چو شمع است
 چه یوم جمع یوم الله و اصل است                                                                              فروع یوم جمع ایام فصل است
--------------------------------------290------------------------------------------------------

 قضا جمع و قدر تفضیل آنست                                                                    خزائن جمع و این تنزیل آنست
 قضا علم الهى هست و حشراست                                                           قدر فعل الهى هست و نشراست
ولیکن علم و فعلى گاه بینش                                                                     چو ذات او بود در آفرینش
 قضا روح و قدر باشد تن او                                                                          گل و گلبن او گلشن او
 ابد در پیش دارى اى برادر                                                                          ادب را کن شعار خود سراسر
 در اول ارحدوث ما زمانى است                                                                                   دگر ما را بقاى جاودانى است
 گرت حفظ ادب باشد مع الله                                                                       شوى از سر سر خویش آگاه
 بر آن مى باش تا با او زنى دم                                                                                    چه میگویى سخن از بیش و از کم
 چنانکه هیچ امرى بى سبب نیست                                                           حصول قرب را غیر ادب نیست
 ادب آموز نبود غیر قران                                                                                              که قران مادبه است از لطف رحمان
 بیازین مادبه بر گیر لقمه                                                                            نیابى خوشتر از این طعمه طعمه
 طعام روح انسان است قران                                                                      طعام تن بود از آب و از نان
---------------------------------------------------291-----------------------------------------

نگر در سوره رحمن که انسان                                                                     بود در بین دو تعلیم رحمان
 گر انسانى بقرانى معلم                                                                                           بیان تست رحمانى مسلم
 لبانت را گشا تنها بیادش                                                                            هر آنچه جز بیادش ده ببادش
 چو مردان حقیقت باش یک رو                                                                     خدا گو و خدا جو و خدا خو
 سقط گفتن چو بر تو چیره گردد                                                                                  تر آئینه دل تیره گردد
 چو دل شد تیره آثار تو تیره است                                                                                چو سر باب و فرزند و نبیره است
 اگر اندر دلت ریب و شکى نیست                                                                               صراط مستقیم بیش از یکى نیست
 ترا قران بدین آیین اقوم                                                                                             هدایت مى کند و الله اعلم

----------------------------------------292---------------------------------------------

و

به بسم الله الرحمن الرحیم                                                                       

که عقل اندر صراط مستقیم است
 نزاعى در میان نفس و عقلست                                                                                که میدانی و چه حاجت به نقلست
 ترا اعدى عدو نفس پلید است                                                                                  جهنم هست و در هل من مزید است
 صراط عقل بسم الله باشد                                                                        که انسان را همین یک راه باشد
 دگر راهى که پیش آید بناگاه                                                                      نباشد غیر راه نفس گمراه
 نمى بینى که لفظ نور مفرد                                                                       بقران آمده است اى مرد بخرد
 ولیکن لفظ ظلمت هر کجاهست                                                                                بجمع آمد که کثرت را روا هست
 که تا دانى ره حق جز یکى نیست                                                              همان نور است و اندر آن شکى نیست
 بلى این حکم چون آب زلال است                                                               که بعد از حق فقط راه ضلال است
 صراط الله تویى میباش بیدار                                                       خودت رابر صراط حق نگهدار
 خدا هم بر صراط مستقیم است                                                                صراط رب در او سرى عظیم است
------------------------------------293------------------------------------------------

چه حق سبحانه عین صراط است                                                               کلامى نه خلاط و نه وراط است
 من و توجدول بحر وجودیم                                                         من و تو دفتر غیب و شهودیم
 ازین جدول بیابى هر چه یابى                                                     چو این دفتر نمى یابى کتابى
 یکایک ما سوى از عقل اول                                                        گرفته تا به آخر هست جدول
 بلى یک جدول او جبرئیل است                                                                   ولى کامل بسان رود نیل است
 گر از قید خودى وارسته باشى                                                                  ازین جدول بحق وابسته باشى
 چنانکه عقل را باشد محقق                                                      نشاید طالب مجهول مطلق
 همین حکم محقق در خطابست                                                                که با مجهول مطلق نا صوابست
 خطاب ما بود با حق تعالى                                                          ازین جدول که بخشیده است ما را
 از ینجا فهم کن معنى مشتق                                                                    که مشتقیم ما از حق مطلق
 حدیث اشتقاق اى یار اگاه                                                         در این معنى بود نور فرا راه
 بیانش را نمودم در رسائل                                                          بجو از  نهج و از انسان کامل
-------------------------------------------------------294------------------------------------

از اینجا فهم کن اسم و مسمى                                                                                 که ره یابى به حل این معمى
 که اسم عین مسمى هست ولاغیر                                                          و هم غیر مسمى هست و لا ضیر
ازینجا فرق خالق بین  و مخلوق                                                                                  که خالق رازق است و خلق مرزوق
روایاتى که در اسم و مسمى است                                                                            لسان صدق حل این معمى است
نهفته گر چه میباید بود راز                                                                          سخن از اسم اعظم گشت آغاز
 ترا این جدول آمد اسم اعظم                                                                    که هر موجود هم داراست فافهم
 تو از این حصۀ سر وجودى                                                                          همى یابى مقامات شهودى
 امام صادق از این اسم اعظم                                                                    عجب نقشى زده بر آب و آدم
 یکى پرسیده از آن قطب عالم                                                                    کدامین اسم باشد اسم اعظم
 جواب فعلى از قولى به تاثیر                                                                      بسان لفظ اکسیر است و اکسیر
 مثالش داد نزد جمع اصحاب                                                                       که مى رواند رین حوض پر از آب
 هم آنانرا به منع از نجاتش                                                                                         که تا مایوس گردید از حیاتش
-----------------------------------------295-------------------------------------------------

زسر سر او توحید فطرى                                                                            مبرى از ترویهاى فکرى
 طلوع کرده است چون خورشید خاور                                                           که حکم حق بر او گردید داور
 به یا الله اغثنى ندا کرد                                                                                              جوابش را امام آندم عطا کرد
 بدو فرمود این است اسم اعظم                                                                                که یعنى خود تویى اى ابن آدم
 چو از هر در در اید نا امیدى                                                                        به اسم اعظمت آنگه رسیدى
 چو از هر جا امیدت قطع گردید                                                                    بیابى دولت سلطان توحید
 چو دارى اسم اعظم اى برادر                                                                    چرا سر گشته اى زین در به آن در
 بیا و گوش دل را مى نما باز                                                                                        سخن از اسم اعظم گویمت باز
 نباشد هیچ اسمى اسم اصغر                                                                                   که اکبر باید از الله اکبر
 در این معنى حدیثى از پیمبر                                                                     معطر سازدت چون مشک اذفر
 سوالش کرده اند از اسم اعظم                                                                                 بپاسخ اینچنین فرموده خاتم
 که هر اسم خداوند است اعظم                                                                چه او واحد قهار است فافهم
----------------------------------------------296-----------------------------------------

خدا را نیست اسمى دون اسمى                                                               که قسمى اعظم  است و دون قسمى
 چو قلبت را کنى تفریغ از غیر                                                     بهراسمش بخوانى باشدت خیر
 زاسم اعظمت بشنود گر بار                                                      که تا گردد روان تو گهر بار
 هر آن اسمى که در تعریف سبحان                                                             به از اسم دگر بینى همى دان
 که آن نسبت به این اسم است اعظم                                                        زعینى و جز ا و  والله  اعلم
 بترتیب است چون تعریف دانى                                                                   تو وجه جمع اخبارى که خوانى
 اثر از لفظى و کتبى است حاصل                                                               ولى عینى است ذى ظل و جز او ظل
 بود پس کون جامع اسم اعظم                                                                   چنو اعظم نیابى درد و عالم
 بیک معنى دیگر اسم اعظم                                                       بنزد اهل حق آمد مسلم
 هر آن اسمى که وى از امهاتست                                                              چه ام فعل و چه وصف و چه ذاتست
 بود آن اعظم از اسماى دیگر                                                      که آنها سادان اویند یکسر
 مثالش را بگویم باتو فى الحال                                                                   قدیر و با همه اسماى افعال
----------------------------------------------297------------------------------------------

علیم و دیگر اسماى صفاتست                                                   چو حى از امهات اسم ذاتست
 همه اسماى افعال و صفاتست                                                                  که شرط یک یک آنها حیاتست
 پس اعظم از همه حى است و خود  دال                                    از آنکه حى بود دراک فعال
 چو ذات واجبى حى است و قیوم                                                               ترا پس اسم اعظم گشت معلوم
 زاسم اعظمت اسم یقین است                                                                ولى مشروط بر شرط یقین است
 چه اسم اعظم است از بهر سالک                                                             یقین حارثه فرزند مالک
 بهراسمى که سرت هست ذاکر                                                                ترا سلطان آن اسم است حاضر
 بهراسمى تو را نور الهى                                                                           بود آب حیات آب و ماهى
 در اوفاق و حروفت اروفوقست                                                                   حروف اجهزط از آن حروفست
 که اسم اعظمش اوتاد گفته است                                                             چو بدو حش بسى سر نهفته است
 به تحقیق دگر ادذر زولاهم                                                         یکایک را بدان از اسم اعظم
 نکات دیگرم اندر نکات است                                                       که روزى تو در انجا برات است
---------------------------------------298--------------------------------------------

 سخن از اسم اعظم هست بسیار                                                            ولى از آن خود را و نگهدار
 گذشتیم و سخن سر بسته گفتیم                                                            بسى در سره یکسره سفتیم
 ازین سر مقنع از برایت                                                                              عجب کشف غطایى شد عطایت
 توتا اندر صراط مستقیمى                                                          روح و ریحان و جنات نعیمى
 چو این جدول نمایى لاى روبى                                                                   ترا باشد عطایاى ربوبى
 قلم آمد بفریاد و به دلدل                                                                           که تا حرف آورم از دفتر دل

-----------------------------------------299----------------------------------------------

ز

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                                              

دلى کو اعظم از عرش عظیم است
 بیا بشنو حدیث عالم دل                                                                                            زصاحبدل که دل حق راست منزل
 امام صادق آن بحر حقایق                                                                          چنین در وصف دل بوده است ناطق
 که دل یکتا حرم باشد خدا را                                                                      پس اندر وى مده جا ما سوى را
 بود این نکته تخم رستگارى                                                       که باید در زمین دل بکارى
پس اندر حفظ او کن دیده بانى                                                    که تا گردد زمینت آسمانى
 حقایق را بجو  از دفتر دل                                                                           که این دفتر حقایق راست شامل
 نباشد نقطه اى در ملک تکوین                                                                   مگر در دفتر دل گشت تدوین
 ز تکوین هم بر تبت اکبر آمد                                                       که حق را مظهر کامل تر آمد
 مقام شامخ انسان کامل                                                                           به ما فوق خلافت راست شامل
 خوش آنگاهى دل از روى تولى                                                   شرف یابد زانوار تجلى
---------------------------------------------------300---------------------------------------

گرت تا آه و سوز دل نباشد                                                          پشیزى مر ترا حاصل نباشد
 و یا باشد دلم را این حواله                                                                         که بى ناله نگردد باغ لاله
 ترا در کوره محنت گدازد                                                                             که تا بر سفره منحت نوازد
 چه قلب محنت آمد منحت ایدوست                                           عسل مقلوب لسع است و چه نیکوست
 وزان محنت و منحت به معنى                                                    چو وضعشان بود در نزد دانا
 عذابش عذب و سخط او رضاهست                                            بلا آلا و درد او دوا هست
 بلى یا بى دلى را کاندر آغاز                                                                                        خداوندش نموده دفتر راز
بسى افرا دامى بى تعلم                                                                          گذشته از سر اقلیم هشتم
 به چندى پیش ازین با دل به نجوى                                                             چنین گفت و شنودى بود ما را
 دلا یک ره بیا ساز سفر کن                                                         زهر چه پیشت آید زان حذر کن
 که شاید سوى یارت باریابى                                                       دمادم جلوه هاى یار یابى
 دلا بازیچه نبود دار هستى                                                         که جز حق نیست در بازار هستى
--------------------------------------301-------------------------------------------------------

 بود آن بنده فیروز و موفق                                                                                          نجوید اندرین بازار جزحق
 دلا از دام و بند خود پرستى                                                                       نرستى همچو مرغ بى پرستى
 چرا خو کرده اى در لاى و در گل                                                                                 ازین لاى و گلت بر گو چه حاصل
 دلا عالم همه الله نور است                                                                        بیابد آنکه دائم در حضور است
 ترا تا آینه زنگار باشد                                                                                                  حجاب دیدن دلدار باشد
 دلا تو مرغ باغ کبریایى                                                                                               یگانه محرم سر خدایى
 بنه سپر را بخاک آستانش                                                                                          که سر بر آورى از آسمانش
 دلا مردان ره بودند آگاه                                                                                               زبان هر یکى انى مع الله
 شب ایشان به از صد روز روشن                                                                                 دل ایشان به از صد باغ گلشن
دلا شب را مده بیهوده از دست                                                                   که درد یجور شب اب حیاتست
 چه قران آمده در لیلة القدر                                                                        زقدرش میگشاید مر ترا صدر
 بود آن لیله پر قدر و پر اجر                                                                                          سلام هى حتى مطلع الفجر
----------------------------------------------302----------------------------------

دلا شب کاروان عشق با یار                                                                        به خلوت رازها دارند بسیار
عروج اندر شب است و گوش دل ده                                                            به سبحان الذى اسرى بعبده
 دلا شب بود کز ختم رسولان                                                                      محمد صاحب قران فرقان
 خبر آوردت آن استاد عارف                                                                         که علم الحکمة متن المعارف
 دلا شب بود کان پیر یگانه                                                                           به الهامى ربودت جاودانه
 در آن رویاى شیرین سحر گاه                                                                     که التوحید ان تنسى سوى الله
 دلا اندر شبست آن لوح زرین                                                                      عطا گردیده از آن دست سیمین
 بر آن لوح زرین بنوشته از  زر                                                                       خطابى چون به یحیاى پیمبر
یا حسن خذالکتاب بقوة                                                                              بدى اواه و آن پاداش اوه
 دلا از ذره تا شمس و مجره                                                                                        به استکمال خود باشند در ره
 همه اندر صراط مستقیم اند                                                                      به فرمان خداوند علیم اند
 دلا باشد کمال کل اشیا                                                                                             وصول درگه معبود یکتا
-------------------------------------------------303-----------------------------------

اگر تو طالب اوج کمالى                                                                                               چرا اندر حضیض قیل و قالى
 دلا خود را اگر بشکسته دارى                                                                    دهن را بسته تن را خسته دارى
 امیدت باشد از فضل الهى                                                                         که یکباره دهد کوهى به کاهى
 دلا در عاشقى ستوار میباش                                                                    چو مردان خدا بیدار میباش
 که سالک را مهالک بیشمار است                                                                               بلى این راه راه کردگار است
 بود این سیرت مهمانى عشق                                                                   که مهمانش شود قربانى عشق
 اگر چه عشق خود خونریز باشد                                                                                 ولى معشوق مهرانگیز باشد
 چو ریزد عشق او خون تو دردم                                                                   شود خود دیتت والله اعلم
 شوم قربان آن قربان قابل                                                                                          که یابد اینچنین دیت کامل
 نه من گویم که باشد خون بهایت                                                                                که خود فرمود در قدسى روایت
 کشم من عاشقم را تا سزایش                                                                                 دهم خود را براى خونبهایش
 خراباتى زعشق او خراب است                                                                                  که عشق آب و جز او نقش بر آب است
------------------------------------304---------------------------------------

خراباتى به عشق و ذوق باشد                                                                   مناجاتى بذکر و شوق باشد
 جناب عشق معشوقست و عاشق                                                                           درآ از پرده عذرا  و وامق
 گرت اوفوا بعهدى در شهود است                                                                               وجوب امر اوفوا بالعقود است
 یکى را غفلت آباد است دنیا                                                                      یکى را نور بنیاد است دنیا
 همه آداب و احکام و شریعت                                                                     ترا دادند بر رسم ودیعت
 که تا از بیت خود گردى مهاجر                                                                    سوى حق و سوى خیر مظاهر
 تویى کشتى و دنیاى تو دریا                                                                      بسم الله مجریهاو مرسیها
 بسى امواج چون کوه است در پیش                                                                           به نوح و نوحه روحت بیندیش
 چو نوحى مشهدى میباش جازم                                                                                خدایت در همه حال است عاصم
 ترا کشتى تو باب نجات است                                                                    هبوطت بسلام و برکات است
 درین هجرت اگر ادارک موت است                                                                               چه خوفى چون بقاست و نه فوتست
 چو شد تا دولت موت تو حاضر                                                                     خدا اجر تو گردد اى مهاجر
-------------------------------------------------305-------------------------

اگر مرد ادب اندوز باشى                                                                                            زغاغه هم ادب آموز باشى
 بمیر اندر رهش تا زنده باشى                                                                     چو خورشید فلک تا بنده باشى
 گر این مردن بکامى ناگوار است                                                                                 دل بیمار او درگیر و دار است
 چنانکه شکر اندر کام بیمار                                                                         نماید تلخ و زان تلخى است بیزار
 ولى در کام تو اى یار دیرین                                                                        چه شیرین است و شیرین است و شیرین

------------------------------306--------------------------------------------------

دیوان قسمت سوم بخش 5

---------------------------------------273------------------------------------------

ج

 

     به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                         

گرت فتحى زفتاح علیم است
     حدیث حضرت ختمى مآبست                                                                 که بسم الله کلید هر کتابست
     کتابى را که فرموده به اطلاق                                                                                 کتاب انفسى میخوان و آفاق
  چنانکه کتبیش را نیز شامل                                                                      بود اطلاق آن تعبیر کامل
   ولى آنگه به آفاقى رسى تو                                                                    که دریابى کتاب انفسى تو
   گرت معرفت نفس است حاصل                                                                به آفاقى توانى گشت و اصل
   بیا از خود سفهرکن سوى خارج                                                               نگراندروجود ذوالمعاج
   بیا خود را شناس ایخواجه اول                                                                                  که سر گردان نمانى و معطل
   زهر جایى خواهى سر در آرى                                                                                  زخود نزدیکتر راهى ندارى
    ترا نفست بخارج هست مرآت                                                                                ولى آئینه زنگار است هیهات
    ترا تا آینه زنگار باشد                                                                                               حجاب رویت دلدار باشد.
-------------------------------274-----------------------------------------------

شبى خلوت نما با دفتر دل                                                                         ببین در دفترت دارى چه حاصل
بشور انش که از سان ضمائر                                                                       بشب بینى یوم تبلى السرائر
بیا در کارگاه صبغة الله                                                                                                 که گیرى رنگ بیرنگى و آنگاه
چو صفحه آفاقى سطر لاب                                                                        بیابى نفس خود راباب ابواب
نباشى در امید فتح بابى                                                                                            مگر آنکه کلیدش را بیابى
 ترا مفتاح فتاح مفاتح                                                                                                 نباشد غیر بسم الله صالح
 هر آن فتحى که عارف مینماید                                                                                   به بسم الله آن را مى گشاید
 بود هر حرف بسم الله بابى                                                                       زهر بابى مراد خویش یابى
 گرت شد سر بسم الله حاصل                                                                    مراد تو نشد آنگاه حاصل
 مرا از رحمت حق دور بینى                                                                        کر و لال و چلاق و کور بینى
 شنیدم عارفى عالیجنابى                                                                         بهر حرفش کتاب مستطابى
 به تفسیر و بیان با و سینش                                                                      نوشته تا به میم آخر ینش
-------------------------------------------------275-----------------------------------------

که شد یکدوره اش نوزده مجلد                                                                                   ولى کامل بگوید تا در این حد
 که تفسیر ار کنم نقطه بى را                                                                     لقدا ا قرت سعبین بعیراً
 نباشد راحتى از بهر روحت                                                                         اگر از روح تو نبود فتوحت
 ترا جسم و غذاى جسم مطلوب                                                                               براى روح مى باشند محبوب
 چو جسمى نبود از بهر فتوحت                                                                                   نباشد جز عذابى بهر روحت
 اگر چه وصلت از حب است جارى                                                               در اجسام است محض هم جوارى
 وصال جسم تا سرحد سطح است                                                             وراى ان سخن در حد شطح است
 نهایت وصلت جسمى نکاح است                                                               که آن از غایت حب لقاح است
 وصال روح با روحست در ذات                                                                      وصالى فوق الفاظ و عبارات
 تو دانش اتحاد عقل و معقول                                                                     تو خوانش وصل علت هست و معلول
 تو گویش ارتقاى ذات عاشق                                                                      تو نامش اعتلاى نفس ناطق
 تو مى گو روح اندر  اشتداد است                                                                               براى کسب عقل مستفاد است
--------------------------------------------276-----------------------------------------------

و یا اینکه تعالى وجود است                                                                        که هر دم از خدایش فضل وجود است
 و یا تجدید امثال است و دیگر                                                                     چه باشد حرکت در متن جوهر
 هر آنچه خوانیش بى شگ و بى ریب                                                         زغیبى و روانى هم سوى غیب
 زحد نقص خود سوى کمالى                                                                      بسوى کل خود در ارتحالى
 هر انچه جسم و جسمانى است یکسر                                                     ترا محض معدند و نه دیگر
 کجا جسمى تواند بود علت                                                                       که عین مسکنت هست و مذلت
 ترا در راه استکمال ذاتى                                                                                           بباید همت و صبر و ثباتى
 که گردى قابل فیض الهى                                                                                          نمایندت همه اشیاء کماهى
 بنور حق دلت گردد منور                                                                                             زبانت هم بذکر او معطر
 مقامى کان ترا باشد مقرر                                                                                         بعز قرب او گردى مظفر
 مقامى کان برایت هست مطلوب                                                                               مقام عز محمود است و محبوب
 مقامى کان بقاى جاودانیست                                                                    که در حب بقایت کامرانیست
---------------------------------------------277---------------------------------------------

بقایى در لقاى با خدایت                                                                             بگویم با تو از حب بقایت

---------------------------------------------278------------------------------------------

د

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                              

که خود حب بقا امر حکیم است
دل هر ذره اى حب بقاء است                                                      مرا ورا نفرت از حرف فناء است
 بود حب بقا مهر الهى                                                                                که خورده بر دل مه تا به ماهى
 ازین حب بقا دارم بخاطر                                                            شده تعبیر عشق اندر دفاتر
 تو خواهى عشق خوان و خواهیش حب                                      تو خواهى مغز دان و خواهیش ‍ لب

جهان در سیر حبى شد هویدا                                                     تو مى گو جمله شد از عشق پیدا
 نباشد غیر حبى هیچ سیرى                                                     نه خود سیر است عشق و نیست غیرى
 بقا را گرنه اصلى پایدار است                                                     چرا دهرى گریزان از بواراست
 چرا از ترس ضعف و بیم مردن                                                     همى جوع البقر دارد بخوردن
 به پندارش اگر هستى بباد است                                                               چرا حب بقایش در نهاد است
 ملایم را چو او را هست نافع                                                      نماید جلب و جزاور است دافع
----------------------------------------279---------------------------------------------

اگر حب بقایش ناپسند است                                                      چرا از فکر مرگش در گزند است
 زمرگش آنچنان اندر هراس است                                                                که مومن را بمردن التماس ‍ است
 چه انرا مرگ او اصل جحیم است                                                               مراین راروح و جنات نعیم است
 غرض این منطق دهرى دونست                                                                چو فکر سرنگونش واژگون است
 که باشد زیستن از بهر خوردن                                                    بکون سگ بدن بهتر زمردن
 زدهرى بگذر از حب بقاگو                                                           بعشق و عاشقى با خدا گو
 زذره گیر تا شمش و مجره                                                                         بعشق و عاشقى باشند درره
 برو بر خوان اتینا طائعین را                                                          جواب اسمانها و زمین را
 که تا حب بقا را نیک دانى                                                                           که سارى هست در عالى و دانى
 سخن بنویش و میکن حلقه گوش                                                              مبادا آنکه بنمایى فراموش
 دهان مغتذى باب بقاء است                                                       بقاى مغذدى اندر غذا است
 غذا مراسم باقى راست ضامن                                                                  که حب او بود در جمله کامن
------------------------------------------280---------------------------------------------

غذا کوضامن باقى است ایدوست                                                               چه نیکوبنگری  خود سادن اوست
 زسجاد است این تحفه که  مخلوق                                                            همه از سفره حق اند مرزوق
 ببین از عقل اول تا هیولى                                                                         چه باشد رزقشان از حق تعالى
 بود بر سفره اش از مغز تا پوست                                                               یکایک مغتذى از سفره اوست
 چو یک نور است در عالى و دانى                                                                غذاى جمله را از این نور دانى
 چو رزق هر یکى نور وجود است                                                                 به شکر رازقش اندر سجود است
 بر این خوان کرم از دشمن و دوست                                           همه مرزوق رزق رحمت اوست
 ازین سفره چه شیطان و چه آدم                                                                باذن حق غذا گیرند با هم
 که باشد رحمت رحمانى عام                                                     بیا اندر رحیمى اى نکو فام
 که این خوان خوانین الهى است                                                                 چه آنانرا دل پر سوز و آهى است
 بلى این سفره خاص است نى عام                                                           غذایش را بباید پخته نى خام
 بر ین خوان آنکسى بنشسته باشد                                                           که مى باید دلش بشکسته باشد
------------------------------------281-------------------------------------------------

ترا حب مقام و جاه دنیا                                                                               فرو آورده از اعلى به ادنى
 قساوت بر دل تو چیره گشته                                                     دو دیده تیره و سر خیر گشته
 ترا با حکم حق دائم جدال است                                                                 شب و روزت بصرف قیل و قال است
 به مشتى اعتبارات مجازى                                                       کنى شعبده و شب خیمه بازى
 مثله کمثل الحمار است                                                                            کجایش بر سر این سفره بار است
 غذاى عام خام است و بود پوست                                                             غذاى خاص مغز است و چه نیکوست
 دراین معنى نگر در کاه و گندم                                                    چه مى باشند غذاى گاو و مردم
 غذا در مغتذى یابد تخلل                                                            بدقت اندر آن بنما تعقل
 غذا در مغتذیش مختفى هست                                                                 و یانى اختفایش متنفى هست
 غذاى مغتذى او را قوام است                                                                   و یا شرط ظهورش بالتمام است
 غرض از اختفاد انتفا چیست                                                      در اطلاق غذا هم مد عاچیست
 تخلل راز خلقت اشتقاق است                                                                  جلیل و با خلیلش را وفاق است
-----------------------------------------------282----------------------------------------

بود این نکته ها بسیار باریک                                                        که بى اندازه روشن هست و تاریک
 سخن دارم ولى اى مرد عاقل                                                                   غذا را مى نهند از بهر آکل
 برایت سفره اى گسترده باشد                                                                                  طعام آن حیات مرده باشد
 طعامى خور که جانت زنده گردد                                                                                  چو خورشید فلک تابنده گردد
 اگر از ملت پاک خلیلى                                                                                               چرا در جود حق دارى بخیلى
 تو از چشم دل باریک و تاریک                                                                       نمى بینی مگر تاریک و باریک
 ترا از زفتى و بخلى چه خواهش                                                                                که خواهى رحمة الله را بکاهش
 بکار حق اصیلى یاد خیلى                                                                          چرا بر سفره اش دارى بخیلى
 و آخرون مرجون نخواندى                                                                           که اندر نکبت بخلت بماندى
 استوسع رحمة الله الواسعة                                                                      فلا تقبلک منه الفاجعة
 حدیثى خوش بخاطر اوفتاده است                                                                              پیمبر در نمازش ایستاده است
 که اعرابى بگفتى در نمازش                                                                      بحق سبحانه گاه نیازش
------------------------------------------283----------------------------------------------

 الهى مر مرا او را با پیمبر                                                                                          ترحم کن مکن بر شخص دیگر
 رسول الله پس از تسلیم وى را                                                                                  بفرمود از سر تعلیم وى را
 کلامى را که حیف است گفت چون در                                                         که واسع راهمى کردى تحجر
 چو اعرابى مقدسهاى خشک اند                                                                               که یکسر پشک و جز آنها که مشک اند
 گرفتى دفتر دل را به بازى                                                                                          بیا بگذرز اطوار  مجازى
 دلت از فیض حق فضفاض گردد                                                                                  چو ابر رحمتش فیاض ‍ گردد
 صفا یابى زالفاظ کتابى                                                                                              که گردیدند بر جانت حجابى
 که العلم حجاب الله الاکبر                                                                          بود این اصطلاحاتت سراسر
 زبتن نقش اوراق و دفاتر                                                                                            چنان اکنده اى انبار خاطر
 که جاى نور علم یقذف الله                                                                        نیابى اندرین انبار پرکاه
 نه ان پیغمبر ختمى مآبست                                                                      که جان پاک او ام الکتاب است
 نه حرفى خواند و نى خطى نوشته است                                                                   ولیکن ما سوى دروى سرشته است
------------------------------------------------284------------------------------------------------------

چو جان انبیابى نقش و ساده است                                                                             خدا در وى حقایق را نهاده است
 بسى از اولیا بى رنج تعلیم                                                                       که شد مالک قاب هشت اقلیم
 بباید بود دائم در حضورش                                                                           که تابینى تجلیهاى نورش
 بیک معنى ترا فکر حضورى                                                                         نیارد قرب و باشد عین دورى
 مقام تو فراتر از حضور است                                                                       اگر چه محضر الله نور است
 حضورى تا طلب دارى زدوریست                                                                 حضورى را کجا حرف حضوریست
 حضورى محو در عز جلال است                                                                                  حضورى مات در حسن جمال است
 حضورى را فواد مستهام است                                                                                   حضورى را مقام لا مقام است
 هر آنکو ملت پاک خلیل است                                                                     مر او را خلت رب جلیل است
 خلیل آسا بگو و جهت وجهى                                                                     که تا از کثرت پندار بجهى
 مفاد لا احب الا فلین است                                                                        که باقى وجه رب العالمین است
 سخن بنیوش و بسپارش بخاطر                                                                                 که فرق منفطر چبود زفاطر
-------------------------------------------285------------------------------------------

عرب گوید انفطرت الانوار                                                                            من اغصان الشجر اى مرد بیدار
 نه اغصان از شجر یابد رهایى                                                                     نه انوار است و اغصان را جدایى
 اگر انوار و اغصان جز شجر نیست                                                                              خدا هست و دگر حرف دگر نیست
 زمین انوار و اغصانش سماوات                                                                                   شجر هم فاطر واجب بالذات
 چو هر فرعى باصلش عین وصل است                                                        غذاى فرع هم از عین اصل است
 ترا فرع شجر از وى نمونه است                                                                                غذاى ممکن از واجب چگونه است
 چو ابراهیم و یوسف باش ذاکر                                                                                   جناب حق تعالى را به فاطر
 که بى دور و تسلسلهاى فکرى                                                                                 بیابى دولت توحید فطرى
 ترا صد شبهه ابن کمو نه                                                                                           نماند خر دلى بهر نمونه
 ببینى بى ز هر چون و چرائى                                                                     خدا هست و کند کار خدائى
 درین مشهد رسیدى بى کم و کاست                                                        به برهانى که صدیقان حق راست
 اشارات ار چه در حسن صناعت                                                                                  مرا و رابیگمان باشد براعت
------------------------------------------------286-------------------------------------------

 ولیکن از ره مفهوم موجود                                                                          به زعمش راه صدیقانه پیمود
 کجا برهان صدیقین و مفهوم                                                                      حدیث ظل و ذى ظل است معلوم
 چو انسان است پیدا و نهانى                                                                     براى هر یکى دارد دهانى
 گر این پنهان و پیدا را یک اسم است                                                           طلسمى هست کوراجان و جسم است
 طلسمى باشد از سر الهى                                                                      که مثل او نیابى کارگاهى
 بلى این اسم را جسمى و جانى است                                                      که هر یک را غذایى و دهانى است
 دهان و گوش ما هر یک دهان است                                                             که آن بهر تن و این بهر جانست
 بداند انکه در علم است راسخ                                                                                   غذا با مغتندى باشد مسانخ ‌
 تبارک حسن تدبیر الهى                                                                                             تعالى لطف تقدیر الهى
 همه لذات حیوانى زمانى است                                                                                 به همراه زمان آنى و فانى است
 ولى از بهر عقلانى بکارند                                                                          ترا لذات عقلى پایدارند
  زمان از رحمت پروردگار است                                                                    زمانى بهر کسب پایدار است
  ----------------------------------------287------------------------------------------------

نباشد ارزمان و ارزمانى                                                                              چگونه نقش بند د زندگانى
 زمان اندر نظام آفرینش                                                                              وجودى واجب است درگاه بینش
چو عقل اول است در صنع هستى                                                              چو آیى از بلندى سوى پستى
 اگر غفلت نباشد در میانه                                                                          بهشت است این زمانى و زمانه
 تعالو را شنو از حق تعالى                                                                                          ترا دعوت نماید سوى بالا
 بیا بالا بسوى سفره خاص                                                                         بیابى لذت الحمد و اخلاص
 بود این سفره اش بى هیچ وسواس                                                                          ز بدو فاتحه تا آخر ناس
 قلم را اهتزازى در مزید است                                                                    که اندر وصف قران مجید است

-----------------------------------------------288-----------------------------------------

 

دیوان قسمت سوم بخش 4

----------------------------------------------253----------------------------------

--------------------------------------------دفتر دل----------------------------------

---------------------------------------254--------------------------------------

------------------------------------------255-----------------------------------

الف

                به بسم  الله   الرحمن الرحیم                                                                                    

که عارف در مقام کن مقیم است
 کن الله و بسم الله عارف                                                                                            چه خوش وزنند در بحر معارف
 ز کن اعیان ثابت آمد از غیب                                                                        به عین خارجى بى نقص و بى عیب
 ز کن هردم قضا آید بتقدیر                                                          دهد اسم مصور را به تصویر
 که دائم خلق در خلق جدید است                                                               که از هر ذره صد حب حصید است
 ز بس تجدید امثالش سریع است                                               جهان را هر دمى شکل بدیع است
 ز کن هر لحظه اسماى جلالى                                                                   بود اندر تجلى جمالى
 چو رحمت امتنانى و وجوبى است                                             مر عارف راز کن حظ ربوبى است
کن عارف کندکار خدایى                                                                              ببین ایخواجه خود را از کجایى
مصور شد به انشاى پیمبر                                                          مثال بوذرى از کن اباذر
-------------------------------------------256----------------------------------

مقام کن سر قلب سلیم است                                                                   مقامى اعظم از عرش عظیم است
 سلام ما بقلب آفرینش                                                             به مشکوة و سراج اهل بینش
سلام ما بدان روح معانى                                                           سلامى در خور سبع المثانى
به شرح صدر خود آن آیت نور                                                       عماء است و هباء و بیت معمور
ندارد او تباهى و تناهى                                                                              تعالى الله ازین صنع الهى
ز وسع قلبش آن نور موید                                                           نبوت را شده ختم مؤبَّد
 سوادش لیلة القدر شهودى                                                      فوادش یوم الایام صعودى
خیالش مجمع غیب و شهود است                                              مثال منفصل او را نمود است
 چو در توحید فانى بود کامل                                                        مقام فوق کن را بود نائل
که محمود و محمد هست و احمد                                                              اللهم صل على محمد
 على بن ابیطالب هم این است                                                                  که سر انبیاء و عالمین است
 امامت در جهان اصلى است قائم                                               چو اصل قائمش نسلى است دائم
----------------------------------------257---------------------------------------------

                ز حق هر دم درود آفرینش                                                          بروح ختم و آل طاهرینش
که اندر جمع یس اند و قران                                                        که اندر فرق طه اند و فرقان
خدایا مرغ دل بنموده پرواز                                                         

                   بسوى دلنوازى نکته پرواز
 یکى فرزانه دانا سرشتى                                                          یکى جانانه رشک بهشتى
 یکى دل داده روشن روانى                                                        یکى شوریده شیرین بیانى
 چو بلبل از گل و گلبن شود مست                                              مرا گفتار  نغرش برده از دست
 سلام خالص ما بر روانش                                                          سلامت باد دائم جسم و جانش
 روان بادا همیشه خامه او                                                          نویسم من جواب نام او
که حکم شرعى خیر الانام است                                                                جواب نامه چون رد سلام است
 مرا از سر من گردیده معلوم                                                      جواب نامه رابد هم بمنظوم
 که نظم اندر نظام آفرینش                                                         بقا دارد بنزد اهل بینش
-----------------------------------------258-----------------------------------------

                ز نظم است فکر را تعدیل و توسیط                                             بدر آید ز افراط و ز تفریط
 ز نظم آید سخن در حد موزون                                                    ز اندازه نه کم باشد نه افزون
 چو حق اندر کلامت هست منظور                                               کلام حق چه منظوم و چه منثور
  بسا شعر بحکمت گشته معجون                                              نموده نیک بختى را دگرگون
 چه بینى شعر از طبع روان را                                                      بشور اند بسى پیرو جوان را
 شناسم من کس را محض شاهد                                                              که از این مائده او راست عائد
  سحرگاهى در آغاز جوانى                                                        که باید بگذرد در کامرانى
  بخلوتخانه صدق و صفایش                                                        بقرآن و مناجات و دعایش
   ز شعرى ناگهان زیر و زبر شد                                                                   چو گوگردى کز آتش شعله ور شد
   فروغ جلوه هاى آسمانى                                                        از آن شعرش نموده آنچنانى
   که تار و مار گشته تار و پودش                                                                  بشد از دست او بود و نمودش
   چو یکسر تارک نفس و هوى شد                                              خدا گفت و بحق سوى خدا شد
-----------------------------------------259------------------------------------------

                  ز شعرى شد زمینى آسمانى                                                                  که بنموده وداع زندگانى
   از این هجرت بدان اجرت رسیده است                                      که چشم مثل من آنرا ندیده است
   عروس معنى شعرى که عذر است                                          چرا مر قائلش را وجه از راست
    زبان حجت الله زمان است                                                       که در مدح و دعاى شاعر آنست
    که راوى در دل دفتر نوشته است                                            بهر یک بیت بیتى در بهشت است
     صله بگرفته اند از حجت عصر                                                                                   که نقل آن فزون میاید از حصر
     فرزدق را و دعبل را گواهى                                                    دو عدل شاهد آوردم چه خواهى
     خداوندا نما یارى حسن را                                                      برین منظومه نیک آرد سخن را
     دلش را از بدیها پاک فرما                                                        تنش را در رهت چالاک فرما
     به ن والقلمت اى رب بیچون                                                                  نگارش در خط و ما یسطرون
     زبانش را گشا بهر بیانش                                                       تو میگو حرف خود را از زبانش
     چو طاهر کردى او را اطهرش کن                                                   بسان سلسبیل و کوثرش ‍ کن
----------------------------------------------260---------------------------------------    

که تا آب حیات علم جارى                                                            شود از او با حفاد و ذراری
      ز لطف خویشتن فرماى نایل                                                                                    مرا و را دولت قرب نوافل
      اگر قرب فرائض راست لایق                                                                      زهى عشق و زهى معشوق و عاشق
                   بیا بر گیراى پاکیزه گوهر                                                                                                                          نکاتى را که آوردم به دفتر
     چو این دفتر حکایت دارد از دل                                                                بسى حرف و شکایت دارد از دل
     بحکم طالعش از اختر دل                                                       نهادم نام او را دفتر دل
      ز طوفانى دریاى دل من                                                                        صدفهایى که دارد ساحل من
      بسى از آن صدفها راز ساحل                                                                نمودم جمع و شد این دفتر دل
     ز ما این دفتر دل یادگارى                                                        بماند بعد ما در روزگارى
     نه چندان بگذرد از این زمانه                                                    که ما را نیست نامى و نشانه
     ولیکن دفتر دل هست باقى                                                                   من الان الى یوم التلاقى
------------------------------------------------261---------------------------------------    

شد آغاز سخن از دفتر دل                                                          ز دل افتاده ام در کار مشکل
       که این دفتر نباید کرد بازش                                                                  نشاید بر ملا بنمود رازش
      مپرس از من حدیث دفتر دل                                                                  مکن آواره ام در کشور دل
      مشورانش که چون زنبور خانه است                                      زبس از تیر غم در وى نشانه است
      چو دیوانه که در زنجیر بسته است                                         حسن از دست دل پیوسته خسته است
       نیارم شرح دل دادن که چونست                                           چه وصف آن ز گفتگو برونست
      هر آنچه بشنوى از بیش و از کم                                           نه آن وصف دل است و الله اعلم
       نه آن وصف دل است اى نوردیده                          که دل روز است و وصف آن سپیده
     چو حرف اندک از بسیار آمد                                    چو یکدانه ز صد خروار آمد
     بر صاحبدلى بنما اقامت                                         نماید وصف دل را تا قیامت
      ز دل بسیار گفتى و شنیدى                                                 شب دیوانه دل را ندیدى
     شب دیوانه دل یک طلسم است                            که تعریفش برون از حد و رسم است
----------------------------------------262--------------------------------------

     ادب کردى چو نفس بى ادب را                                                               گشایى این طلسم بوالعجب را
     دل دیوانه رند جهانسوز                                                          چو شب آید نخواهد در پیش روز
     نمیدانم چه تقدیر و قضایى است                                           دلم را با دل شب آشنایى است
     نواى سینه و ناى گلویم                                                        بر آرد از دل شب هاى و هویم
     همین ناى است کو دارد حکایت                                             نماید از جدائیها شکایت
      ز بس معشوق شیرین و غیور است                                      دل بیچاره نزدیک است و دور است
     کمال وصل و مهجورى عجیب است                                       مرعین قرب را دورى غریب است
      چو نالى خواهم از دردم بنالم                                                                معاذ الله که ار خواهم ببالم
      چو روى خور فرو شد از کرانه                                                                دل دیوانه ام گیرد بهانه
       چو بیند شب پره آید به پرواز                                                                نماید ناله شبگیرش آغاز
       که در شب شب پرده پرواز دارد                                                            ز پروازم چه چیزى باز دارد
       بود آنمرغ دل بى بال و بى پر                                                               که شب خو کرده بابا لین و بستر
   -------------------------------------------263-----------------------------------------

    دلى کو بلبل گلزار یاراست                                      شب او خوشتر از صبح بهار است
       چو یابد مرغ زارى مرغزارى                                                  ز شوق وصل دار د آه و  زارى
       بشب مرغ حق است و نطق حق حق                                  چو مى بیند جمال حسن مطلق
      شب آید تا که انوار الهى                                       بتابد بر دل پاک از تباهى
      شب آید تا که دل در محق و در طمس                                   نماید سورت و اللیل را لمس
      چه خوش باشد سخن از دفتر دل                                          از آن خوشتر وطن در کشور دل
      نه از قطان این اوطانى ایدل                                                  نه از سکان این بنیانى ایدل
      تو آن عنقای  عرشى آشیانی                                              که نبود آشیانت را نشانى
       به امید بناى خانه دل                                                           گرفتم خوى با ویرانه دل
       چو شیر در قفس سیمرغ در بند                          درین ویرانه باید بود تا چند
      مگر از خضر فرخ فام آگاه                                      رها گردى دلا از ما سوى الله
     در آن مشهد نه دینى و نه عقبى است                                  فلله الاخرة و الاولى است
      --------------------------------------264----------------------------------------

قلم از آتش دل زد زبانه                                                               سوى بسم الله و کن شد روانه
                                                زبسم الله و کن بشنود گر بار                                     

                                                                که تا گرد و روان تو گهر بار
     کن عارف بود امر الهى                                                                              بکن با امرا و هر چه که خواهى
      چو یابى رتبت سرّ ولایت                                       بود اذن الهى از برایت
      چو صاحب سّر شدى سرّ تو حاکیست                                   چه کارى آسمانى و چه خاکیست
      در آنگه سرّ تو خود هست معیار                            که اقبالت بباید یا که ادبار
       کجا باید که خاموشى گزینى                                                               روى در گوشه عزلت نشینى
       کجا باید چو سیف الله مسلول                                             لسانت باشد از منقول و معقول
      کجا دست تصرف را گشایى                                                     به اذن الله کنى کار خدایى
        بهر حالت مصیبى و مثابى                                                  حسن مشهد حسینى انتسابى
       چو نورى بر فراز شاهق طور                                                 حدیثى از پیمبر هست ماثور
        ---------------------------------------265-------------------------------------------

که از امر الهى یک فرشته                                          که در دستش بود نیکو نوشته
          بیاید نزد اهل جنت آنگاه                                    بگیرد اذن تا یابد در آن راه
          مقامى را که انسان است حائز                                         کجا افراشتگان راهست جائز
         بباید باریا بند و وگرنه                                                         نبا شد ره مر آنان راد گرنه
           چو وارد شد بر آنان آن فرشته                                          که بدهد دست ایشان آن نوشته
           رساند پیک حق با عزت و شان                                         سلام حق تعالى را بدیشان
         سلام اسمى ز اسماى الهى است                                  چنانکه آخر حشرت گواهى است
         نه صرف لفظ سین و لا و میم است                                   سلامى گر ترا قلب سلیم است
         تو آن اسم الهى سلامى                                                                  اگر سالم بهر حال و مقامى
           بماند سالم از دست و زبانت                                            مسلمانان در عصر و زمانت
           بود اسلام و مسلم هر دو مشتق                                   ازین اسم سلام اى طالب حق
         شدى سالم چو در فعل و کلامت                       فرشت آورد از حق سلامت
         --------------------------------------------266----------------------------------------

 در اینجا چون فرشته در میانست                                سلام حق رسان نامه رسانست
         نباشد این بهشتى آنچنانه                                                که نبود و اسطه اندر میانه
         بیا در آن بهشتى کن اقامت                                               که حق بى واسطه بدهد سلامت
         بجاى نامه با تو در خطا بست                                             دهن بندم که خاموشى صوابست
       ولى حرف دگر دارم نهفته                                    شود گفته بود به از نگفته
       که حق سبحانه در ص قران                                                 چو فرماید ز استکبار شیطان
        در آن گفت و شنود با عتابش                                              نباشد واسطه اندر خطابش
       تدبر کن در آیات الهى                                                          که قران بخشدت هر چه که خواهى
        مر آن نامه که منشور الهى است                       مپندارى که قرطاس و سیاهى است
         حروفش از مداد نور باشد                                                  در آن نامه چنین مسطور باشد
         که این نامه بود از حى قیوم                                               بسوى حى قیوم و من الیوم
        ترا دادم مقام کن ازین کن                                                   هر آنچه خواهى انشایش کنى کن
-----------------------------------267-------------------------------------------      

من از کن هر چه میخواهم شود هست                       تو هم کن گوى و میباشد ترا دست
        خطاب نامه جامع هست و کامل                          که هر یک از بهشتى راست شامل
        قیامت را پس از بعد زمانى                                                  چه پندارى که خود اینک در آنى
        قیامت چون که در تو گشت قائم                                          بود این نامه در دست تو دائم
       در آن حد سزاوار مقامت                                      رساند حق تعالى هم سلامت
        مقام کن به بسم الله یابى                                                 بهر سور و نماید فتح بابى
       بطى الارض اندر طرفة العین                                                ببینى اینکه من این الى این
        و یا با اینکه درجایت مقیمى                                                چو آصف آورى عرش ‍ عظیمى
        بلى با قدرت کامله حق                                                      بلى با حکمت شامله حق
         هم استصغار هر امر عظمیم است                    هم استحقار هر خطب جسیم است
        به بسم الله که اذن الله فعلى است                                    ترا فیض مقدس در تجلى است
       د مادم جلوه هاى یار بینى                                                   چه کالاها درین بازار بینى
 ----------------------------------------268------------------------------------------

      متاع عشق را گردى خریدار                                                  برون آیى ز وسواست و زپندار
       چو با تنها و یا تنها نشینى                                                   بجز روى دل آرایش نبینى
       نبیند دیدگان من جهانى                                                       که خود عین عیانست و نهانى
        نموده جلوه او عشوه اى ساز                                             که خواهد کوه در آید بپرواز
         ولى مالم تذق لم تدرایدوست                                           چشیدى اندکى دانى چه نیکوست
         آیا غواص دریاى معارف                                      بیا بشنو ز بسم الله عارف

-------------------------------------------269--------------------------------------------

ب

به بسم الله الرحمن الرحیم است                                              

که عارف محیى عظم رمیم است
چو خود اسم ولى کردگار است                                                                   نفخت فیه من روحى شعار است
بنفخى جان دهد بر شکل بیجان                                                                 خرد از او چو مار سله پیچان
 بگاو مرده با پایش کند هى                                                         از آن هى گاو مرده میشود حى
  به امرش شیر پرده شیر گردد                                                                   بغرد دردم آدم گیر گردد
  زگل سازد همى بر هیات طیر                                                   دمد در او شود طیر و کند سیر
   براى مس سر اسم محیى                                                     بخواهد از خدایش کیف تحیى
 به اذن او بیابد رهنمون را                                                           بگیرد چار مرغ گونه گون را
چه مرغان شگفت پرفسوسى                                                                   ز نسر و بط و طاوس و خروسى
 نماید هر یکى را پاره پاره                                                            به هر کوهى نهد جزئى دوباره
بخواند نام آنان را به آواز                                                                              که دردم هر چهار آید بپرواز
------------------------------------------270--------------------------------------------

ترا هر چار مرغ اندرنهادست                                                        که روحت از عروجش ‍ اوفتادست
تراتا خست نفس است بطى                                                      که بالاى ولجن در بحر و شطى
همى جو شد ز شهوت د یک دانى                                                              زخارف آن طاوس است و آنى
 چو نسرى کرکس مردار خوارى                                                  ببین اندر نهاد خود چه دارى
 بکش این چار مرغ بى ادب را                                                     که تا یابى حیات بوالعجب را
 عزیز من حیات تو الهى است                                                     که عقل و نقل دو عدل گواهى است
طبیعت بر حیاتت گشت حاکم                                                      نباشد جز تو بر نفس تو ظالم
تو انسانى چرا  مر دار خوارى                                                     چرا از سفره خود برکنارى
ذاى تو چرا لاى و لجن شد                                                                         طباع تو بط و زاغ و زغن شد
زخارف همچو شهوت شد حجاب                                                 که شد از دست تو حق و حسابت
ترا شهوت بقرب دوست باید                                                       بدانچه وصف و خلق اوست باید
به بسم الله الرحمن الرحیم است                                                               که عارف صاحب خلق عظیم است
--------------------------------------------271----------------------------------------

ترا زینت بود نام الهى                                                                                 به از این تاج کر مناچه خواهى
بیا نفس پلیدت را ادب کن                                                           حیات خود الهى را طلب کن
بیابى عیسوى مشرب بسى را                                                                  چو عیسى مى کند احیاى موتى
ولى اسمى زاسماى الهى است                                                               که او را دولت نامتناهى است
چه در دنیا و در عقبى ولى است                                                                لسان صدق یوسف نبى است
نبى نبود زاسماى الهى                                                                             لذا آمد نبوت را تناهى
نبى است و ولى مشکوة و مصباح                                              ازین دو نور اشباح است و ارواح
چو در تو اسم باطن اسم ظاهر                                                                   یکایک را مقاماتى است باهر
بظاهر تجلیت آمد دتارت                                                              بباطن تحلیت باشد شعارت
نبى را اسم ظاهر هست حاکم                                                                   ولى را باطن حاکم هست دائم
نبى باید ولى باشد ولى نه                                                                         که مى شاید نبى باشد نبى نه
زمشکوة است و از نور ولایت                                                      هر آن فتحى که پیش آید برایت
-----------------------------------------272--------------------------------------------

جمال قلب تو از نور مشکوة                                                        درخشد همچو از خورشید مراة
ولایت سارى اندر ما سوایست                                                   که آن فیض نخستین خدایست
 چو حق سجانه نور بسیط است                                                                 و لیکن آن محاط و این محیط است
هر آن رسمى که از اسم محیط است                                         چو نقشى روى آن نور بسیط است
تعالى الله ز وسع قلب عارف                                                       بدان حدى در او گنجد معارف
که گردد مظهر اسم محیطش                                                     شود آن رق منشور بسیطش
 به بسم الله بگشاد دفتر دل                                                                       که بینى عرصه پهناور دل

دیوان قسمت سوم بخش 3

--------------------------------------پندنامۀ فرزند----------------------------------

----------------------------------------236--------------------------------------

---------------------------------------------237--------------------------------

----------------------------------------- پندنامۀ فرزند-----------------------------

اوّل نامه نام یزدانا                                                                                                                                  به تبرّک شده است عنوانا

همه در حمد و مدح او گویا                                                                                                             ز جماد و نبات و حیوانا

نبود جز شئون نور خدای                                                                                                                              کثرت ماسوی زهی شانا

همه اعیان عین اطوارش                                                                                                                                       در همه عین متن اعیانا

حکم او محض حقّ و صرف صواب                                                                                                 قول او حجّت است و برهانا 

بترازوی دانش و داد است                                                                                                                    حق و میزان بوزن میزانا

همه سویست روی رخشانش                                                                                                                                       همه جا نور او درخشانا

ماه و مهرند و آسمان و زمین                                                                                                                            از فروغ رخش فروزانا

نیست جز نامهای نیکویش                                                                                                                               خواه الله و خواه رحمانا 

حیّ و قیّوم و خالق و رازق                                                                                                                            مؤمن است و سلام و دیّانا

قادر و عالم و سمیع و بصیر                                                                                                                                   ناظر و ناصر است و غفرانا

-------------------------------------------238----------------------------------

واهب و معطی فقیرانست                                                                                                                     مأمن و معقل پریشانا

غافر و ساتر است و فاطر کل                                                                                                              کاسر و جابر است و حنّانا

بشکند دل که جا کند در او                                                                                                             آنش اشکستن اینش جبرانا

یکصد و چهارده ز اسمایش                                                                                                                              عدد سوره های قرآنا

همه را باز یاب در قرآن                                                                                                             هر یکی را هزار چندانا

آنچه قرآن بگفت برهانست                                                                                                                  وانچه برهان بگفت عرفانا

چیست قرآن سفرۀ یزدان                                                                                                                    ما بر این سفره ایم مهمانا

در دو عالم بذات حق سوگند                                                                                           مثل این سفره نیست خوانا

هر یک از ما بقدر خویش خورد                                                                                                                          روزی جان خویش از آنا

هر چه از آن خوری نگردی سیر                                                                                                                بلکه میلت رسد به غلیانا 

اشتهایی که طعمه ات سازی                                                                                                                             ما سِوَی الله را بیک آنا

کلمات وجودی نوریش                                                                                                                                             نپذیرد نفاد و پایانا

-----------------------------------------239-------------------------------------

نور حق است در فرا راهت                                                                                                                                           بهر تمیز توست فرقانا

مر وعای علوم انسانی                                                                                                         بیکرانست و حدّ و سامانا 

لوحش الله ز صنع سبحانی                                                                                                          عقل ماتست و نفس حیرانا

صورتی میدهد به ماء مهین                                                                                                             کون جامع شود در اکوانا

خواهی ار وصف حال خویشتنت                                                                                                          شرح ابسالی و سلامانا

سلّم معرفت بود قرآن                                                                                                                                  یک بیک آیتش بود پلّکانا 

تو ازین پلّه ها رسی تا عرش                                                                                                      بلکه ما فوق عرش رحمانا

تا بحدّی که قلب را یابی                                                                                                            عین قرآن کتاب تبیانا

بگزاف این سخن نمیگویم                                                                                                         که به حجّت مرا است اذعانا

وسعت سیر تو است در خانه ات                                                                                                                         گه به دالان و گه به ایوانا

فسحت سیر تو است در جانت                                                                                                                    گه به برجیس و گه به کیوانا

از در سیر انفس و آفاق                                                                                                           بو که گردی ز اهل دیوانا

------------------------------------------240-----------------------------------

همّتی و سفر بکن از خود                                                                                                                           تا به بینی مقام انسانا

به یقین اسم اعظم است یقین                                                                                                                              ایخوش آنکوست اهل ایقانا

بمقامی کسی ز شک نرسد                                                                                                            اندر آن نیست وجه امکانا

به یقین بی یقین نخواهد شد                                                                                           آخر الامر مرد میدانا

همه اسمایش اسم اعظم اوست                                                                                                         هر یکی را علوّ و سلطانا

یک بیک را لسان مفتاحی                                                                                                         بهر فتح علوم وی دانا

همه ابواب رحمتش باز است                                                                                                                   نبود حاجبی و دربانا

به مثل هستی است دریایی                                                                                                    قطره ای ازوست بحر عمّانا

ما سوی هر یکی از آن دریا                                                                                               جدولی هست خرد و کلانا 

هر کس از جدول وجودی خود                                                                                                                         بهره مند است انس یا جانا

از ره لطف خویش فرموده است                                                                                                                    خلقت عقل و نفس و شیطانا  

حکمتش حکم کرد کاین سه بود                                                                                                              بهر تکلیف قابل آنا

-------------------------------------------241-----------------------------------

بو که سیمرغ نفس از قفسش                                                                                                              پر زند تا بسوی رضوانا

جان باشد اسیر سجن تنش                                                                                               همچو یوسف بچاه کنعانا

حیف یوسف بچاه و زندانش                                                                                                                  داد از حیله های اخوانا  

سجن رنگ تعلّق جانست                                                                                                    که نشد از تعلّق عریانا

یا که تن صیصیه است یعنی دژ                                                                                                                            نفس در حفظ اوست دژبانا

تا درین دژ ز راههای قوی                                                                                                                   بکمالش رسد کماکانا  

یا فراتر از سجن و دژ آمد                                                                                                     بدن آنسان که هست با جانا 

آری این تن تجسّم روح است                                                                                                              نکته ها هست تیز و برّانا

چو تویی یک هویت ممتد                                                                                                             ظاهرت فرش و عرش بطنانا

چیست دنیا برای اهل الله                                                                                                                               به خداوندگار زندانا

صلوات و سلام حق هر دم                                                                                                                       به نبیّ و به آل ایشانا 

سرّ یس و رمز طاهایش                                                                                                             شد اشارت بدان عزیزانا

-----------------------------------------------242-------------------------------

سمت عصمت و امامت را                                                                                                                    حق بدیشان بکرد احسانا

رتبت و منصب امامت را                                                                                                                              ننهی برعبید اوثانا

گفت پیغمبر است از آلم                                                                                                           هر تقی و نقی فمن کانا

صدق پیش آر در ره دینت                                                                                                           آنچه را داده است فرمانا

دانش آب حیات جان باشد                                                                                                                          تن حیاتش از آب و از نانا

زنده گردد روانت از دانش                                                                                                     چو زمین زنده زآب بارانا

نور دانش خوراک انسانست                                                                                                               جز از آنست از آن حیوانا

چه غذا جنس مغتذی باید                                                                                                        بموازین شرع و برهانا

مرض جهل را نه بتوان کرد                                                                                                                       جز بداروی علم درمانا

غول را ار کنی حکمت القا                                                                                                              مشت آورده ای به سندانا

دهن اوست هرزه و یاوه                                                                                                                     سخن اوست گندنا مانا

باز زخم زبان او گویی                                                                                                                    نشتر و سوزن است و سوهانا

---------------------------------------------243--------------------------------

آشنا ار به اصطلاحاتست                                                                                                        نام نامیش دیو دیوانا

دوزخی آنچه زاید از ذاتش                                                                                                                          همگی آتش است سوزانا

هست حیوان به رتبه برتر ازو                                                                                                                                               لایق مر لگام و پالانا

خواه میداند اصطلاحاتی                                                                                                           خواه مکتب ندید و ملّانا 

یکدو روزی سوار پندارست                                                                                                         که در آید همی به جولانا

بعد از آن درد حسرتست و فراق                                                                                                               آه و افسوس و داد و افغانا 

دیو و دد در لباس آدمی اند                                                                                                         نه یکی نه دو فراوانا

با فرومایگان بسر بردن                                                                                                                                          همچو در بطن امّ غیلانا 

بخرد آنکس بود که در گیتی                                                                                                                                  باشد از دیو و دد گریزانا     

اهل دنیا همیشه در جنگند                                                                                                              این ستیزد چو گرگ با آنا

این چو کفتار میزند چنگال                                                                                                             آن چو سگ میگزد بدندانا

این شود حمله ور بسان پلنگ                                                                                                                          و آن بغرّد چو شیر غرّانا

--------------------------------------244---------------------------------------

جنگشان از برای سنگ و گلست                                                                                                                            داد از مردمان نادانا

آخر الامر بگذرند همه                                                                                                                  مانده سنگ و گل بیابانا

دو سه بیتی ز موش و گربه شنو                                                                                                       یادگار عبید زاکانا

لشکر موشها ز راه کویر                                                                                                             لشکر گربه از کهستانا

جنگ مغلوبه شد در آن وادی                                                                                                         هر طرف رستمانه جنگانا

آنقدر موش و گربه کشته شدند                                                                                                            که نیاید حساب آسانا

دین و دانش بهر کجا دیدم                                                                                                                دیو و گول را شده گروگانا

بهر دنیا نوشته اند یهود                                                                                                                  به روی خشتهای ایرانا

گاه آیات چند از قرآن                                                                                                                    گاه اسمایی از امامانا

هر کس از رأی عقل سر پیچد                                                                                             شود از کار خود پشیمانا

زود باشد در آتش حسرت                                                                                                           سخت گردیده است بریانا

آن طلب کان ترا بکار آید                                                                                                             شام شوم است بام شومانا

-----------------------------------------245------------------------------------

در تباهی ذات خود کوشد                                                                                                                                   آنکه رفته است راه طغیانا

نرد دانا بسی ز نادانی است                                                                                                                         لب گشودن به هزل و هذیانا

چو بنشستی بنزد دانایی                                                                                                                       خامشی پیشه کن شوی دانا 

که بسی زشت و ناپسند بود                                                                                                                                      زیره بردن به شهر کرمانا

ادب حفظ حرمت عالم                                                                                                                                  یادگاری است ز ابن امکانا

که ز اصحاب حضرت صادق                                                                                                                             بود آن نیکمرد ذی شانا

لیک باشد روایتش از وی                                                                                                                                            از دگر راویان مولانا

زانکه در پاس حرمت آقا                                                                                                               بود از محضرش هراسانا

نیست دنیا مگر که خوف وخطر                                                                                                                                  دل از آن همچو بید لرزانا

تشنه را آب باید ودیگر                                                                                                                                 کف کفایت کند ز لیوانا

هر کس از کشت خود بهره برد                                                                                                بی اساس است حرف حرمانا

فیض حق وقف خاص بوذر نیست                                                                                                          بهره مند است هر مسلمانا

-----------------------------------------246-------------------------------------

آب از بهر تشنه می جوشد                                                                                                    همچو از بهر آب عطشانا

مر مسلمان خالص صادق                                                                                                                     می تواند رسد به سلمانا

عصمت ار خویش را کشیک کشد                                                                                                                       همچو مریم شود نسوانا

ای بغفلت آمده عمرت                                                                                                        عاقبت حسرتست و خسرانا

ایخوش آنکو مراقب خویش است                                                                                                               ور نه نفسش کشد به نیرانا

خواهی ار تخم رستگاری را                                                                                                        نیست غیر از مراقبت جانا

معنیش اینکه دائماً باشی                                                                                                             در حضور خدای منّانا

آری انسان ز انس مشتق است                                                                                                تو بپنداریش ز نسیانا

قلب تو مر خدایراست حرم                                                                                                                       غیر او را نه بدهی اسکانا

تو برای وصال آنسویی                                                                                                            اوفتادی بجال هجرانا                  

جان صافی ز جام جم خوشتر                                                                                                                ز سطرلاب و ربع و فنجانا

اولیای خدای را که به شب                                                                                                                           خلوتست با خدای آنانا

--------------------------------------------247----------------------------------

چو بهار است خرّم و پدرام                                                                                                                            شب طولانی زمستانا

ایخوش آن جان پاک مرد و زنی                                                                                                                  که فروزد ز نور ایمانا

پدر و مادرند آن بحرین                                                                                                        طفل آن لؤ لؤ است و مرجانا

ایخوش آن کودکی کز آغازش                                                                                                              طیّب و طاهر است زهدانا

بعد از آن مهد ناز او باشد                                                                                                   همچو زهدان پاک دامانا

ز غذای حلال می نوشد                                                                                                           پاک و پاکیزه شیر پستانا

خوی مادر ز شیر پستانش                                                                                                            می نشیند به طفل آسانا

پدر و مادری که دلشاد است                                                                                                     آن به پاپا و این به مامانا

به پشیزی نیرزد آن مامان                                                                                                                        که نه پاپاست مرد فرزانا

ارج مامان بسان آن پاپا                                                                                                             در سبک وزنی است یکسانا

مادر است صغری و پدر کبری                                                                                                    خود نتیجه است طفل ایشانا

شرط انتاج این مقدّمتین                                                                                                          اندرین امر هست ایمانا

-------------------------------------------248-----------------------------------

رنگ گیرد ازین مقدّمتین                                                                                                         نفخ روح خدای خلقانا

یا که هر یک دمندۀ روح است                                                                                                                      گفتۀ بعضی از بزرگانا

حدّ خود را شناس تا نکنی                                                                                                        نعمت قدر خویش کفرانا

که درین کفر نعمت است ترا                                                                                                    نکبت دائمی و خذلانا

پدرت عقل کلّ و مادرتست                                                                                                     نفس کلّ و تو حیّ یقظانا

اندرین نکته هاست اسراری                                                                                                     که روا نیست بهر اعلانا

زانکه بس شرح وبسط میخواهد                                                                                               نیست فرصت برایم الآنا

دامن مادر است پرورده است                                                                                             عیسی و موسی بن عمرانا

نوح و ادریس و یوسف و یعقوب                                                                                                 زکریا و لوط و لقمانا

صالح و خضر و یونس ذوالنون                                                                                                             ارمیا و متی سلیمانا

شیث و الیاس و تورخ و یحیی                                                                                            خالد و حنظل بن صفوانا

ز آمنه مادر وز عبدالله                                                                                                                    پدر است خاتم رسولانا

------------------------------------------249-----------------------------------

چه کنی بد که تا ابد باید                                                                                                 باشدت درد و رنج وجدانا

با کسی بد چو کرده ای با وی                                                                                                             دوستی را مبند پیمانا

ایمن از او مباش در حالی                                                                                                          چو دلش از تو هست پژمانا

در کمین است تا کند با تو                                                                                                              آنچه را کرده ای تو با آنا

نیست انسان که پر کند انبانش                                                                                                        باز خالی کناد انبانا

یا به پوشاک و زیورش باشد                                                                                                           صورت ظاهریش الوانا

یا بدید ار زرق و برق شگفت                                                                                                                  کرد آباد خویش ویرانا

زینت زن اگر بزیور اوست                                                                                                                     لیک پوشیده است و پنهانا

الحذر الحذر که وقتت را                                                                                                         بگذرانی برای رمانا

بنگر اندر کمال ذاتی خود                                                                                                                           مدح و ذم باشد چو سیّانا

یا ببالی به نسبت و گویی                                                                                                                  که منم از فلان و بهمانا

یا منم از فلان شهر و وطن                                                                                                           رشت و مازندران و گیلانا

---------------------------------------------250---------------------------------

یا که از کشور حجاز و عراق                                                                                                                                 یا ز هند و ز مصر و ایرانا

روزگار است همچو دریایی                                                                                                                                         گاه آرام و گاه طوفانا

کشتی تو رضای صدق بود                                                                                                                              به رضای خدای رضوانا

به ریا ار روا شود کاری                                                                                                              وابل است وتراب و صفوانا

حذر از تنبلی که نتوان کرد                                                                                                                  کار خرداد در آبانا

هر چه هستی از آن تست همان                                                                                    جز از این نسبتی است افسانا

که فلان سنگ آسیا ز من است                                                                                                            یا مرا هست سنگ افسانا

مثل این سنگ آسیا و فسان                                                                                                                                    گوهر دیگر است از کانا

چون چکامه شده است طولانی                                                                                                                                           از صفر تا به ماه شعبانا

لاجرم باشد این پسندیده                                                                                                              که در اینجا رسد به پایانا

فاطمه خانم و سعیدۀ من                                                                                                                        جان و جانان و نور چشمانا

با درود و نوید می بوسم                                                                                                   دست هر یک چو شکل بوسانا

---------------------------------------251-----------------------------------------

ای دو رخشنده گوهر پاکم                                                                                                              ای دو پاکیزه درّ تابانا

پند شیرین همچو قند مرا                                                                                                        که شمار است آب حیوانا

خوش نیوشید و خوش بنوشیدش                                                                                                         من شما را شوم بقربانا

حلقۀ گوش خویشتن سازید                                                                                                                    این سخنهای چون درّ غلطانا

مادر پندهاست پند پدر                                                                                                                 که بفرزند دارد ارزانا

گر چه هر آب بارش است گوار                                                                                                                                نیست مانند آب نیسانا

پختم اشعاری از برای شما                                                                                                                      به ز حلوای آب دندانا

شب میلاد حضرت ختمی                                                                                                            مهبط قدس وحی قرآنا

این بود عیدی شما امشب                                                                                                                             بهترین عیدی عزیزانا

بسعادت بسر برید همه                                                                                                                                          در پناه خدای سبحانا

باشد این پندنامۀ فرزند                                                                                                               یادگار پدر به دورانا

حسن آملی که نظم وی است                                                                                                                ثروت رفعت جوانانا

-------------------------------------------252------------------------------------

----------------------------------------------253----------------------------------

دیوان قسمت سوم بخش 2

----------------------------------------------222---------------------------------

       شنبه 10/12/1347ه ش در مرق کاشان بزیارت بابا افضل رضوان الله تعالی علیه تشرف یافتم

در کوی مرق آیت یزدان دیدم                                                                                                                                                                                                                                 در کوی مرق روضۀ رضوان دیدم

از تربت پاک خواجه بابا افضل                                                                                                                                                                                                                                    از فضل خدا فیض فراوان دیدم

------------------------------------------223-------------------------------------

----------------------------------------ترجیع بند-----------------------------------

---------------------------------------------224----------------------------------

---------------------------------------225--------------------------------------

-------------------------------------بسمه تعالی----------------------------------

ج2سنه1388ه ق-----------------------ترجیع ب---------------------شهریور 1347ه ش

در شبی حال بود و بیداری                                                                                                                  گریه بود و حضور و اذکاری

در خجسته سحرگه آنشب                                                                                                             از سرا آمدم برون باری

سر ببالا نموده ام ناگاه                                                                                                                 متحیّر ز صنعت باری

لشکر بی شمار استاره                                                                                                       ماه میکردشان علمداری

دیده ام کهکشان و بر ساوش                                                                                                                 حامل رأس غول غدّاری

گفتم آن خندق است و آن حیدر                                                                                                           وین سر عمروعبدو دباری

یکطرف ایستاده قیقاوس                                                                                                                                        سهمگین رزمجوی جبّاری

ملتهب بود آنچنان گویی                                                                                                                 دم او بود شعلۀ ناری

بود قنطورش سلحشورش                                                                                                                          یکّه تازی سپاه سالاری

قوس آنسان کمان گرفت بدست                                                                                                             صد چو آرش غلام او آری

---------------------------------------------226---------------------------------

مثل جوزا کمر ببست چنانک                                                                                                               کمر او بده مگر تاری

شیر از هیبتش ستان گشته                                                                                                                                   همچو بر آب حوت مرداری

زهره از صنج زهره میبردی                                                                                                 رامح از نیزهای بسیاری

دست عوّا بدستۀ شلاق                                                                                                                             یا چو حوّا بدست او ماری

ارژنی برگرفت جبّاری                                                                                                                         چوبدستی بدست نقّاری

عین ثورش بفنّ جاسوسی                                                                                                   در کمین همه به عیّاری

همه چالشگری و چالاکی                                                                                                         همه خونریز روز پیکاری

همه با نظم خاصی و ترتیبی                                                                                                        همه در حدّ خاص و معیاری

همه صف بسته و کمر بسته                                                                                                        همه در حالت خبرداری

متّحد رو بجانب واحد                                                                                                                  متّفق هر یکی پی کاری

من درویش ره نشین گدا                                                                                                                      بنظاره ستاده بسیاری

تا که شد دیدگانم از دیدن                                                                                                          دیدۀ نا امید بیماری

----------------------------------------227---------------------------------------

گفتم ای پاک آفریننده                                                                                                                   هست شاهی ترا سزاواری   

دل ندارد هر آنکه  این درگاه                                                                                                  شب ندارد حضور و بیداری

دست ما گیر و وارهان ما را                                                                                                               از گران جانی و سبکساری

دلم آمد به اضطراب آندم                                                                                                          من چه گویم چگونه پنداری

آنچنانی که زن بدرد مخاض                                                                                                        گاه شیون کناد و گه زاری

اشک از دیدگان من گویی                                                                                                                آب از ناودان شده جاری 

عشق دستم گرفت در آنحال                                                                                             همچو مادر بداد دلداری 

گفت کای نو رسیده فرزندم                                                                                                 وی ز اخلاق ناروا عاری

                                                                                                                                                                                                                          همه یار است و نیست غیر از یار

                                                                                                                                                                                                                           واحدی جلوه کرد و شد بسیار  

پس از آن رو بسوی خانه شدم                                                                                                   بمصلّای خود روانه شدم

همچو مرغ گرسنه و تشنه                                                                                                              پی تحصیل آب و دانه شدم

----------------------------------------------228--------------------------------

در حضور یگانه معشوقم                                                                                                                         عاشقانه سر دو گانه شدم

گاه اندر رکوع و گاه سجود                                                                                                         از سر شوق عاشقانه شدم

آتش عشق آنچنانم کرد                                                                                                       سر و پا آتش و زبانه شدم

باز در التهاب آمد دل                                                                                                                    همچو کودک پی بهانه شدم  

کاش در آن زمان بی تابی                                                                                                          واصل ملک جاودانه شدم

وجد آمد چنانکه پنداری                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               مست چنگ و می و چغانه شدم

بند بگسسته وز قفس رسته                                                                                                           پر زنان سوی آشیانه شدم

سورۀ انبیا به پیش آمد                                                                                                                       غرق نورش در آنمیانه شدم

پرتوی از جمال جانانرا                                                                                                                            من بی پا و سر نشانه شدم

رو به اقلیم عشق آوردم                                                                                                   وز همه روی بر کرانه شدم

چون بسلطان عشق رو کردم                                                                                                                 مترنّم به این ترانه شدم 

همه یار است و نیست غیر از یار                                                                                      واحدی جلوه کرد و شد بسیار

-----------------------------------------------229------------------------------

پس دم گرگ آشکارا شد                                                                                                                 تا سپید و سیاه پیدا شد

از نسیم صبای عیسی دم                                                                                                                      مرده ها دسته دسته احیا شد

یا بصورش دمید اسرافیل                                                                                                              رستخیز بزرگ برپا شد

از نهیبش بلرزه از یکسو                                                                                                             همه اشجار باغ و صحرا شد

کاندر ان حال بوالعجب گفتی                                                                                                                   کایت زلزلت هویدا شد

سوی دیگر هم از طیور و وحوش                                                                                                                           پر ز آواز و پر ز غوغا شد

الوحوش حشرت تکویر                                                                                                                       همچو والشمس و ضحیها شد

دو مؤذّن اذان می گفتند                                                                                                                   کز فصول اذان دل از جا شد

آن ببالای مأذنه گویا                                                                                                                        وین بصحن و سرای خوانا شد

آن به تکبیر گفتن و تهلیل                                                                                                                                          بهر اعلام خلق بالا شد

وین به سبّوح گفتن و قدّوس                                                                                                                                            با طیور دگر هم آوا شد

نی مؤذن فقط بذکرش بود                                                                                                              نی خروش از خروس تنها شد                                                        

 

      -------------------------------------------230-----------------------------------

غلغله در عوالم امکان                                                                                                              از سر عقل تا هیولا شد

هر یکی از کمال توحیدش                                                                                                                 با زبان فصیح گویا شد

                                                                                                                                                                                                                          همه یار است و نیست غیر از یار

                                                                                                                                                                                                                           واحدی جلوه کرد و شد بسیار 

پس شده رایت ظفر پیدا                                                                                                     از طلوع طلایۀ بیضا

رایتی نوع لالۀ حمرا                                                                                                                  رایتی جنس لؤ لؤ لا لا

چون دم گرگ گشت نامرئی                                                                                                        بعد چندی ز منظر و مرئی

سر برون کرد از کنام افق                                                                                                       آتشین آهوی فلک پیما

طلعت حور را یکی مظهر                                                                                                                     آیت نور را یکی مجلی

ید بیضای هور تا بگرفت                                                                                                                     پردۀ تیره از رخ غبرا

آشکارا قیام بنموده                                                                                                                یوم تبلی السرائر اشیا

ما تراه بهذه النشأة                                                                                                                 فهو ظلّ داره الاخری

---------------------------------------------231----------------------------------

دلبریها نمود از یک سو                                                                                                         دامن ارغوانی صحرا

گردن افراشت هم از سوی دگر                                                                                          قامت زعفرانی کوها  

دست داود باد پوشانید                                                                                                              زره سیم خام بر دریا

کل ما لا یری و ما یبصر                                                                                                              فیه آیات ربّه الکبری

هر یکی مظهر است اسمی را                                                                                                                             از اسامی علّم الاسما

همه مشتق از یکی مصدر                                                                                                    همچو از قول قائل و قالا

همه در حکم ذوالمنن تسلیم                                                                                                همه در کار خویشتن کوشا

همه عاشق به ذات یکدیگر                                                                                                                  آن یکی وامق و دگر عذرا

همه در آستان کعبۀ عشق                                                                                                               گرم سبحان ربّی الاعلی

هر یکی در مقام خود ناطق                                                                                                              که ایا بندگان خاص خدا

                                                                                                                                                                                                                           همه یار است و نیست غیر از یار

                                                                                                                                                                                                                           واحدی جلوه کرد و شد بسیار  

------------------------------------------232------------------------------------

سالیانی مجاز می گفتم                                                                                                             ترّهاتی دراز می گفتم

رو بقبله دولا و راست شدن                                                                                                                   نام او را نماز می گفتم

موی عاریتی اقرع را                                                                                                      جعد زلف ایاز می گفتم

گرم در قیل و قال دنیا را                                                                                                   عالم سرفراز می گفتم

مردک از شام و کوفه می آمد                                                                                                     منش اهل حجاز می گفتم

آنکه را سبحه بود و دستاری                                                                                                      زاهد اهل راز می گفتم

وانکه را رطب و یابسی گفتی                                                                                                                      با ولی هم طراز می گفتم

عنکبوتی مگس نموده شکار                                                                                                                          همسر جره باز  می گفتم

نام دانش به مشتکی الفاظ                                                                                                            با چه کبر و چه ناز می گفتم

تا رسیدم بمطرب و ساقی                                                                                                                           با چه وجد و چه ساز می گفتم

حمدلله که گشت معلومم                                                                                                                           سالیانی مجاز  می گفتم

بعد از آن در دل سحرگاهان                                                                                                       با چه سوز و گداز می گفتم

-----------------------------------------233-----------------------------------                                           

                                                                                                                                                                                                                           همه یار است و نیست غیر از یار

                                                                                                                                                                                                                           واحدی جلوه کرد و شد بسیار 

زنگ دل را زدای تا یارت                                                                                                                 بدهد در حریم خود بارت

بخدای علیم بی همتا                                                                                                     حاجبی نیست غیر زنگارت

خواهش گونه گون نفسانی                                                                                                                  کرد در دام خود گرفتارت  

شد خدا بینیت ز خودبینی                                                                                                   رفت دینداریت به دینارت

تو بهشت و جهنم خویشی                                                                                              تا چه خواهدکه بود اسرارت

من به یارم شناختم یارم                                                                                                            نی به نقش و نگار پندارت

حسنا با مراقبت سر کن                                                                                                          تا که یارت شود خریدارت 

اندرین یک دو روزۀ دنیا                                                                                                                    نرسانی بخلق آزارت

وای بر تو اگر که می خواهی                                                                                                            گرم داری بخویش بازارت

سر تسلیم بایدت بودن                                                                                                          گر بزارت کشند بر دارت

------------------------------------------234-----------------------------------

گر چه بسیار تو بود اندک                                                                                                                    ز اندکت میدهند بسیارت

بضرورت سخن همی باید                                                                                                                                            ور نه بینی زیان گفتارت 

منطق قدس وحی قرآنی                                                                                                                        گر ز خواب کناد بیدارت

هم دلت یابد و هم زبان گوید                                                                                                                        بی ز چون و چرا و انکارت

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         همه یار است و نیست غیر از یار

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         واحدی جلوه کرد و شد بسیار  

-------------------------------------------235------------------------------------

دیوان قسمت سوم بخش 1

در15/11/1346ه ش به محضر استاد بزرگوارم آیة الله آقا سید محمد حسن الهی که شنیدم

در تبریز مریض شده است نامه ای ارسال داشتم که این ابیات قسمتی از آن است

سلام الله ما کرّ اللیالی                                                                                                     علی من لا یغبنّ ببالی

سلام ای مهر برج مهربانی                                                                                                                                             سلام ای خضر راه آسمانی

الهی هیّئ الاسباب حتّی                                                                                                       از ورا من الیه قلب یسعی

دلی دارم همی از شوق لبریز                                                                                                                 برای شهر شکّرریز تبریز

لانّ من به یشفی غرامی                                                                                                                  قد اختار بها دارالمقام

زبان من زبون و خامه ام خام                                                                                                       چگویم در مقام آن دلارام

فیا ربّ اشرحن نطقی و صدری                                                                                                            لعلّی انطق فی وصف بدری

شنیدم باز آن پیر زمانه                                                                                                                    شده تبگیر از تیر زمانه

نعم للدّهر من ریب المنون                                                                                                                         فنونٌ فی فنون فی فنون

الهی دور بادا از دواهی                                                                                                     جناب اوستاد من الهی

-----------------------------------------202------------------------------------

وقاه الله من شر النّوائب                                                                                                           سقاه الله من خیر المثارب

برای صحّت آن قدوۀ خاص                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  قرائت می کنم الحمد و اخلاص

تصدّق میدهم بهر شفایش                                                                                                    بود جان حسن زاده فدایش

و یا استاذنا عطفاً علینا                                                                                                                      فانّ العمر قد ضاع لدنیا

اگر چه سال اندر اربعینم                                                                                                                 ولی عقل هیولای خبینم

صرفنا الوقت فی قیل و قالٍ                                                                                                اجبنا النفس عن کل سؤالٍ

گهی با جیب و ظلّم کار بودی                                                                                                                        گهی شکل عروسم یار بودی

گهی ربع مجیّب بود دستم                                                                                                   گهی ذات الحِلَق را کار بستم

ز ظل مستوی قدّم دو تا شد                                                                                                             که باید حامل جیب عصا شد

به شرح کامل زیج بهادر                                                                                                      بسی سر برده ام بیخواب و بیخور

دلی کو با خدایش نیست مأنوس                                                                                                                                                                                                                                                                                                             بیفتد سرنگون چون ظلّ معکوس

در این دو روزه گیتی مرد عاقل                                                                                                      کجا دل می نهد بر جیب و بر ظل

----------------------------------------203---------------------------------------

غرض ای اوستاد مهربانم                                                                                                            فتاده آتشی در جسم و جانم

بسی از خویشتن تشویش دارم                                                                                                      که میدانم چه ها در پیش دارم

مسیحا دم صباحی یا مسائی                                                                                                      نما در حقّ درویشان دعائی

لعلّ ربّنا من بعد ذلک                                                                                                                             یرینا ما ینجّی من مهالک

ترا حشر است با استاد ماضی                                                                                              جناب حجة الاسلام قاضی

سقاک الله من کأس الکرام                                                                                                   الیه بلّغن عنّی سلامی

مگر تا آن طبیب عیسوی دم                                                                                                                           رهاند مر مرا از همّ و از غم

فیا من نال ادراک حضوره                                                                                                      و یا من ادرک اشراق نوره

از این بیچاره میفرمای یادی                                                                                                                          اخذت الاجر من ربّ العباد

و لمّا جاءنا الاستاذ فی قم                                                                                                   حماها الله من کلّ التصادم

شربنا الرّاح من کأسٍ دهاقٍ                                                                                                                  لها سُکرٌ الی یوم التّلاقی 

خداحافظ بده دست مبارک                                                                                                     ببوسم ای مرا تاج تبارک

-----------------------------------------204-------------------------------------

که ار شعرم چنین پیوسته گردد                                                                                        وجود نازنینت خسته گردد

بخوانم رقیۀ جفّ القلم را                                                                                                           بپوشانم سر بئر العَلَم را

خدیوا مر حسن را نیست چاره                                                                                                                                  مگر باشد دعاگویت هماره

همی خواهد ز لطف لایزالی                                                                                                    شفای عاجل سرکار عالی

----------------------------در نکوهش نفس بصنعت تعریب------------------------------

من کرّد نفسه پیرویا                                                                                                                                              فلیقعدن فی الدّوزخ جثیا

من افکند بدستها زمامه                                                                                                 فما له الخوشی و السّلامه

لأنها لحیّة لدغاء                                                                                                                        إن بگزد فعمرک فناء

من کان ذا درایة و هوشٍ                                                                                                         شبّهها بالاستر الچموش

فالقرب منها لگد و گازٌ                                                                                                                           و الحرف فی رکوبها درازٌ

لا یوجد فی العالم الکبیر                                                                                                                مانندها من رهزنٍ شریر

---------------------------------------------205---------------------------------

ان جاوزت عن حدّها بموئی                                                                                                                    فانّها امّارة بالسّوء

ربّ نهیت بک من هواها                                                                                                                    بدبخت من لا یترس اذاها

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           والحسن یا ایّها الهمادم

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        فی عجبٍ من هذه المرادم

---------------------------------------حسن و مجنون------------------------------

یکی پرسید از بیچاره مجنون                                                                                                          که از عشق لیلی گشته دل خون

بشب میلت فزونتر هست یا روز                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   بگفتا گر چه روز است روشن

ولیکن با شبم میل است خیلی                                                                                             که لیل است و بود همنام لیلی

همه عالم حسن را همچو لیلی است                                                                                                   که لیلی آفرینش در تجلّی است

همه رسم نگار نازنینش                                                                                                         همه همنام لیلی آفرینش

همه سر تا بپا غنج و دلالند                                                                                                            همه در دلبری حدّ کمالند 

----------------------------------------206---------------------------------------

همه افرشتۀ حسن و بهایند                                                                                                                همه آئینۀ ایزد نمایند

نگارستان عالم با جلالش                                                                                                حکایت می نماید از جمالش

چو حسن ذات خود حسن آفرین است                                                                                                                                                                                                                   جمیل است و جمال او چنین است

بسرّ من بسی راز نهفته است                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       ولیکن قوّت نطقم بخفته است 

                                                                                                                                                                                                                             اگر مجنون حسن را دیده بودی

                                                                                                                                                                                                                              بعقل خویشتن خندیده بودی   

------------------------------------------انتاج قیاس--------------------------------

آیا به تولیدست انتاج قیاس                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  یا رأی اعدادش بود اصل و اساس

یا جریان عادت خدائیست                                                                                                              لزوم نه مجرّد توافیست

قولی که گفتار محقّقین است                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         اعداد حقست و نه آن و اینست

----------------------------------------------207-----------------------------------

بعد از حصول جملۀ معدّات                                                                                                                        از عالم قدسی بود افاضات

چه جری عادت خطا شدیدست                                                                                                                         علّت اعدادی کجا تولیدست

قولیست شیخ کرده نقل و نقدش                                                                                           صاحب اسفار فزوده عقدش

نتیجه صورت مقدّماتست                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         چون خانه کز چوب و دگر آلاتست

شیخ اجل فرمود بی اساسست                                                                                          زیرا نتیجه لازم قیاس است

آری مقدّمات در شکل قیاس                                                                                                     علل مادیش بود بی التباس

در نزد صدرا نظری مقبولست                                                                                                       کز اتّحاد عاقل و معقولست

یا قوّت علم به مطلوبست در                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    علم مقدماتش ای صاحب نظر

در نزد ناظم رأی شیخ و صدرا                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         هر یک بود بی شبهه صدر آرا 

هم رأی آن هم رأی این تمامست                                                                                                                                                                                                                                                                                       جز اینکه هر یک را دگر مقامست

با منطقی از صاحب شفا گو                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   در حکمت از صدرای ذوالبها گو

-------------------------------------------208------------------------------------

---------------------------------------جلوه گاه ملکوت-------------------------------

 جلوه گاه ملکوتست دلت بیخبری                                                                                                                                                                                                                           ور نه از جلوۀ معشوق ترا کو اثری

ار خداجوی و خداخوی شدی بیشک و ریب                     جانت از نور و ضیایست چو شمس و قمری 

علم رسمیت حجابت شده زین مایۀ کبر                                                                                                                                           که ابوالهول خلایق شدی از انس و پری

آدمی گر ادب آموز و ابد اندوزی                                                                                                                                                                                                                     ور نه یک جانوری نیست چو تو جانوری

ایدل آن علم لدنّیست که از لطف خدا                                                                                                                                                                                                                    کبریایی دهد اندر صغری و کبری

به رضا باش که رضوان بهشت است رضا                                                                                                                                                                                این دو روز است چو دیروز و پری

کیست مانند تو فرزند کریم الابوین                                                                                                                                                                                                                 نفس کل مادری و عقل کل او را پدری

وقت آنست که در مدرسۀ عشق و ادب                                                                                                                                                      درس عشق و ادب آموزی و علم و هنری 

یک درختست نظام ازلی و ابدی                                                                                                                                                                                                                      آدم او را ثمر است و چه گرامی ثمری

ذات یکتای وجودست و شئون صمدی                            جز خدا نیست درین کشور هستی دگری

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         به حسن آنچه که دادند ندادند مگر

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        همه از اشک بصر بوده و آه سحری

-------------------------------------209------------------------------------------

------------------------------------رباعیات----------------------------------------

--------------------------------------------210-----------------------------------

-------------------------------------------211-----------------------------------

این خلقت دل ربا مجازی نبود                                                                                                                                                                                                                         حق است و حقیقت است و بازی نبود

خاموش نشین و حرف بیهوده مزن                                                                                                                                                                                                                             جای سقط و زبان درازی نبود

 

من مات قد و قامت موزون تو ام                                                                                                                                                                                                                              مفتون جمال روی بیچون تو ام

حاشا که بگویمت تو لیلای منی                                                                                                                                                                                                                                امّا منِ دل باخته مجنون تو ام

 

مینو است یکی سایۀ روی تو نگارا                                                                                                                                                                                                                       خوبان همه یک پرتو خوی تو نگارا 

افرشته و خورشید و مه و نجم تو یکسر                                                                                                                                                                                                                       دارند هوای سر کوی تو نگارا

8/4/52

ایدل غم دوست از دو عالم خوشتر                                                                                                                                                                                                                     یک زخم وی از هزار مرهم خوشتر

چون خاتمت امر به آشفتگی است                                                                                                                                                                                                                      در فاتحتش درهم و برهم خوشتر

------------------------------------------212------------------------------------

این دار وجود را نهایت نبود                                                                                                                                                                                                                                 این صنع عجب بدون غایت نبود

خود غایت او نیست مگر علّت او                                                                                                                                                                                                                          جز این سخن از روی درایت نبود

 

آرام حسن که راه بس دشوار است                                                                                                                                                                                                                      بس گردنه ها که در ره رهوار است

گویم بمثل خسی کند سیر محیط                                                                                                                                                                                                                  گامی است ز کار دل که با دلدار است

 

گفتم که مگر دست دهد بیداری                                                                                                                                                                                                                                 وانگاه رسم بدولت دیداری

بیداری و دیداری ما بود هوس                                                                                                                                                                                                                               افتاد تن از کار و نکردم کاری

صبح جمعه4/2/49

ای یک ده و دو که جمله روحید همه                                                                                                                                                                                                                 از صبح ازل مست صبوحید همه

افتاده بقلزم فنائیم و شما                                                                                                                                                                                                                                    بر کشتی کائنات نوحید همه

-----------------------------------------213-------------------------------------

دل پر زهوس بود و یکی سود نکرد                                                                                                                                                                                                                                 آنرا که خداوند بفرمود نکرد

باید که ز ما نام و نشانی نه بود                                                                                                                                                                                                                                  دانی که چرا نشد خدا بود نکرد

 

عمری گذرانده ایم در درک مقام                                                                                                                                                                                                                               غافل که بود مقام در ترک مقام

نی درک مقام حاصل آمد نی ترک                                                                                                                                                                                                                              پس ما چکسیم اولئک کالانعام

 

ما جدولی از بحر وجودیم همه                                                                                                                                                                                                                                ما دفتری از غیب و شهودیم همه

ما مظهر واجب الوجودیم همه                                                                                                                                                                                                                                 افسوس که در جهل غنودیم همه

 

تا مست ز صهبای ولایی ایدل                                                                                                                                                                                                                                         تا صاحب رتبۀ رضایی ایدل

تا همدم مصحف و دعایی ایدل                                                                                                                                                                                                                                   خوش باش بسنگر خدایی ایدل

------------------------------------------214-----------------------------------

گر شمع فروزان شبستان توام                                                                                                                                                                                                                             گر بلبل شوریدۀ بستان توام

گر شیر خروشان نیستان توام                                                                                                                                                                                                                                     گریان تو نالان تو خواهان توام

 

در ظلمت شب سیر سماوات خوش است                                                                                                                                  در خلوت شب بزم مناجات خوش است

اندر دل شب ز دل برآوردن آه                                                                                                                                                                                                                              در بارگه قاضی حاجات خوش است

شب ششم رمضان 1394

از سود و زیان گذر که باید گذری                                                                                                                                                                                                                         از هر دو جهان گذر که باید گذری

خود را چه کنی که رهزن تست خودیت                                                                                                                                                                                                                    از رهزن جان گذر که باید گذری

شب شنبه 30/3/49

سرمایۀ راهرو حضور و ادب است                                                                                                                                                                                                                          آنگاه یکی همّت و دیگر طلب است

ناچار بود رهرو ازین چار اصول                                                                                                                                                                                                                             ور نه بمراد دل رسیدن عجب است

-------------------------------------------215---------------------------------

دیدی حسنا ز خویش آگاه نئی                                                                                                                                                                                                                              دیدی حسنا حریف این راه نئی

دیدی حسنا مرد سحرگاه نئی                                                                                                                                                                                                                            ور نه ز چه رو قبول این درگاه نئی

 

دزدی بدرون خانه ات در کار است                                                                                                                                                                                                                   دزدت ز تو آنچه ز اندک و بسیار است

تو خفته و او بکار خود بیدار است                                                                                                                                                                                                                      چیزی شود عائدت بسی دشوار است

 

در راه خدا غصّه و تشویش چرا                                                                                                                                                                                                                          گر بنده ای حرفی از کم و بیش چرا

بیگانه شدن ز آشنا یعنی چه                                                                                                                                                                                                                               یا آنکه به بیگانه شدن خویش چرا

 

از حرف کسی رسد بجایی نرسد                                                                                                                                                                                                                                بانگ مگسی رسد بجایی نرسد

در بحر خسی رسد بجایی نرسد                                                                                                                                                                                                                                هر بوالهوسی رسد بجایی نرسد

---------------------------------------------216----------------------------------

از آمد و رفت روز و شب پیر شدیم                                                                                                                                                                                                                   کاری نرسیدیم و زمین گیر شدیم

یک عمر پی درس دویدن این بود                                                                                                                                                                                                                   در سلسلۀ جهل بزنجیر شدیم

 

در فکر شبانه روح نیرو گیرد                                                                                                                                                                                                                        چون ماه ز آفتاب پرتو گیرد

در فکر نشین که مرغ وحشی دلت                                                                                                                                                                                                                    پرواز کنان جانب مینو گیرد

 

از مردم دیو و دد بریدن چه خوش است                                                                                                                                                        در گوشۀ خلوت آرمیدن چه خوش است

بی دیدن چشم و راه پیمودن پا                                                                                                                                                                                                               سیر دو جهان کردن و دیدن چه خوش است

صبح دوشنبه 1/4/49

هر کس که هوای کوی دلبر دارد                                                                                                                                                                                                                                از سر بنهد هر آنچه در سر دارد

ور نه بهزار چلّه ار بنشیند                                                                                                                                                                                                                                        سودش ندهد که نفس کافر دارد

--------------------------------------217-----------------------------------------

آخر حسنا ز خود نکردی سفری                                                                                                                                                                                                                                 آخر به حریم دل نکردی گذری

آخر ز درخت خود نبردی ثمری                                                                                                                                                                                                                                جز اینکه در افواه خلایق سمری

 

از هر چه که هست بیحساب التوبه                                                                                                                                                                                                                           از هر چه که میشود حجاب التوبه

حتی ز نماز و روزۀ بی قربت                                                                                                                                                                                                                                     التوبه چو از چنگ و رباب التوبه

 

جز مهر تو ام اگر دگر کیشم باد                                                                                                                                                                                                                              راحت همه رنج و نوشها نیشم باد

جز سایۀ لطف تو مبادا به سرم                                                                                                                                                                                                                                گر یکسره ماسوای تو خویشم باد

 

ای آنکه بجز تو نام هستی نبود                                                                                                                                                                                                                                      ما را بدرت دراز دستی نبود

سر مست ز جام باده مهر توایم                                                                                                                                                                                                                                 مستی بود این و باز مستی نبود

----------------------------------------218-----------------------------------

دلبر که تویی ز جز تو دل بردارم                                                                                                                                                                                                                  دل را چکنم تا چو تو دلبر دارم

ار شاخه ای از طوبی عشق تو شوم                                                                                                                                                                                                              در سایۀ خود هزار کوثر دارم

 

در خلوت شب شکار می باید کرد                                                                                                                                                                                                           از بوالهوسی کنار می باید کرد

دل را به حریم یار می باید برد                                                                                                                                                                                                              تن را بفدای یار می باید کرد

 

گفتم چه بود معنی دل ای دلبر                                                                                                                                                                                                                                 گفتا که بود لوح معانی و صور

گفتم که هوس دیدن روی تو مراست                                                                                                                                                                                                                            گفتا که درآن لوح بخوبی بنگر

 

گفتم که مگر شود بیائیم بسوت                                                                                                                                                                                                                           گفتم که مگر دست دهد دیدن روت

دیدیم که جز سوی و روی تو نیست                                                                                                                                                                                                                         یعنی که ز کوی تو رسیدیم بکوت

----------------------------------------------219---------------------------------

آخر حسنا کشت ترا حاصل کو                                                                                                                                                                                                                                     هشیار اگر تویی یکی غافل کو

دل داده به عاجل آنچنانی که مپرس                                                                                                                                                                                                                                 پس ساز سرای ابد آجل کو

 

با یار به خلوتی بگفتم                                                                                                                                                                                                                                                    کای پرتوی از تو مهر خاور

حاجت به اشارتیست ما را                                                                                                                                                                                                                                                گفتا لب خشک و دیدۀ تر

 

زنهار دلا ز نفس رهزن                                                                                                                                                                                                                                                    کو اهرمن است نی برهمن

با خلق خدای مهربان باش                                                                                                                                                                                                                                                   دشنام مده ولو بدشمن

 

گر چه همه از توییم مشتق ایدوست                                               ماییم مقیّد و تو مطلق ایدوست

اطلاق حقیقت است و تقیید نمود                                              این نکته مرا هست محقق ایدوست

----------------------------------------------220---------------------------------

آنی که تویی ما به کمالش نرسیم                                                                                                                                                                                                                             آنی که تویی ما به وصالش نرسیم

آنی که تویی ما به مثالش نرسیم                                                                                                                                                                                                                             آنی که تویی ما به خیالش نرسیم

 

ز هجرانت دل دیوانه دارم                                                                                                                                                                                                                                             بصحرای غمت کاشانه دارم     

به امید وصالت ای گل من                                                                                                                                                                                                                                              چو بلبل نالۀ مستانه دارم

 

در کارگه انس نه تار است و نه پود                                                                                                                                                                                                                    در بارگه قدس نه غیب است و نه شهود

گر بگذری از کثرت اوهام و قیود                                                                                                                                                                                                                            بینی که یکی هست و دگر ها نمود

 

خاک وطنم بستر و بالین منست                                                                                                                                                                                                                                حبّ وطنم ز مهر و آیین منست

شیری که مرا مایۀ عیش است ز مام                                                                                                                                                                                                                       آن شیرۀ آب و خاک شیرین منست

------------------------------------------221-----------------------------------

دلدادۀ عشقم و نرفتم بیراه                                                                                                                                                                                                                                راهی بجز این نیست خدایست گواه

در هر چه نظر کنم نبینم جز عشق                                                                                                                                                                                                                                      لا حول ولا قوة الّا بالله

 

هشدار که جز تو رهزنی نیست ترا                                                                                                                                                                                                                           جز نفس پلید دشمنی نیست ترا

این دم که در آنی به غنیمت میدار                                                                                                                                                                                                                           بگذشت و دگر آمدنی نیست ترا

 

با خلق خدای مهربانی چه خوش است                                                                                                                                                                                                              بی جاه و مقام زندگانی چه خوش است

تقوای در این سرای فانی چه خوش است                                                                                                                                                                آنگه بجهان جاودانی چه خوش است

 

باید حسنا بندۀ یزدان بودن                                                                                                                                                                                                                                      از اهرمنان سخت گریزان بودن

چاره نبود ز زیستن با مردم                                                                                                                                                                                                                                    هم از همگی همیشه پنهان بودن

دیوان قسمت دوم بخش 6

--------------------------------------حرم مطهّر-------------------------------

الله سر هر اسم و رسمی                                                                                                                       الله مهار هر طلسمی            

------------------------------------------187-------------------------------

الله سرور و روح سالک                                                                                                          حامی و حمای در مهالک

الله ورای کلّ کامل                                                                                                           سر سلسلۀ همه مراحل

محمود مسلّم ملائک                                                                                                           امّار مطاع در ممالک

هم سالک و هم سلوک ومسلوک                                                                                              او مالک و ماسواه مملوک

هر حکم که داد هر دل آگاه                                                                                               سر لوحۀ حکم اسم الله

اسمی که در او دوای هر درد                                                                                                اسمی که روای مرئه و مرد

اسمی که مراد آدم آمد                                                                                                       اسمی که سرود عالم آمد 

سوداگر اگر در او دل آسود                                                                                                                 سودا همه سود دارد و سود

مر همدم کردگار عالم                                                                                                                   کی هول و هراس دارد و همّ

دل در حرم مطهّر او                                                                                                                گل گردد و هم معطّر او

هر دل که ولای وصل دارد                                                                                                        همواره هوای اصل دارد

موسی که هوای طور دارد                                                                                                          کی دل سر وصل حور دارد

-----------------------------188-----------------------------------------------

ای وای مر آدم هوس را                                                                                                           دل دادۀ کام سگ مگس را

در وصل صمد رسد رصدگر                                                                                               در اسم احد رود سراسر

درگاه سحر مراد سالک                                                                                                           دادار دهد علی مسالک

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   لوح دل آملیّ اوّاه

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   دارد صور ملائک الله

------------------------------------------مناجات--------------------------------

ای غم تو غمام رحمت دل                                                                                                                   همّ تو منتهای همّت دل

ای غمت مایۀ نشاط حسن                                                                                                      قبض تو عین انبساط حسن

خنک آندل که خانۀ غم تست                                                                                                                                                                                                                                                                  سر خوش اندر بساط ماتم تست

خاک کوی تو سرمۀ بصرم                                                                                                               غم و درد تو توشۀ سفرم

درد ده درد تو مرا درمان                                                                                                         امر ده جان من ترا قربان

سر من در ره تو پای من است                                                                                         درد شیرین تو دوای من است

---------------------------------------189--------------------------------------

کیستی ای پدید ناپیدا                                                                                                       کاینچنینت ز دل شدم شیدا

سر من پای بند تقدیرت                                                                                                                 دل من در کمند تدبیرت

قیل و قالم حجاب حالم شد                                                                                                        درسها موجب ملالم شد

نام تو بهترین انیس حسن                                                                                                                          یاد تو خوشترین جلیس حسن

هر چه هستم ز بوستان تو ام                                                                                                   هر که هستم ز دوستان تو ام

نقطه ای از کتاب تکوینم                                                                                                        دست پاک تو کرد تدوینم

                                                                                                                                                                                                                                             حسنت را بسوی خود میدار

                                                                                                                                                                                                                                             دیده اش را بروی خود میدار

17ذی الحجه-----------------------------حقّ و. میزان------------------1399ه ق

حقّ و میزان در عدد یکسان بود                                                                                                 آری آنچه حق بود میزان بود

هر چه میزان است آن عین حق است                                                                                                                                                 هر دو از یک اصل مصدر مشتق است

مصدری کو صرف عدل است و وسط                                                                                     نی بود تفریط در وی نی شطط                         

---------------------------------------------190-------------------------------------

ره ندارد باطل اندر صنع حق                                                                                                حق بود میزان عدل ما خلق

در قبال حق ظلال و باطل است                                                                                                                                                                                                                                                                                               کان زهوق بی اساس و زایل است

جز حق اندر انفس و آفاق چیست                                                                                                                                                                                                                                                                                             غیر میزان اندرین نه طاق چیست

آنچه می بینی کاندرین ارض و سما است                                                                                                                                                                                                                                                                                        بر اساس حق و میزانی بپاست

آدمی را حق و میزانی بود                                                                                                            تا که اندر راه انسانی بود

کیست انسان آنکه با حق است و داد                                                                                                   ور نه دیو و دد بود آن نامراد

گر نبودی آدم با حق و داد                                                                                                                        دار هستی را چه میبودی مراد

ای تو برتر از جماد و از نبات                                                                                                       ای تو برتر از تمام ذی حیات

ای امیر و ای امام قافله                                                                                                      منزل حق یکایک راحله

گفت سوفسطایی حق ناشناس                                                                                                              دار هستی را نمی باشد اساس

یا بقولش دار هستی باطل است                                                                                                                                                                                                                                                                                            یا حق است و مرادی حاصل است

چونکه حق است حق نباشد بی هدف                                                                                               بی هدف عمر خود منما تلف

---------------------------------------191----------------------------------------

غیر آدم کیست تا باشد غرض                                                                                                            کیست تا باشد مر آدم را عوض

دیده ای کو پاک باشد از مرض                                                                                                                    جوهر آدم بیند و جز او عرض

آدم آمد قبله و دار وجود                                                                                                                    سوی او اندر رکوع و در سجود

آدمی کو قبله گاه عالم است                                                                                                                          کی چنین افراد شبه آدم است

اینکه ما بینیم در صبح و مسا                                                                                                                                   جمله اشباه رجالند و نسا

افعی اند و اژدهایند و نهنگ                                                                                                                                                                                                                                                                                               گرگ و بوزینه اند و کفتار و پلنگ

پس ببین آن آدم نیکو نهاد                                                                                                  کیست تا باشد مر عالم را مراد

باش بر میزان حق و اعتدال                                                                                                       بو که ره یابی بدان نیکو خصال

جمادی الثانیه----------------------------کاروان عشق-------------------------1387ه ق

دلا یک ره بیا ساز سفر کن                                                                                                     ز هر چه پیشت آید زان گذر کن

مگر تا سوی یارت بار یابی                                                                                                            دمادم جلوه های یار یابی

دلا بازیچه نبود دار هستی                                                                                                          همه حق است در بازار هستی

----------------------------------------192--------------------------------------

بود آن بنده فیروز و موفق                                                                                                          نجوید اندرین بازار جز حق

دلا از دام و بند خودپرستی                                                                                               نرستی همچو مرغ بی پر ستی

چرا خو کرده ای در لای و در گل                                                                                                                                                                                                                                                                                      در این لای و گلت برگو چه حاصل

دلا عالم همه الله نور است                                                                                                   بیابد آنکه دائم در حضور است

ترا تا آئینه زنگار باشد                                                                                                     حجاب دیدن دلدار باشد

دلا تو مرغ باغ کبریائی                                                                                                                           یگانه محرم سرّ خدائی

بنه سر را بخاک آستانش                                                                                                                 که سر بر آوری از آسمانش

دلا مردان ره بودند آگاه                                                                                                                 زبان هر یکی ائی مع الله

شب ایشان به از صد روز روشن                                                                                             دل ایشان به از صد باغ و گلشن

دلا شب را مده بیهوده از دست                                                                                                                                                                                                                                                                                            که در دیجور شب آبحیات است

چه قرآن آمده در لیلة القدر                                                                                                  ز قدرش می گشاید مر ترا صدر

بود آن لیلۀ پر قدر و پر اجر                                                                                                   سلام هی حتی مطلع فجر

----------------------------------------193-------------------------------------

دلا شب کاروان عشق با یار                                                                                                               بخلوت رازها دارند بسیار

عروج اندر شب است و گوش دل ده                                                                                                                    به سبحان الذی اسری بعبده

دلا شب بود کز ختم رسولان                                                                                                        محمّد صاحب قرآن فرقان

خبر آورده آن استاد عارف                                                                                                                         که علم الحکمة متن المعارف

دلا شب بود کان پیر یگانه                                                                                                                به الهامی ربودت جاودانه

در آن رویای شیرین سحرگاه                                                                                                       که التوحید تنسی سوی الله

دلا در عاشقی ستوار می باش                                                                                                                 چو مردان خدا بیدار می باش

که سالک را مهالک بیشمار است                                                                                                             بلی این راه راه کردگار است

دلا از ذرّه تا شمس و مجرّه                                                                                                      باستکمال خود باشند در ره

همه اندر صراط مستقیم اند                                                                                                          به فرمان خداوند علیم اند

دلا باشد کمال کل اشیا                                                                                                            وصول درگه معبود یکتا

اگر تو طالب اوج کمالی                                                                                                                                    چرا اندر حضیض قیل و قالی

-------------------------------------------193-----------------------------------

دلا باید دهن را بسته داری                                                                                                             دلا باید تنت را خسته داری

که سالک را دهان بسته باید                                                                                                                       تن خسته دل بشکسته باید

بنفشه دیده ام در رهگذاری                                                                                                        سرافکنده ستاده در کناری

                                                                                                                                                                                                                                                                                          بگفتم از چه سر در زیر داری

                                                                                                                                                                                                                                                                                          بگفتا ای حسن از شرمساری

-------------------------------------------بهشت----------------------------------

سراسر صنع دلدارم بهشت است                                                                                                                                                             بهشت است آنچه زان نیکو سرشت است

شنیدی سبق رحمت بر غضب را                                                                                                 ندانستی یکی حرف عجب را

که این رحمت نباشد زائد ذات                                                                                                                                                                                                                                                                                          که ذاتش عین رحمت هست بالذات

ز ذاتی کوست عین رحمت ایدوست                                                                                                                                                                                                                                                                                       نباشد غیر رحمت آنچه از اوست

بداند آنکه او مرد دلیل است                                                                                                                                                                                                                                                                                                جهنّم عارض و جنّت اصیل است

اگر دانی تو جعل بالعرض را                                                                                                                   توانی نیک دریابی غرض را

----------------------------------------195-------------------------------------- 

ز دنیای پلید ماست دوزخ                                                                                                         فشار مرگ و گور و رنج برزخ

جهنم را نه نامی و نمودی                                                                                                              اگر بد در جهان از ما نبودی

ز حال خویش با فرزندت ای باب                                                                                                                                                                                                                                                                                         درین باب از خدا و خویش دریاب

بسرّی کآیت سبع المثانی است                                                                                                            بسی راز نهان آسمانی است

                                                                                                                                                                                                                                                                                        حسن تا شد فنای ذات پاکش

                                                                                                                                                                                                                                                                                     به از کبریت احمر گشت خاکش  

ج2-------------------------------------طرّه شب---------------------------1388ه ق

طرّه شب باز نمودار شد                                                                                                                             عاشق بیچاره گرفتار شد

باز ز خود در تب و تابم همی                                                                                                                       سوخته دل دیده پر آبم همی

گوشۀ ابروی شب دل ربا                                                                                                           می کند از دور اشارت بما

وقت مناجات و حضور آمده                                                                                                                               گاه ملاقات و سرور آمده

چهرۀ شب باز جهان را گرفت                                                                                                                         دل ز کفم باز امان را گرفت

----------------------------------------196--------------------------------------

چشمک استاره یکایک بناز                                                                                                    دعوت رمز است براز و نیاز  

آنچه که پوشیده لباس وجود                                                                                           سر بحضورش بود اندر سجود

نیست مگر جلوۀ یارم همه                                                                                                        نیست مگر نور نگارم همه

ایدل دنیا زده آرام باش                                                                                                              در طلب زاد سرانجام باش 

بر سر بیچارگی خویش باش                                                                                                                   دور ز شیطان بد اندیش باش

بندۀ بیدار خداوند باش                                                                                                           بندگیش میکن و خرسند باش  

همچو مه و مهر فروزندگیت                                                                                                     میدهدت روز و شبت بندگیت

راه خدا را نبود پیچ و خم                                                                                                 حکم خدا را نبود بیش و کم 

حرف و خور و خواب اگر کم کنی                                                                                                     با همه دل محرم و همدم کنی

مظهر اسما و صفات است دل                                                                                                              یا که خود آئینۀ ذات است دل  

بزم جهانرا دل داناست شمع                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    جام جم است و همه در اوست جمع

گر دل بشکسته بدست آوری                                                                                                             ماهی مقصود بشست آوری

----------------------------------------197--------------------------------------

                                                                                                                                                                                                                                                                                            پند چو قند حسنت نوش کن

                                                                                                                                                                                                                                                                                         هر چه که نه پایاست فراموش کن

---------------------------------------دانش----------------------------------------

کیست مرد ستوده بخرد                                                                                                                               آنکه جانی فزاید و برهد

 جان فزاید ز دانش و فرهنگ                                                                                                  مرد دانش رهیده از آرنگ

جاودانست و کاردانست او                                                                                                      برتر از هر چه گویم آنست او

دانش آمد به آسمان هنر                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             همچو خورشید و جزویش اختر

پیکرت زنده ز آب و ز نان باشد                                                                                           علم آب حیات جان باشد

                                                                                                                                                                                                                                                                                            چو حسن زاده رستگار شوی

                                                                                                                                                                                                                                                                                              گر در این راه استوار شوی

---------------------------------------------198---------------------------------

درشب28رجب1387ه ق لیلۀ مبعث پیغمبر خاتم صلّی الله علیه و آله و سلّم که در

 شبستر در جوار مزارشیخ عارف محمود شبستری صاحب گلشن راز و پیرش

حضرت شیخ بهاالدّین یعقوب که از نسل پاک جناب مالک اشتر و قبرش

قبله قبر صاحب گلشن است     بسر بردم بسرودم

شب عید است ای شیخ شبستر                                                                                                                     چه عیدی مبعث یکتا پیمبر

در آمد از رجب خود لیله کز                                                                                                     ز هجرت سال آمد تا به غشفز

یکی مهمانت آمد از ره دور                                                                                                              نه موسایی ولی در وادی طور

یکی از مخلصان آنجناب است                                                                                           چو ذرّه در حضور آفتاب است

حسن نام و حسن زاده بشهرت                                                                                              ز شهر خویش آمد تا بشهرت

بشهر خویش باشد شهریاری                                                                                          که دارد در حضورت افتخاری

اگر خود پادشاه روم و چین است                                                                                                                                                                                                                     در این درگه که آمد خوشه چین است

ز آمل آمده سوی شبستر                                                                                                      برای شیخ و پیرش پور اختر

------------------------------------------199------------------------------------

چه پیری خود ز نسل پاک مالک                                                                                              که بُد یار علی اندر مهالک 

بشأن خویش ای پیر خجسته                                                                                                      نظر فرما بدین مهمان خسته

همی دارد ز حق امیدواری                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   در این شب گیرد عیدی از تو باری

تو صاحبخانه و من میهمانم                                                                                                          تو خود دانی و من چیزی ندانم

سعادت با تو ای شیخ زمانه                                                                                                   همی همراه باشد جاودانه

ترا ای یوسف ثانی محبوب                                                                                                                    بدی پیری بهاءالدین یعقوب 

که از انفاس پاکش شاد گشتی                                                                                           ز دیو نفس دون آزاد گشتی

چو جانت با حقایق گشت دمساز                                                                                                       سرودی آن سرود گلشن راز 

که سرتاسر همه راز است و گلشن                                                                                                    بلفظ روشن و معنی متقن

اگر آنست سبک لفظ و معنی                                                                                                       روا نبود چنو گفتن تمنّی

درین درگاه خاموشی صوابست                                                                                                 که نظم و نثر ما نقشی بر آبست

ز اشعارم بود بسیار روشن                                                                                                         که باشد خار و خاشاکی به گلشن  

---------------------------------------------200---------------------------------

غرض ای عارف فرد یگانه                                                                                               چو کودک آورم هر دم بهانه

مگر تا لطف آن یعقوب و یوسف                                                                                                                 رهاند سینه ام را از تهلّف

مگر تا یابمی در این تشرّف                                                                                                 ز شیخ و پیر او دست تصرّف

مگر تا اندرین فرخنده محضر                                                                                                                ستانم توشه ای از پور اشتر

چه خوش از لطف خاص کردگاری                                                                                                    به امّیدش رسد امیدواری

-------------------------------------201-----------------------------------------

دیوان قسمت دوم بخش 5

-------------------------------------قصیدۀ صحراویه------------------------------------

گر نه کارت دلبری و غارت و یغماستی                                                                                                                                                                                                     پس چرا اینسان جمال خویش آراستی

گر نه شیدای تو ام ایشاهد یکتای من                                                                                                                                                                                  پس چرا جوش و خروشم در دل شبهاستی

نی که من تنها شدم شیدای آن حسن آفرین                                                                                                                                    هر کجا رو آورم صدها چو من شیداستی

در شکنج تار تار زلف افشانت همی                                                                                                                                                                                                                  یکجهان آشفته اندر غلغل و غوغاستی

چون تو صاحب دولت حسن و بها در روزگار                                                                                                      من بچشم خویشتن هرگز ندیدم راستی

به چه معشوقی که خود هم عشقی و هم عاشقی                                                                    وه چه جادویی که هم با ما و هم بی ماستی

سالها در جستجویت کوه و هامون گشته ام                                                                                                                                                      همچو آن ماهی بدریا کآب را جویاستی

هم دل و هم دلبر و هم جان و هم جانانه ای                                                                                                                                                  هم انیس و هم مونس رندان بی پرواستی

هم ره و هم رهرو هم یاری و هم یاوری                                                                                                                                                                 علّت اولایی و هم غایت قصواستی

ظاهر و باطن تویی و اول و آخر تویی                                                                                                                                                           ای تویی آنچه که پیداهست و نا پیداستی

عرش و فرش و عقل و نفس و لوح و کرسی و قلم                                                                                                                                               جملگی از پرتو آن جان جان بر پاستی

------------------------------------------170---------------------------------------

ذات پاکت را چه بتوان گفت کز روی مثل                                                                                                                      هفت دریا قطره ای نسبت به آن دریاستی

نی غلط گفتم که نسبت را در آنجا نیست راه                                                                                                                                                         برتر از افکار و از اوهام و از آراستی

کیستم من تا کنم دعوی عشق و عاشقی                                                                                                                                                            عشقبازی کار یکرنگان شیر آساستی

لذت آنی فانیّم چه میآید بکار                                                                                                                                                                                                                                                                                              لذت دیدار خود ده بی کمی و کاستی

کام از شیرینی حلوا چه یابد بهره ای                                                                                                                                                                                                                                            یاد ذات پاک تو شیرینتر از حلواستی

تن چو ساحل دل چو دریا یادت ای جانانه ام                                                                                                                                                  اندرین دریای دل هر لحظه گوهر زاستی

جان که از فیض حضورت مانده بی نور فروغ                                                                                                                             نیست زنده بیشک اندر زمرۀ موتاستی

هستی و هستم ولیکن هستی و من نیستم                                                                                                                                                       هستیم چون سایه ای از پرتو بیضاستی

من که هستم وصف بینائی و دانائیم هست                                                                                                                                                     پس بود اصلی که هم دانا و هم بیناستی

چونکه هستی من از آن هستی مطلق بود                                                                                                                                                           پس مرا وابستگی با کّل هستیهاستی

من ندارم قدرت وصف قد و بالای تو                                                                                                                                                                                                                                          لیک دانم دلبرا بیحدّ و مرّ زیباستی

دست افشان پای کوبان یکسر از بالا و پست                                                                                                                                                        یک زبان اندر ثنای ذات تو گویاستی

---------------------------------------------171------------------------------------

عشق ذاتی منت ای دلبر و دلدار من                                                                                                                                                                                                                                              زآه آتش بار و سوز جان من پیداستی

خود تو آگاهی دلارا ما که از بی تابیم                                                                                                                                                                                                                                                مسکن و مأوای من این گوشۀ صحراستی

جلوه ها کردی و آخر کار ما را ساختی                                                                                                                                                     ایخوش آنکو همچو من از دست تو رسواستی

سر بر آور از لحد مجنونک لیلی شناس                                                                                                                                                                                                                                                                                     بین که لیلی آفرینم شاهد یکتاستی

مر ترا یک لیلی است و آنهمه جوش و خروش                                                                                                  پس چه گوید آنکه او را یکجهان لیلاستی

زاهد دیوانه را بین مست غلمانست و حور                                                                                                                                                              عارف فرزانه مست خالق حوراستی

مستم اما مستیم از بادۀ انگور نیست                                                                                                                                                               جام در دستم ولیکن از دگر صهباستی

ناتوانستم ولی در دست عین قدرتم                                                                                                                                                                 گر چه درویشم ولی دارنده ام داراستی

قاف قربانی قلب قابل در راه دوست                                                                                                                                                                 قاف قرب قاب قوسین است او ادناستی

ایخوش آنمرغ سحر در بوستان وصل یار                                                                                                                                                            از سر وجد و طرب در نغمه و آواستی

ای شب شیرین بیا کاندر هوای کوی دوست                         مرغ شب آهنگ من در شب جهان پیماستی

می نگوید مرد حق اسرار جان خویشتن                                                                                                                                                            تا گه نا بخرد نگوید احمق الحمقاستی

--------------------------------------------172-------------------------------------

هر شبی کاحیا بیاد دوست گردد مر مرا                                                                                                                                                    آن شب قدر استی و آن لیلة الاسراستی

طلعت زیبای مشکین شب از جیب افق                                                                                                                                                              سر برآورده که گاه خلوت و رؤیاستی

در شکنج طرّه اش دارد بسی رمز نهان                                                                                                                                                                                                            گویدم وقت لقای یار مه سیماستی

یکطرف مه از گریبان افق آمد برون                                                                                                                                                                                                                                                                                             کز جمال دلربایش لیلۀ قمراستی

یکطرف کف میزند بر کف همی کف الخضیب                                                                                                    یکطرف رامشگری زهره و زهراستی

یکطرف اهلاً و سهلاً گوی میباشد سهیل                                                                                                                                                               یکطرف مست ثریّا دیدۀ شعراستی

یکطرف اکلیل گویی تاج فرق فرقدان                                                                                                                                                             یکطرف اندر نزاع و کشمکش جوزاستی

یکطرف نیزه بدست رامح جنگاور است                                                                                                                                                                یکطرف هم ارژنی اندر کف عوّاستی

دیده از دیدار چرخ نیلگون شد قیرگون                                                                                                                                                   کاین چه غوغایی است در این گنبد میناستی

ایگروه اختران رهرو چالاک و چست                                                                                                                                                           اندرین ره مر شما را با چه کس سوداستی

هیچ آگاهید از آغاز و از انجام خویش                                                                                                                                                  یا چو من هر یک ز خود بیخود در این درگاستی

نقشۀ دنیای دار هستی آمد اینچنین                                                                                                                                                                    تا چه باشد آنچه اندر عالم بالاستی

-------------------------------------173--------------------------------------------

اندرین معنی چه شیرین گفت میر فندرسک                                                                                                                                  صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی

یک حقیقت بیش نبود در همه ملک وجود                                                                                              گر چه اسمایش برون از حدّ و از احصاستی

آب یک آبست کز انواع الوان و ظروف                                                                                                                                                                                                                    بینیش کاندر تعیّنهای لا یحصاستی

من بجز یک قامت زیبای هستی ننگرم                                                                                                                                                                                                              ای که فانی و گم اندر کثرت اشیاستی

نیستی بیش از یکی گر چه ترا عقل است و هوش                                                                      چشم و گوش و بینی و احشایت و امعاستی

اینهمه نقش دلارای زمین وآسمان                                                                                                                                             جمله مرآة جمال علّت اولاستی

عقل خیره ماند از سیر در اطوار وجود                                                                                                    کاین چه حکم و این چه صنع و نقشه و انشاستی

در نظام احسن عالم دمی اندیشه کن                                                                                                                                تا چه حسن است آنکه را این خانه را بنّاستی

در میان جمله نعمتهای بیحدّ و شمار                                                                                                                              عشق باشد آنکه یکتا نعمت عظماستی

عاشق صادق بود آنی که از شوق و شعف                                                                                                                                     دیدگانش در ره معشوق خون پالاستی

دور کن از خویشتن اهرمن ما و منی                                                                                                                                                       زآنکه جمله اوست دیگر نی من و نی ماستی

سر بنه بر آستانش تا که گردی سرفراز                                                                                                                                                                  سرفرازان را تبارک تاج کرّمناستی

----------------------------------------174-----------------------------------------

ایخوش آن نیکو سرشتی کز سر سوز و گداز                             در حضور است و دلش گویا به یا ربّاستی

بندۀ فرخندۀ رضوان وصلش را نگر                                                                                                                                                                     شاد در بأسا و در سّرا و در ضرّاستی

خویشتن را ده بدست صاحب دار وجود                                                                                                                                                             تا که یابی با که اندر منظر و مرآستی

ایکه دوری از بهشت قرب یزدان مجید                                                                                                                                                                عقل نبود آنکه داری نام او نکراستی

تا نیابد گوش تو تسبیح سنگ و آب و گل                                                                                                                                                         گوش نبود آنکه داری صخرۀ صمّاستی

تا نه بگذشتی بپای خویشتن از روی آب                                                                                                                                                              وانکه غرق گردآب سیرت عمیاستی

من قیامت را بچشم خویش می بینم کنون                                                                                                                                                           ایکه پنداری قیامت بهر تو فرداستی

ار گشایی دیدۀ دل را ز روی معرفت                                                                                                                                                                                                                                                 در وجود پشّه یابی آنچه در عنقاستی

مرغ جانرا از حضیض زجس نفست کن رها                                                                                                زانکه جایش اوج قدس سدره و طوباستی

جمله اشیا مظهر اسمای آدم وآدمی                                                                                                                                                               مظهر و مجلای خاص علّم الاسماستی

بوالعجب سرّی ز پیر خویشتن دارم بیاد                                                                                                                                                              گفت انسان معدن انواع گوهرهاستی

جام جم داری و جایی را نمی بینی چرا                                                                                                                                                                                                                                                                                       آفتابی و ولی در ظلمت ظلماستی

--------------------------------------------175--------------------------------

گر چه هر موجود اسم و مظهر اسم حق است                                                                                                                                       لیک آدم هست کورا آیت کبراستی

بگذر از نام و سپس در خود نگر تا کیستی                                                                                                                                                                                                                            تا بکی در قید الفاظ الف با تاستی

تن غلاف و جان بود شمشیر تاشمشیر چیست                                                                                                                                                                                          خود غلافش گیر کز بیضاست یا صفراستی

سالک آواره را اندر ره دیدار یار                                                                                                                                                                                                                                                                  کی هوای گیر و دار محنت دنیاستی

رستگاری بایدت ایمرد بخرد این سخن                                                                                                                                                از نبی برخوان که خیر الزاد التقواستی

نفس تو اعدا عدو است و نگردد رام تو                                                                                                                                                     بدتر از شیر و پلنگ و مار و اژدرهاستی

گر بدلسوزی ره خیرت هدایت می کند                                                                                                                                                          بالله اندر آن هدایت قصد وی اغواستی

بطن و فرج و عین و سمع و فکر و فم را حفظ کن                                                                                                                                                  تا بیابی آنچه را در راه او پویاستی

گر چه منزل گفته اند از هفت تا هفتصد هزار                                                                                                                                         گویمت یک منزل است آن نفس بی پرواستی

خود چه سودی بخشدت از گفته های ناصواب                                                                                                                                                  کز چرا امروز سرما نیست و گرماستی

تن بباید در خضوع و دل بباید در خشوع                                                                                                                                                              گر ترا میل صعود عالم اعلاستی

منبر افرشتگان و عرش رحمن است دل                                                                                                                                                        دل بدست آور که دل سرمایۀ احیاستی

------------------------------------------176-----------------------------------

دل بود آنی که گیرد دمبدم فیض خدا                                                                                                                                                    ور نه آندل نیست سنگ هرزۀ خاراستی

دل بود آنی که در اطوار سیر خویشتن                                                                                                                                                         در جهاد نفس شیر بیشۀ هیجاستی

هر چه شد اشکسته از قدرش بکاهد بیشکی                                                                                            جز که دل چون بشکند ارزنده تر کالاستی

خانه چون بشکست از وی میگریزد اهل بیت                                                                                                                                        خانه دل شد شکسته منزل مولاستی

گو که لله است ربّالعالمین آنچه مرا                                                                                                                                                                                                              از صلوة و از نسک از مردن و محیاستی

خویشتن را وقف حق کن تا شود حق وقف تو                                                                                                                                                                                              زان سپس بینی خدایت چشم و دست و پاستی

بین گدای خوشه چین ملک فیضش را همی                                                                                                                 خوشه چین درگهش اسکندر و داراستی

گر ز خواب غفلتت بیدار گردی بیگمان                                                                                                                                                              دمبدم آنگه ترا فریاد وانفساستی

در حساب کار خود میکوش زیرا در جهان                                                                                                               با حسابست آنچه از سفلی و از علیاستی

جمع کردی این و آن از باغ و راغ و سیم وزر                                                                                                                                            جمع پنداری و جمعت جملگی منهاستی

دامن آزت فرا چین و سر آسوده دار                                                                                                                                                                                                                                                                                  دشمن آز است با تو در پی ایذاستی

از هم اکنون داعی حق را بحق لبیک گوی                                                                                                                                               ور نه از ربّ ارجعون در پاسخت کلّاستی

---------------------------------------------177-----------------------------

با صفات خویشتن محشور خواهی شد همی                                                                                                                                     بنگر آنرا مبتلای مالیاخولاستی

زین سپس مائیم و آنچه دردل کاشتیم                                                                                                                                                                                                                                                                  نی دگر ما را الی و نی دگر حتّاستی

قیر قیر است و نگردد شیر اندر عالمی                                                                                                                                                                                                       آنچه در این نشأه ای در نشأه اخراستی

ذاتی شیء هرگز از ذاتش نمی گردد جدا                                                                                                                                                                                                                                                        پس بدائم دوزخ یا جنّة المأواستی

این نه من گویم که حق فرموده است اندر کتاب                                                                                 هر که اینجا هست اعمی آنجهان اعماستی

دانش آن نبود که مشتی اصطلاحاتت بود                                                                                                                                               گر چه خود از حکمت اشراق یا مشّاستی

دانش آن باشد که از عین الیقین ملک دل                                                                                                                                                  جوشش اسرار حق را دمبدم شایاستی

نقل از لفظی به لفظی کی کمالی آردت                                                                                        ایکه دل خوش کرده ای دوخ است کان حلفاستی

علم رسمی سر بسر جز قیل وقالی بیش نیست                                                                                                                                                  علم نی دانستن اعمال ما و لاستی

نغز گفتار سنایی را شنو از جان و دل                                                                                                                                                                                                                                                                                     قبلۀ کل نانویسا بود وناخواناستی

حق تجلّی در کتاب خویشتن بنموده است                                                                                                                                               لیک کو آن بنده ای چشم دلش بیناستی

هست قرآن سفرۀ پر نعمت ربّ رحیم                                                                                                                                                                                                                                                 صورت کتبیّه پیغمبر و الاستی

--------------------------------------178------------------------------------

اهل قرآن باش گر مقصود تو حاصل نشد                                                                                                                                                        گو فلانی ژاژخای و ریش کاو آساستی

حیرت اندر حیرت اندر حیرتم از خویشتن                                                                                      کیست این شخصی که او را این قد و بالاستی

گاه بیدار است و گاهی خواب و گاهی شادمان                                                                                                                                                 گاه بینی دود آهش از دلش برخاستی

چیست نطفه چیست صورت کیست صورت آفرین                                                                                                                             صورتی از آب یا رب این چه معمّاستی

نی که تنها صورت من موجب حیرت بود                                                                                                                                        هر چه را می بنگرم آن نیز حیرت زاستی

گاه مرغ جانم از بند تنم آید برون                                                                                                                                                                                                                                                                  کی مرا در وصف آنچه بیندش یاراستی

هین منم گوینده یا گوینده باشد دیگری                                                                                                                                                         از سر انصاف گویی دیگری گویاستی

کیستم یا رب که از سرّم ندارم آگهی                                                                                                                                                            زین مصیبت دائمم فریاد و واویلاستی

درد ما را نی دهد اسفار صدرایش شفا                                                                                                                                                           نی علاجش از شفای بوعلی سیناستی

حیف کز عمر گرانمایه بری نا برده ایم                                                                                                                                                                                                                                                                           حاصل پیری و برناییّ ما درداستی

دل چه خوش داری بچیزی تا لب گور است وبس                                                                                                                                             ای برادر آن طلب کن بهر تو پایاستی

دل اگر باشد بسی سهل است روزه در تموز                                                                                                                                                    حال ار باشد بسی کوته شب یلداستی

---------------------------------------------179---------------------------------

شور گر باشد شود دشوار آسان همی                                                                                                                                                           سوز گر باشد نه بیم سوزش سرماستی

عشق گر باشد کتل ها را همی پیموده گیر                                                                                                                           مهر گر باشد همی خرزهره چون خرماستی

                                                                                                                                                       قدسیان احسنت گویان با حسن گفتند دوش

                                                                                                                                                           رشتۀ نظم است این یا لؤ لؤ لا لاستی

28شهریور------------------------------پندپدر--------------------------1348ه ش

ای پناه بلندی و پستی                                                                                                        ناخدای سفینۀ هستی

نامه ام را بنام تو انشا                                                                                                           می نمایم بدخترم اهدا

بشنو ای دخت مهربان حسن                                                                                           ای فدای تو جسم وجان حسن

گوش دل باز کن به پند پدر                                                                                                          پند شیرین سودمند پدر

تا سرافراز روزگار شوی                                                                                                                   بندۀ خاص کردگار شوی

دخترا روز بازیت بگذشت                                                                                                          روزگار مجازیت بگذشت

تن همی زنده ز اب و نان باشد                                                                                                علم آب حیات جان باشد

-----------------------------------------180------------------------------------

در چنین روزگار آلوده                                                                                                                     با خدا باش و باش آسوده

سخنی نیست اندرین درگاه                                                                                                                                 بهتر از لا اله الا الله

دختر پاک همچنان مریم                                                                                                                        میشود با فرشتگان همدم

گر نبد پاک و پارسا مریم                                                                                                                               کی شدی با فرشتگان محرم

چون ز همزادگانش بهتر شد                                                                                                                      مادر عیسی پیمبر شد

دامن پاک و پارسا باید                                                                                                              تا به مهد پیمبری شاید

فاطمه آن مهین زن عالم                                                                                                                        گر چه بُد دخت حضرت خاتم

گر با فرشته هم کلام نبود                                                                                                                مادر یازده امام نبود

گر نه پاک و نه پارسا بودی                                                                                                                      کی به افرشته آشنا بودی

گر نه پاک و نه پارسا بودی                                                                                                               کی در او سرّ ماسوا بودی

گر نه پاک و نه پارسا بودی                                                                                                                               کی ز دیگر زنان جدا بودی

گر نه پاک و نه پارسا بودی                                                                                                     چو پدر کی خدا نما بودی

---------------------------------------181----------------------------------------

در ره حق هر آنچه خواهی کوش                                                                                                        سخن از حق زن و دگر خاموش

هر که از حکم حق گریزان است                                                                                               چون ز دستور دال شد آن است

آنکه را جان با صفا باشد                                                                                                              در همه حال با خدا باشد

با خدا از هوای خود دور است                                                                                                                                                                                                                                                                                                با حضور است و نور در نور است

در سرانجام کار خویشتن است                                                                                                                                                                                                                                                                                                فارغ از قال و قیل ماو من است

سخن ناروا نمیگوید                                                                                                                            قدمی نابجا نمی پوید

                                                                                                                                                                     چو حسن زاده رستگارش بین

                                                                                                                                                                        از بدی پاک برکنارش بین

سلخج2سنه1387-----------------------دفترکل-----------------------شهریور1346

ای خداوند کریم کارساز                                                                                                                   سوی تو آورده ام روی نیاز

ای تو جمله آرزوهای حسن                                                                                                                                                                                                                                                                                               ای بیادت های و هوهای حسن

ای تو اسطرلاب و رمل و تخت من                                                                                                                                                                                                                                                                                    فرد و زوج و شکل وبیت بخت من

-------------------------------------182-------------------------------------------

گر بود طالع هزاران جود له                                                                                                   دست ما و ذیل بای بسمله

علم خواهم از تو ای نیکو خصال                                                                                              نی ز سطر و نقطه قرن الغزال

نصرت ار چون قبض خارج داخل است                                                                                                    بی مدد از تو تمامی باطل است

اجتماعش فرقت و عتبه عتب                                                                                                       حمره جمره باشد و لحیان لهب

اتصال و جمع اندر انفصال                                                                                                     در طریق عقله انکیسی عقال

غیب خواهم از تو ای دانای غیب                                                                                                                                                                                                                                                                    نی ز سهم غیب و سمت و ظل و جیب

ای تو اوتاد من و اوتار من                                                                                                        ای تو جفر جامع اسرار من

راز خواهم از تو حیّ لایموت                                                                                                نی ز اسطرلاب بیت عنکبوت

وای بر من وای بر احوال من                                                                                               پای بند من شده آمال من

جان ما خود دفتر کلّ حق است                                                                                                                                                                                                                                                              مظهر حق است و از حق مشتق است

علّم الاسما که آمد در نبی                                                                                                   نیست وقف خاص انسان نبی

دو نبوّت هست وقف خاص و عام                                                                                    خاصّ تشریعی و عام آمد مقام

-----------------------------------183-------------------------------------

این مقامی تا قیامت ای همام                                                                                                هست باقی و ندارد اختتام

لیک تشریعی بدون ارتیاب                                                                                              ختم شد بر حضرت ختمی مآب

آنمقامی را ولایت حائز است                                                                                                             پس ولی را این نبوّت جائز است

این دو را از یکدگر می ده تمیز                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             فهم کن از نقل و عقلت ای عزیز

چون ولی اسمی ز اسمای خداست                                                                                                                                                                                                                                                                          همچو دیگر اسمها بی انتهاست

او ولیّ دنیی است و آخرست                                                                                                                                                                                                                                                                    همچنانکه قاهر است و فاطر است

پس مقامی باقی است و دائم است                                                                              مظهر اسم ولیّ قائم است

لیک چون نبود ز اسمایش نبی                                                                                                 منقطع گردد چرا باشی غبی

حال برگو از ولایت تا کنون                                                                                                رتبت تو از مقامی هست چون

ای دریغا روزگار روزکار                                                                                                        رفته از دست و نمانده روزگار

در جوانی آرزو بسیار بود                                                                                                  وای دل کو غافل از دلدار بود

گه بمشّاقی بنزد اوستاد                                                                                                           این بود قدّ الف و آن چشم صاد

----------------------------------------184-----------------------------------

گاه در تحصیل فقه و در اصول                                                                                               گاه اندر بحث ارباب عقول

گاه سرگرم به اسطرلاب و زیج                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          گاه در مستحصله بوده است گیج

گاه تدریس اکر بود و اصول                                                                                                  گاه اندر ردّ و گاهی در قبول

گاه در تألیف و تصنیف کتاب                                                                                                   گاه در فکر سؤال و گه جواب

دل باوفاق و عدد همراز بود                                                                                                   با مجسطی واکر دمساز بود

                                                                                                                                                                                                                                             آمده عمر حسن اندر چهل

                                                                                                                                                                                                                                             هست از عمر چهل ساله خجل

ج1------------------طرّۀ عشق شکن در شکن است-----------------------------1392

گفت رندی ز سر وجد و سرور                                                                                                            چشم بد از نظرم باد بدور

چه عجب زآنچه که من میدانم                                                                                                        اینچنین طائر خوش الحانم

----------------------------------------185----------------------------------

همه از دست شده و او شده است                                                                                            انا و انت و هو هو شده است

نه که دور و نه که نزدیک بود                                                                                             نه که روشن نه که تاریک بود

مثل ماهی و آب است غلط                                                                                                              که بود برتر از اینگونه نمط

جسم اندر نظرم عقل شده است                                                                                                                                                                                                                                         زانکه عقل است چنین نقل شده است

حاش لله که چو من او گردد                                                                                                    انای پیزریم هو گردد

لیک چون عشق بجوش آمده است                                                                                          دل عاشق بخروش آمده است

عشق معشوق شود مالامال                                                                                                   محو معشوق شود در آنحال

لا جرم آنچه که عاشق گوید                                                                                                 همه را عشق موافق گوید

باز زان نکته که در دل باشد                                                                                             چه توان گفت که مشکل باشد

درس عشق است و الفبائی نیست                                                                                              لایق او دل هر جائی نیست

بحر مسجور یکی موج وی است                                                                                                                                                                                                                                                                                                             بیت معمور پر از فوج وی است

دفتر عشق دل پاک بود                                                                                                        سرّ او در سر بی باک بود

----------------------------------------186------------------------------------

کار عشق است و هوسرانی نیست                                                                                            ای برادر به سخندانی نیست

دیده از غیر خدا دوختن است                                                                                                درس سر باختن آموختن است

هردلی بوتۀ این آتش نیست                                                                                           هر سری پوتۀ این سازش نیست

دلت ار زآب و گلت خوش باشد                                                                                                 دلم از عشق پر آتش باشد

ظرف لغو است زمانت ببرم                                                                                                        من بیک ظرف دگر مستقرم

آنچه من دانم و من می خوانم                                                                                                عشق میداند و من میدانم

طلعت عشق چه فرّخ فام است                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              نور چشم ودل خاص و عام است

دهن عشق چه شیرین سخن است                                                                               سخنش نقل و نبات دهن است

                                                                                                                                                                                                                                             طرّۀ عشق شکن در شکن است

                                                                                                                                                                                                                                             حسن اندر حسن اندر حسن است

دیوان قسمت دوم بخش 4

22ماه مبارک-------------------------------سحر--------------------------1390ه ق

ایکه دور از سحری رو عجب بیخبری                                                                                                                                                                                                  رو عجب بیخبری   ایکه دور از سحری

گر نه اهل سهری شجر بی ثمری                                                                                                                                                                                                      شجر بی ثمری   گر نه اهل سهری

ز بهائم تبری ایکه در خواب و خوری                                                                                                                                                                                             ایکه در خواب و خوری   ز بهائم تبری

تا که در خود نگری بحقیقت سمری                                                                                                                                                                                               بحقیقت سمریت  ا یکه در خود نگری

تا که تو خیره سری عنصر بی اثری                                                                                                                                                                                                                                                      عنصر بی اثری  ا یکه تو خیره سری

ای رفیق حضری میکن از خود سفری                                                                                                                                              میکن از خود سفری   ای رفیق حضری

                                                                                                                                                                                                                به حسن کن نظری ایکه داری سحری

                                                                                                                                                                                                               ایکه داری سحری   به حسن کن نظری

155---ذی الحجه--------------------------جلوۀ جانانه---------------------1391ه ق

تا از ازل یک جلوۀ جانانه کردی                                                                                               فرزانگان دهر را دیوانه کردی

از عقل اوّل تا هیولای نخستین                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        مفتونش از آن نرگس فتّانه کردی

از بهر صید طائران گلشن قدس                                                                                                                                                                                                                      از خطّ و خالت طرح دام و دانه کردی

دانی چه با ما ای در یکدانه کردی                                                                                                                                                                                                                 تا بر رخت آن زلف مشکین شانه کردی

پروا نکردی هیچ از پروانه سوزی                                                                                                                                                                                                                     کاینسان بدورت جمله را پروانه کردی

پیمان گرفتی اوّل از دُردی کشانت                                                                                                                                                                                                                         وانگه یکایک را سر پیمانه کردی

آن مستطیع را بهر طوف خانه خواندی                                                                                                                                                        این مستکین را مات صاحبخانه کردی

در حیرتم با آنهمه جاه و جلالت                                                                                                                                                                                                                          اندر دل بشکسته ام کاشانه کردی

                                                                                                                                                                          دادی حسن را آنچنان سوز و گدازی

                                                                                                                                                                      کو را حریف اُستن حنّانه کردی

156----13بهمن-----------------------انوارآسمانی----------------------------1331ه ش

جانا امید دارم در این سرای فانی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      بی تو بسر نیاورم یک لحظه زندگانی

دل آن بود که دارد با چون تو دلربایی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             سوز سحرگهی و آه و دم نهانی

خوش آندلی که خود را اندر شبان و روزان                                                                                                                                                                                                                 بنماید از ورود بیگانگان شبانی

تا ترک لذّت تن ناکرده ای چه دانی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        معنی لذّت جان در عیش جاودانی

بشتاب تا رهی زین زندان تنگ و تاری                                                                                                                                                                                                                       در ذات تو فروزد انوار آسمانی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            یا رب دل حسن را برگیر از میانش

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            جز بیدلی نداند خود عیش و کامرانی

 

157------19اردیبهشت-------------------میکدۀعشق-------------------1332ه ش

جان در قفس است و قفس اندر قَفَسَستی                                                                                                                                                                         جان را ز رهایی قفسها هَوَسَستی

این بلبل جانرا بهوای رخ جانان                                                                                                                                                                                                                      نی سوی نشاطی و نه سودای کسستی

بس راه زنانند چون دیوان و ددانند                                                                                                                                                                                                                     فرخنده بود آنکه بحالش عسسستی

شبها ز دل آن نیست که با زاغ و زغن شد                                                                                                                                                                                                                   عنقا نبود آنکه شکار بگسستی

گر جرعه ای از میکدۀ عشق بنوشی                                                                                                                                                                                                                    دانی بکه وابسته دل و همنفسستی

زاهد ز قصورش به سر حور و قصور است                                                                                                                                                                         ما را سر سودای دو زلف تو ببستی

تا آتش عشق رخت از طور صلا زد                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               دلها بره اخذ شهاب قبسستی

                                                                                                                                                                          جان حسن آهنگ سر کوی تو دارد

                                                                                                                                                                      چون مرغ جنانست و جهانش قفسستی

سه شنبه 25تیر--------------------------سخن پاک----------------------------1347ه ش

جز تو ندارم هوس دیگری                                                                                                     جز تو نبود جز تو کس دیگری

--------------------------------------------158-----------------------------------

هب لی کمال الانقطاع الیک                                                                                            نیست دگر ملتمس   دیگری

جز تو ندارم بشب و روز من                                                                                                  همدمی و همنفس   دیگری

جز که بذیل کرم و لطف تو                                                                                                           نیست مرا دسترس   دیگری

با سخن پاک تو آید چکار                                                                                                    حرف کم و بیش و بس  دیگری

بندۀ درگاه تو را کار نیست                                                                                                          زینکه بود پیش و پس  دیگری

دانش من شد قفس جان من                                                                                                                   تن بودش هم قفس    دیگری

مرکب دنیاوی جانست تن                                                                                                                  رفرف عقبی فرس  دیگری

من که بتنگ آمدم از خویشتن                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     بهر چه باشم عسس  دیگری

غیر فروغ رخ زیبای تو                                                                                                            نیست مرا مقتبس   دیگری

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                نجم تو دارد نظر احتراق

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               غیر تو کو دادرس   دیگری

159--------چهارشنبه28شوال-------------میکدۀ روحانی------------------1388ه ق

دوش رفتم بدر میکدۀ روحانی                                                                                                                                                                                                                          با دل و چهرۀ بس خرّمی و خندانی

که من رند سیه نامه و میخانه کجا                                                                                                                                                                                                                     مگر این فضل ز جانی بود و جانانی

چو من راه نشین مفلس بی پا و سری                                                                                                                                                                                                                     حمدلله که رسیده بسر و سامانی

میر میخانه خدایا بنماید مددی                                                                                                                                                                                                                      که مر این بنده در آن دار کند دربانی

پیر ما گفت به پیمانۀ خمخانۀ هو                                                                                                                                                                                                                   ننهی دست اگر تا ندهی پیمانی

در ره یار ندارد خطر گمراهی                                                                                                                                                                                                                         بحقیقت برو ایدوست که تا خود دانی

محک قلب سلیم قلب شناسد ز سلیم                                                                                                                                                                                                               کاین بود از دم رحمانی و آن شیطانی

همه عنداللَّهی ایخواجه گر عبداللّهی                                                                                                                                                                                                                     همه أنست بخدا هست اگر انسانی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            سخن آن بود که استاد گرانمایه بگفت

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              حسنا در پی هر چه که روانی آنی

160----چهارشنبه29/3/1347-------------کارگاه هستی-------------------22ع1 1388ه ق

روزت شد و نکردی در روز کار کاری                                                                                                                                           چیزی بکف نداری جز روی شرمساری

چون صعوه اوفتادی در چنگ باز دنیا                                                                                                                                                                                                                 سیمرغ را که یارد بنمایدش شکاری

در کارگاه هستی عشق است تاروپودش                                                                                                                                          جز عشق نیست بالله در اصل و فرع ساری

ما سر بعشق سرمد دادیم و سر خوشستیم                                                                                                        از شوق دان گر از ما اشکی شده است جاری

ما جز یکی نخوانیم ما جز یکی ندانیم                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ما جز یکی نبینیم باقی و برقراری

در بحر صبغة الله ما وحدتی و خلقی                                                                                                                                                                                                                                                                                                     بر کثرت سرابی دادند اعتباری

گر از خمار و مستی از روی صدق رستی                                                                                                                                                       چون ابر نوبهاری بر زار خویش باری

اندر حضور یابی در ذات خویش نوری                                                                                                                                                                                                                       الله نور برخوان اندر کلام باری

بار گناه غفلت از دوش جان بیفکن                                                                                                                                                                                                                  بر جان گرانتر از این بارت مبین باری

آئینۀ دلت را با عشق ده جلایی                                                                                                                                                                                                                           تا در حریم یارت بارت دهند باری

یا رب بلطف خاصت اندر حسن نظر کن                                                                                                                                                                                                                   کو را بجز تو نبود روی امیدواری

161------16دی---------------------محرم اسرار دل------------------------1363ه ش

دهن از عاشق و معشوق چرا باز کنی                                                                                                                                                                                                                 سخن از عشق به بیهودگی آغاز کنی

بهوس راست نیاید که به بی بال و پری                                                                                                                                                                                                                رو به عنقاء و قاف آری و پرواز کنی

قدم اوّل این مرحلۀ خوف و رجا                                                                                                                                                                                                                   بایدت از ترک سرت برگ سفر ساز کنی

همّت و خضر ره و بُنیَتِ در حدّ سوا                                                                                                                                                                                                                       سان تثلیث در انتاج نظر باز کنی

آگه ای خواجه گر از سرّ سویدای دلی                                                                                                                                                                                                              دو دلی را ز چه در کار خود انباز کنی

اسم اعظم بیقینم نبود غیر یقین                                                                                                                                                                                                                   کی تو بر صدق و صفا آیی و احراز کنی

چو تو با موی سفیدستی و با خوی سیاه                                                                                                                                                                                                                دور از راز و نیازی و همی ناز کنی

در جوانی اگر ای پور به پیری برسی                                                                                                                                                                                                                     بهمه پیر که در پیریت اعجاز کنی

                                                                                                                                                                      حسنا آنچه که از محرم اسرار دل است

                                                                                                                                                                          حیف و صد حیف به نامحرمی ابراز کنی

162---------صفر------------------------معشوق لایزال------------------------1392

در گذشتم ز ماه و سال همی                                                                                              تو به کردم ز قیل و قال همی

تا بکی زخم بیکران خوردن                                                                                                                                     تا بکی رنج بیهمال همی

همه اندر ره کمالستند                                                                                                              جز تو ای خواجه بیکمال همی

تا بکی زیر پای حرص و طمع                                                                                                                  بایدت بود پایمال همی

با عزیزی بگفتگو بودم                                                                                                                         این جوابست و این سوال همی

گفتمش پرسشم بود بسیار                                                                                                                  گفت ما را بود مجال همی

گفتمش چیست چاره ام گفتا                                                                                                                       فارغ از شادی و ملال همی

گفتمش در عذاب هجرانم                                                                                                                  گفت در نعمت وصال همی

گفتمش میگدازم از دردم                                                                                                                                    گفت رو نزد اهل حال همی

گفتم از اهل دل کجا پرسم                                                                                                          گفت در نزد ذوالجلال همی

گفتم از ذوالجلال چون خواهم                                                                                                                                               گفت وقت سحر بنال همی

-----------------------------------------163----------------------------------------

گفتمش بار میدهد گفتا                                                                                                         بانگ می آیدت تعال همی

گفتمش روز من بود تاریک                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  گفت چون شب نشد زلال همی

گفتمش چیست شیوۀ دنیا                                                                                                         گفت با مرد حق جدال همی

گفتم از خلق گو سخن گفتا                                                                                                        کاروانی است در رحال همی

گفتمش پیشوای قافله کیست                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          گفت پیغمبر است و آل همی

گفتمش عاقبت چه خواهد شد                                                                                                             گفت اول بود مآل همی

 

گفتمش در کجاست صورت کشت                                                                                                         گفت در عالم مثال همی

گفتمش در مثال منفصل است                                                                                                                     گفت در آن و اتصال همی

گفتمش دیدنش توان گفتا                                                                                                                  تا نپنداریش محال همی

گفتمش شرط دیدنش چه بود                                                                                                       گفت بگذر زین سوال همی

گفتم از عشق و عاشقی برگو                                                                                                               گفت معشوق لایزال همی

گفتمش کی رسم بکام دلم                                                                                                  گفت چون نفس شد عقال همی

--------------------------------------------164-------------------------------------

گفتم او را اشارتی فرما                                                                                                              گفت کر باش و کور و لال همی

گفتم این خستگان چرا خسته اند                                                                                                        گفت از بهر ملک و مال همی

گفتمش چیست حاصل این رنج                                                                                                          گفت هم وزر و هم وبال همی

گفتمش نیکبخت دانی کیست                                                                                                                                  گفت درویش بیخیال همی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            گفتمش گفتۀ حسن چونست

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            گفت من احسن المقال همی

شب شنبه اول فروردین------------------------عید--------------------------1332ه ش

شب عید آمد آن عیدی که باشد عید سلطانی                                                                                         گروهی در سرورند و گروهی در پریشانی

گروهی فارغ از هر دو نه این دارند و نی آنرا                                                                                                                                       بدل دارند با سلطانشان صد عید سلطانی

بچشم پاک بینشان بغیر از آشنای دل                                                                                                                                                                                                           هر آنچه در نظر آید مبینندش مگر فانی

بقربان دل این فرقۀ قدّیس قدّوسی                                                                                                                                                                                                             که از صد خور بود روشنتر آندلهای نورانی

مدان عید آنزمانی را که بر تن نو کنی جامه                                                                                                                      بود عید آنکه دور از خود نمایی خوی حیوانی

-----------------------------------------165----------------------------------------

مرا امشب دلی شاد است اندر گوشۀ غربت                                                                                                                      که میخواهد نماید هر زمان نوعی غزلخوانی

چرا خوشدل نباشد آنکسی کردند تقدیرش                                                                                             کتاب و درس و دانش را زلطف حیّ سبحانی

چه غم ما را که اندر بر نباشد شربت و شکّر                                                                                                                                                                   که کام ما بود شیرین همی ز آیات قرآنی

چه غم ما را که اندر حجره نبود نان و حلوائی                                                                                                                                                                                   بود تا نان و حلوای جناب شیخ ربّانی

چه غم ما را ز بی گلدانی و گلهای رنگارنگ                                                                                                                                                                                                              بود زهر الربع سیّد و انوار نعمانی

چه غم ما را که دوریم از دیار و دوستان خود                                                                                                                                                                       الهی اوستادی باشد و آقای شعرانی

چه غم ما را ز سر بردن بتنهایی که هم صحبت                                                                                                       بود کشکول شیخ و مجمع الامثال میدانی

چه غم ما را که مهجوریم و اندر حجره محجوریم                                                                                                                        بود تا مثنوی و منطق الطّیر دو عرفانی

پریشان نیستم از بی گلستانی چه در پیش است                                                                                                                گلستانی ز سعدی و پریشانی ز قاآنی

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            حسن خواهد ر لطف بیشمار ایزد بیچون

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        دل پاکی منزّه باشد از اوهام شیطانی

166-----رجب---------------راز دل با تو چگویم که تو خود راز دلی------------------1405ه ق

راز دل با تو چگویم که تو خود راز دلی                                                                                                                                                                                                                                                                                                       کار پرداز دل و سوز دل و ساز دلی

برسر سدره و بر طوبی و بر شاهق طور                                                                                                                                                                                                                                                                                               دانه و لانه و بال و پر و آواز دلی

قبض و بسطی که به عنقای دل آید همه دم                                                                                                                               چو دفیف است و صفیفش که بپرواز دلی

بدرستی دل بشکستۀ ما شد حرمت                                                                                                                                                                                                                        آسفونا ببرد غم که غم انباز دلی

دل دنیا زده را دیدۀ بینایی نیست                                                                                                                                                                                                                     که تو با جاه و جلالت نظر انداز دلی

دل یکی جدول دریای وجود صمدیست                                                                                                                                                                                                         کش تویی آنکه هم انجام و هم آغاز دلی

مهبط کشتی جود تو بود جودی دل                                                                                                                                                                                                                 که چو نوحش ز در نَوح سرافراز دلی

لیلةالقدردل ار نیستی ای روز امید                                                                                                                                                                                                                   پس چرا روز و شب اندر ره اعزاز دلی

رقّ منشور دل و نقش جمال است و جلال                                                                                                                                    چشم بد دور چه خوش نقش نظر باز دلی

                                                                                                                                                                                                                                                                                       حسن بی سر و سامان و بسر منزل دل

                                                                                                                                                                                                                                                                            دل و جان باد فدایت که سبب ساز دلی

167---------------------------------وصف دل-----------------------------------------

دوست بگو دوست که یادش نکوست                                                                                                                                                                                                                    تا نگری نیست جز او اوست اوست

همچو الف در همه آفاق جفر                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      از بلد و خانه و اقلیم و کوست

ماه و ستاره است و فروزنده مهر                                                                                                                                                                                                                     کوه و در و خشک و تر و بحر وجوست

اسم فراوان و مسمّی یکیست                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            آب یکی کوزه و جام و سبوست

یاد خدا مشک دهانست و دل                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          خه که دهان و دل تو مشکبوست

آئینۀ دل چو شود صیقلی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                بنگریش با دل تو روبروست

وصف دل و و صف خداوند دل                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 وقت مع الله یکی مو بموست

بلکه به آنگاه به حقّ الیقین                                                                                                        او بود اندر دل و دل اندروست

آنچه در آنحال بجا آوری                                                                                                    خارج از حوصلۀ گفتگوست

                                                                                                                                                                                                                      از نفس قدسی روح القدس

                                                                                                                                                                                                               در حسن آملی این های و هوست

168-----------------------------------لانۀ عرشی--------------------------------------

به حقیقت برسیدم ولی از راه مجاز                                                                                                                                                  وه چه راهی که بسی سخت و بسی دور و دراز

چو چهل سال ز سرگشتگی وادی تیه                                                                                                                                                                 بسر آمد دری از رحمت حق گشت فراز

نغمۀ مرغ شب آهنگ چه خوش آهنگست                                                                                                                                     که بشب ساز کند با دل پر سوز و گداز

وقت سالک بسحرگاه سفر خرّم و خوش                                                                                                                                           سر بسجده است و دلش همدم با راز و نیاز

یار با ما اگر از لطف مدارا نکند                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           وای بر ما اگر از روزه ببالیم و نماز

نفس از بسکه لطیف است شود نفس همان                                                                                                                                                          که بدو روی نموده زنشیب و زفراز

نه ترا جنسی و فصلی است که حدّ داری و رسم                                                                                                                                                         آن بسیطی نتوان گفت که داری انباز

دل پر از بیم و امید است و نیاید بقلم                                                                                                                                                                                                                         ور بیاید بقلم با که نماید ابراز

روزگاریست گر ایدل نبود دمسازی                                                                                                                                                                                                                 تو شکیبایی نما پیشه بدین شیوه بساز

وحشت از خلق چه داری که خدایست انیس                                                                     عزّت از خلق چه خواهی ز خدایست اعزاز

نشأتی را که در آن نشو و نمای من و توست                                                                                                                                                                 بسلامت نتوان زیست برون آی ز آز

وقت آن شد حسنا طایر عنقای روانت                                                                                                                                                                                                                       بسوی لانۀ عرشیش نماید پرواز

-------------------------------------------169--------------------------------------